Mađarska u Drugom svetskom ratu

U Drugom svetskom ratu Kraljevina Mađarska bila je saveznik Sila Osovine.

Širenje Mađarske 1938-1941.

Uvod

Nakon poraza u Prvom svetskom ratu i neuspele Mađarske Sovjetske Republike (16. novembra 1918-18. septembra 1919) koja je ugušena intervencijom Antante, Trijanonskim mirom od 4. aprila 1920. Mađarska je izgubila ogromne teritorije u korist Kraljevine SHS, Čehoslovačke i Rumunije. Iste godine uvedena je monarhija bez kralja, na čelu sa diktatorom Miklošom Hortijem, a pokušaj bivšeg austrougarskog cara Karla Habsburškog da se vrati na vlast 1921. osujećen je intervencijom Francuske i Male Antante. Tokom 30-ih godina, Mađarska politika na čelu sa diktatorom okrenula se nacionalizmu i savezu sa Fašističkom Italijom (od 1927) i Nacističkom Nemačkom, u pokušaju da povrati susedne oblasti naseljene Mađarima.

Podela Mađarske prema Trijanonskom sporazumu. Tema podele je dominirala političkim životom Mađarske tokom međuratnog perioda

Udruženi efekti Velike depresije i Trijanonskog mira su prourokovali pomeranje političkog raspoloženja udesno. Regent Mikloš Horti je 1932. imenovao novog premijera Đulu Gembeša. Gembeš se poistovećavao sa Mađarskim državnim savezom za odbranu. On je vodio mađarsku spoljnu politiku prema bližoj saradnji sa Nemačkom i započeo je projekat asimiliacije manjina u Mađarskoj. Gembeš je potpisao trgovinski sporazum sa Nemačkom 21. februara 1934, koji je doveo do brzog napredovanja privrede, čime je Mađarska izašla iz Velike depresije, ali je postala zavisna od nemačke privrede i zbog sirovina i zbog izvoz.

Dana 17. marta 1934. Mađarska je potpisala Rimski protokol (savez Italije, Austrije i Mađarske), kao protivtežu Maloj Antanti. Nakon toga Mađarska potpada pod uticaj fašizma i u unutrašnjoj i u spoljnoj politici. 1938. uvodi se u Mađarskoj prvi antisemitski zakon. Koristi od saradnje sa Silama Osovine bile su opipljive: Bečkom arbitražom krajem 1938. Mađarska je dobila oko 12.000 km² i skoro milion stanovnika od Čehoslovačke, a krajem 1940. još 43.000 km² i 2,5 miliona stanovnika od Rumunije. Nakon tolikih usluga, Mađarska je zvanično pristupila Trojnom paktu 23. novembra 1940. Iste godine potpisala je, a naredne pogazila pakt o večnom prijateljstvu sa Kraljevinom Jugoslavijom.

Mađarska vojska u Drugom svetskom ratu

Trijanonskim mirom vojska Mađarske (Honved) ograničena je na 35.000 vojnika u miru. Izigravanjem vojnih odredbi sporazuma, Mađarska je pred početak rata raspolagala sa 14 pešadijskih brigada (24 puka), 2 konjičke brigade (4 puka) i 2 motorizovane brigade - ukupno oko 150.000 vojnika i oficira.

Oklopne jedinice

Trijanonski mir iz 1920. zabranio je Mađarskoj posedovanje tenkova i dozvolio je samo jednu četu okopnih kola za policijsku upotrebu.

Tajni pokušaji naoružavanja

Tajni pokušaji naoružavanja počeli su 1928. i nekoliko tanketa Vikers Karden-Lojd Mk VI i italijanskih tenkova Fijat 3000B nabavljeno je početkom 30-tih godina.

Prva značajna nabavka došla je 1934-1935. kupovinom 30 tanketa L3/33 i 121 L3/35 od Italije, što je omogućilo formiranje 7 oklopnih četa (po 18 tanketa svaka). U mađarskoj službi ova vozila bila su poznata kao 33M i 35M Ansaldo laki tenkovi, i izgubljeni su u početku Operacije Barbarosa.

Odbacivanje Trijanonskog sporazuma

1937. sprovedena je kompletna reorganizacija armije (Honveda), poznata kao Huba I program, u potpunoj suprotnosti sa Trijanonskim ugovorom, koji je 1938. i formalno odbačen. Ključni aspekt reforme bilo je formiranje 2 motorizovane brigade, i Mađarska je počela sa gradnjom sopstvenih tenkova 38M Toldi i oklopnih automobila 39M Čaba. Proizvodnja je išla veoma sporo, i do 1941. 2 mađarske motorizovane brigade imale su samo po 13 oklopnih kola i 26 lakih tenkova (većinom L3/33 i L3/35).

U ratu

Mađarska vojska aktivno je učestvovala u nemačkom napadu na Jugoslaviju (Aprilski rat) i u Operaciji Barbarosa. Na Istočnom frontu mađarske jedinice bile su daleko slabije i od Nemaca i od Crvene armije. Nedostatak opreme i oklopnih vozila nadoknađivan je uvozom sa svih strana koji je dao male rezultate, a od 1942. jedini izvor, pored skromne domaće proizvodnje, bila je oskudna pomoć dobijena od Nemaca. U zimu 1942. sva raspoloživa oklopna vozila (osim 6) izgubljena su u bitkama na prilazima Staljingradu. Za ceo rat mađarska vojska raspolagala je sa 90 oklopnih kola, 200 samohodnih topova i 190 lakih i 460 srednjih tenkova domaće proizvodnje, uz svega 240 tenkova i 155 samohotki dobijenih od Nemaca.

Oklopna vozila

U sledećoj tabeli jasno se vidi haotično stanje mađarske vojske u prvim godinama rata, kao i sve veća zavisnost od Nemaca nakon 1941.

Mađarska oklopna vozila 1939-1945

Proizvodnja/Uvoz	do 1939	1940	1941	1942	1943	1944	1945
39M Čaba	-	61	32	-	-	-	-
38M Toldi	-	80	110	-	-	-	-
40M Turan	-	-	-	190	65	24	-
40M Turan II	-	-	-	-	120	60	-
40M Nimrod	-	-	-	46	71	18	-
40M Zrinji	-	-	-	-	30	36	-
Toldi I&II u Toldi IIa	-	-	-	-	80	-	-
L3/33+L3/35	30+121	-	-	-	-	-	-
TK-3/TKS	15	-	-	-	-	-	-
Reno R-35	3	-	-	-	-	-	-
Hočkis H-35/39	-	-	-	15	-	-	-
Somua S-35	-	-	-	2	-	-	-
LT-35	2	-	-	-	-	-	-
Pancer I	-	-	-	8	-	-	-
Pancer II	-	-	-	6	-	-	-
Pancer 38(t)	-	-	-	108	-	-	-
Pancer III	-	-	-	10	-	10	-
Pancer IV	-	-	-	32	-	12	30
Pancer V	-	-	-	-	-	8	-
Pancer VI	-	-	-	-	-	12
StuG III	-	-	-	10	-	40	-
Marder II	-	-	-	5	-	-	-
Hecer	-	-	-	-	-	50	50

Ratne operacije

Propagandni plakat mađarske vojske iz Drugog svetskog rata

Aprilski rat i okupacija Jugoslavije

U Aprilskom ratu 1941. iz Mađarske su prodrli u Jugoslaviju delovi nemačke 2. armije, a potom je Honved okupirao Bačku, Baranju, Međimurje i Prekmurje koji su uskoro anektirani. Uoči napada, mađarski premijer Pal Teleki, koji je 1940. potpisao pakt o večnom prijateljstvu sa Jugoslavijom, izvršio je samoubistvo u znak protesta. Mađarske okupacione trupe počinile su brojne zločine, masovna ubistva i progone nemađarskog stanovništva.

Operacija Barbarosa

Posle nemačkog napada na SSSR, Mađarska je 27. juna 1941. objavila rat Sovjetskom Savezu: zbog toga je u decembru 1941. dobila objavu rata od Velike Britanije, a u julu 1942. i od SAD. Na početku, Mađarska je angažovala jedan korpus (oko 50.000 vojnika), koji je u sastavu nemačke grupe armija Jug preko Karpata prodro u Galiciju. Uskoro je u Ukrajinu i Belorusiju upućeno još 7 brigada (oko 50.000 ljudi) kao okupacione jedinice. U proleće 1942. na Istočni front stigla je 2. armija (10 divizija) sa oko 180.000 vojnika, koja je učestvovala u nemačkoj letnjoj ofanzivi. Teško je potučena na Donu južno od Voronježa u zimskoj ofanzivi Crvene armije januara 1943, posle čega učestvuje samo u borbama protiv sovjetskih partizana u pozadini južnog dela Istočnog fronta. U proleće 1944. upućena je na Istočni front novoformirana 1. armija (220.000 vojnika), a okupacione snage povećane su na 9 brigada, tako da je 1944. Mađarska angažovala protiv SSSR oko 600.000 ljudi.

Nemačka okupacija

Usled pogoršanja situacije na Istočnom frontu, poraza mađarske vojske i približavanja Crvene armije istočnim granicama Mađarske, Hortijeva vlada je početkom 1944. počela tajne pregovore sa zapadnim Saveznicima o separatnom miru. Na to su Nemci marta 1944. okupirali Mađarsku: jedini znak otpora bilo je formiranje nekoliko partizanskih odreda u Zakarpatskoj Ukrajini (krajem 1944. imali oko 2.500 boraca). Krajem septembra 1944. na mađarsku granicu izbile su trupe Crvene armije. Na ponovne pokušaje regenta Hortija da sklopi separatni mir, Nemci su u oktobru 1944. oborili njegovu vladu uz pomoć mađarske fašističke organizacije Strelasti krstovi (Njilaši): uspostavljena je (još marionetskija) fašistička vlada na čelu sa Ferencom Salašijem.

Holokaust u Mađarskoj

Jedina pozitivna tekovina Hortijeve vlade u Mađarskoj bilo je odbijanje nemačke politike Holokausta: tako je u Mađarskoj tek 1944. počelo slanje Jevreja i Roma u koncentracione logore. Do kraja rata gotovo celokupna jevrejska populacija u Mađarskoj (oko 400.000 duša) bila je uništena.

Sovjetska okupacija

Prodiranje Crvene armije ka Budimpešti dovelo je do rasula mađarskih oružanih snaga. Na teritoriji koju je zaposela Crvena armija, formiran je Mađarski nacionalni front, čiji su predstavnici 21. decembra 1944. u Debrecinu sazvali Narodnu skupštinu i formirali privremenu vladu. 28. decembra vlada je objavila rat Nemačkoj, a 20. januara 1945. u Moskvi potpisala primirje sa Saveznicima uz obavezu da vrati okupirane teritorije svojih suseda. Potom je započelo formiranje Mađarske Narodne armije, koja je bila začetak Narodne Republike Mađarske.

Pad Budimpešte

Crvena armija je 13. februara 1945. zauzela Budimpeštu. U martu 1945. odbijena je nemačka protivofanziva, a u aprilu su nemačke trupe izbačene sa mađarske teritorije. Bio je to kraj rata u Mađarskoj.

Posledice

Ukupni mađarski gubici u ratu iznosili su oko 147.000 vojnika i 600.000 civila (od toga 400.000 Jevreja i 30.000 Roma). Mirom u Parizu 1947. Mađarska je vraćena u granice iz 1938, a bila je dužna da plati ratnu odštetu od 300 miliona dolara u roku od 8 godina u indistrijskoj i drugoj robi (200 miliona SSSR, a po 50 miliona FNRJ i Čehoslovačkoj), kao i da vrati Čehoslovačkoj i Jugoslaviji sva materijalna i kulturna dobra do kojih je došla posle 1848. Sama Mađarska ostala je čvrsto pod dominacijom SSSR kao Narodna Republika Mađarska.

Literatura

• Gažević, Nikola, ur. (1974). Vojna enciklopedija, tom 5. Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 185—186. 
• Ness, Leland (2002). Jane's-World War II Tanks And Fighting Vehicles-The Complete Guide. London: HarperCollinsPublishers. str. 115—118. ISBN 978-000711228-9.