Matej Gramatik

Matej Gramatik (XVI v.), bugarski i srpski srednjovekovni pisac.

Život i književni rad

Ugledan sofijski trgovac, veliki lambadarije (svećonosac) sofijske mitropolijske crkve, napisao je srpskoslovenskom redakcijom (resavskog pravopisa) stilski i poetski izvanredno Žitije Nikole Sofijskog (između 1555. i 1564), po ugledu na Mučenije Đorđa Kratovca svoga zemljaka Popa Peje. Kao i Đorđa Kratovca, sofijskog obućara Nikolu Turci su 1555. ubili jer se odupro poturčivanju. I ovo delo, kao i Pejino Mučenije, pisano je u duhu ranohrišćanskih „acta martyrum“, mučeničkih dela hrišćanskih svetitelja, koja su prethodila nastanku žitijnog žanra, i prožeto je svešću o smislu ispovednog života i mučeničke Nikoline smrti, čiji je otpor islamskom ugnjetavanju zajednički motiv u južnoslovenskim književnostima XV i XVI v. Delo je, više u propovedničkom nego polemičkom tonu, okrenuto novom, gradskom i zanatlijskom staležu, i nadahnutim opisima prirode, istorije i okoline grada u kome je svetitelj živeo.

Gramatikov autograf nije sačuvan. Najstariji danas poznati prepis načinio je sveštenik Lazar iz Kratova već 1564, iste godine kada je žitije i napisano. Ovaj podatak govori nam i o popularnosti Gramatikovog dela u srpskim krajevima.

Literatura

• Dimitrije Bogdanović: Istorija stare srpske književnosti, Beograd, SKZ, 1980.
• Dejan Mihailović: Vizantijski krug (Mali rečnik ranohrišćanske književnosti na grčkom, vizantijske i stare srpske književnosti), Beograd, „Zavod za udžbenike“, 2009, str. 130.