Međuratni period

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Politička karta Evrope 1923.
Map of Europe with numbered locations
Njujork Tribjun je 9. novembra 1919. godine štampao ovu kartu oružanih sukoba u srednjoj i istočnoj Evropi 1919. godine, godinu dana nakon završetka Prvog svetskog rata:[1]

Međuratni period (lat. interbellum) predstavlja izraz koji se u svom najširem smislu prvenstveno koristi za evropsku i svetsku istoriju od 1918. do 1939. godine, odnosno od završetka Prvog svetskog do početka Drugog svetskog rata. Međuratni period su, pogotovo na početku, karakterisale dramatične političke promene izazvane propašću četiri velika carstva - Ruskog, Nemačkog, Austrougarskog i Osmanskog kroz stvaranje manjih nacionalnih država. Jedna od značajnih posledica rata je bilo i duboko razočarenje predratnim društvenim, ekonomskim i kulturnim poretkom, a što se odrazilo kroz traženje alternativa kroz ideologiju komunizma, oličenu o novostvorenom Sovjetskom Savezu, odnosno fašizma čiji su predstavnici došli na vllast u Italiji. Situacija u Evropi se značajno smirila tek oko pet godina nakon rata, završetkom građanskog rata u Rusiji i tzv. turskog rata za nezavisnost, te je započeo kratki period relativnog prosperiteta i obnove koji se nekad naziva Burne dvadesete. Njemu je došao kraj nakon sloma njujorške berze 1929. i početka Velike ekonomske krize, koja će izazvati kako unutrašnju nestabilnost u pojedinim državama, ali i nastojanje da se ekonomski problemi prebrode agresivnom spoljašnjom politikom u čemu će se isticati Japansko carstvo, fašistička Italija, i na kraju nacistička Nemačka, čija će invazija Poljske u leto 1939. tom periodu konačno doneti kraj.

Događanja na istoku: Kina i Japan[uredi | uredi izvor]

Japanski car Hirohito

Početkom 20. veka Kina je bila veliko carstvo s dugom tradicijom. Međutim velik deo kineske trgovine i bogatstva bio je u posedu i pod kontrolom nekoliko evropskih velesila.[2] Za mnoge je Kineze to bilo ponižavajuće, te je od početka 20. veka došlo do porasta nacionalizma. Godine 1911. u Kini je izbila revolucija te je srušeno hiljadugodišnje kinesko carstvo i proglašna republika. U narednim godinama Kinu je potresao niz građanskih ratova, koje su iskoristile zapadne velesile i Japan da bi proširile uticaj u toj zemlji.[3][4]

Kinesku je revoluciju 1911. godine vodila Kineska nacionalna stranka (Kuomintang) koja se zalagala za građansku Kinu. Međutim, ubrzo im se suprostavila kineska Komunistička partija, koja je htela promene po uzoru na SSSR. Njihov je sukob od 1927. prerastao u građanski rat. Taj je sukob privremeno prekinula japanska invazija na Kinu 1937. godine, ali nastavio se i nakon Drugog svetskog rata.

Japan se u 20. veku brzo razvijao i postao je vodeća zemlja Dalekog istoka. Japanske su vođe sledile zapadnjačke ideje i počele da razvijaju industriju i nauku. Međutim, Japan se suočavao s dva velika problema. Stanovništvo Japana se naglo povećavalo, te je postojao pritisak za širenjem i naseljavanjem u susednim zemljama (Koreji i Kini). Drugi veliki problem Japana bio je nedostatak sirovina potrebnih za ubrzani razvoj industrije, kao što su nafta, željezna ruda i guma.

Stvaranje Japanskog carstva teklo je postupno. Pobedom protiv Rusije 1905. godine pokazao se kao velika sila. Ubrzo zatim okupirao je i aneskirao Koreju (1907—1910). Boreći se na strani Antante u Prvom svetskom ratu, preuzeo je nemačke kolonije na Pacifiku. Ipak, Japan je nakon rata, kao i Italija bio nezadovoljan svojim dobicima. Privlačila su ga susedna bogata područja, te je u tridesetim godinama započeo svoje širenje u Kini iscrpljenoj građanskim ratovima.

U to je vreme sve važniju ulogu u japanskoj politici dobijala vojska koja se zalagala za agresivniju spoljnu politiku. U tridesetim godinama militaristički krugovi preuzeli su vlast, a japanski car Hirohito postao je samo figura. Konačno, nastojanja da osvoji bogata područja jugoistočne Azije dovela su Japan u sukob s drugim velesilama i susednim državama i uplela ga u Drugi svetski rat.

Promene na Bliskom istoku[uredi | uredi izvor]

Velike promene zbivale su se i na nemirnom području Bliskog istoka. Nakon kapitulacije Osmanskog carstva, snage Antante okupirale su Istanbul i tesnace Bospor i Dardanele, dok su grčke snage zauzele delove Male Azije. Kada je 1920. godine sklopljen mirovni ugovor, carstvo je izgubilo kontrolu nad tesnacima, Trakiju, egejska ostrva i delove Male Azije u korist Grčke, te Mesopotamiju i sva arapska područja u korist Velike Britanije i Francuske.

Mustafa Kemal, Turski vođa

Međutim, ugovor je izazvao veliko nezadovoljstvo koje je ubrzo preraslo u otpor i protiv okupacijskih snaga i protiv sultanovog režima. Na čelu pokreta bili su vojni krugovi i njihov vođa Mustafa Kemal, koji su osnovali nacionalnu vladu. Sukob je potrajao do 1923. godine kada je nova vlada isposlovala izmenu mirovnog ugovora. Njime je Turskoj vraćena kontrola nad tesnacima, celom malom azijom i istočnom Trakijom, te je svedena u svoje današnje granice. Nekoliko meseci kasnije srušen je sultanat i proglašena Republika Turska.

Nakon Prvog svetskog rata Liga naroda je bivša osmanska područja na Bliskom istoku stavila pod upravu (protektorat) Velike Britanije i Francuske, s ciljem da ih se pripremi za nezavisnost. Pod britanskom upravom našle su se Palestina, Transjordanija i Irak, a pod francuskom Sirija i Liban. Uoči i neposredno nakon Drugog svetskog rata tu je proglašeno nekoliko nezavisnih država.

Doseljavanje Židova u Palestinu izazvalo je sukobe s tamošnjim Arapima koji traju i danas. Kada su 70. godine Rimljani uništili poslednju nezavisnu židovsku državu, Židovi su se raselili po čitavom Rimskom carstvu. Potkraj 19. veka razvio se među evropskim židovima pokret koji je tražio osnivanje židovske države u Palestini. Nazvan je cionizam, po tvrđavi Sion u starom Jerusalimu. U doba britanske uprave sve je više židova odlazilo u Palestinu s namerom da se tamo trajno nasele. Dok 1918. godine u palestini bilo 56 000 židova, dvadeset godina kasnije bilo je 450 000. Arapi koji su vekovima živeli u Palestini smatrali su je svojom zemljom. Zbog toga su nastali problemi koji će se rasplamsati nakon Drugog svetskog rata.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Simonds, Frank H. (9. 11. 1919). „A Year After the Armistice—The Unsettled Disputes”. New-York Tribune. str. 26. 
  2. ^ Fairbank, John K.; Reischauer, Edwin O.; Craig, Albert M. (1965). East Asia: The modern transformation. Boston: Houghton Mifflin. str. 501–4. OCLC 13613258. 
  3. ^ Chang, David Wen-wei (2003). „The Western Powers and Japan's Aggression in China: The League of Nations and 'The Lytton Report'”. American Journal of Chinese Studies. 10 (1): 43—63. JSTOR 44288722. 
  4. ^ Yamamuro, Shin'ichi (2006). Manchuria under Japanese Dominion. U. of Pennsylvania Press;  online „Review”. Journal of Japanese Studies. 34 (1): 109—114. 2007. S2CID 146638943. doi:10.1353/jjs.2008.0027. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Jon Jacobson, "Is there a New International History of the 1920s?." American Historical Review 88.3 (1983): 617-645 online.
  • Morris, Richard B. and Graham W. Irwin, eds. Harper Encyclopedia of the Modern World: A Concise Reference History from 1760 to the Present (1970) online
  • Albrecht-Carrié, René. A Diplomatic History of Europe Since the Congress of Vienna (1958), 736pp; a basic introduction, 1815–1955 online free to borrow
  • Berg-Schlosser, Dirk, and Jeremy Mitchell, eds. Authoritarianism and democracy in Europe, 1919–39: comparative analyses (Springer, 2002).
  • Berman, Sheri. The social democratic moment: Ideas and politics in the making of interwar Europe (Harvard UP, 2009).
  • Bowman, Isaiah. The new world: problems in political geography (4th ed. 1928) sophisticated global coverage; 215 maps; online
  • Brendon, Piers. The Dark Valley: A Panorama of the 1930s (2000) a comprehensive global political history; 816pp excerpt
  • Cambon, Jules, ed The Foreign Policy Of The Powers (1935) Essays by experts that cover France, Germany, Great Britain, Italy, Japan, Russia and the United States Online free
  • Clark, Linda Darus, ed. Interwar America: 1920-1940: Primary Sources in U.S. History (2001)
  • Dailey, Andy, and David G. Williamson. (2012) Peacemaking, Peacekeeping: International Relations 1918–36 (2012) 244 pp; textbook, heavily illustrated with diagrams and contemporary photographs and colour posters.
  • Doumanis, Nicholas, ed. The Oxford Handbook of European History, 1914–1945 (Oxford UP, 2016).
  • Duus, Peter, ed., The Cambridge History of Japan, vol. 6, The Twentieth Century 1989. str. 53–153, 217-340.. online
  • Feinstein, Charles H., Peter Temin, and Gianni Toniolo. The world economy between the world wars (Oxford UP, 2008), a standard scholarly survey.
  • Freeman, Robert. The InterWar Years (1919 - 1939) (2014), brief survey
  • Garraty, John A. The Great Depression: An Inquiry into the Causes, Course, and Consequences of the Worldwide Depression of the Nineteen-1930s, As Seen by Contemporaries (1986).
  • Gathorne-Hardy, Geoffrey Malcolm. A short history of international affairs, 1920 to 1934 (Oxford UP, 1952).
  • Grenville, J.A.S. (2000). A History of the World in the Twentieth Century. str. 77–254.  Online free to borrow
  • Grift, Liesbeth van de, and Amalia Ribi Forclaz, eds. Governing the Rural in Interwar Europe (2017)
  • Grossman, Mark ed. Encyclopedia of the Interwar Years: From 1919 to 1939 (2000).
  • Hobsbawm, Eric J. (1994). The age of extremes: a history of the world, 1914–1991.  – a view from the Left.
  • Kaser, M. C. and E. A. Radice, eds. The Economic History of Eastern Europe 1919-1975: Volume II: Interwar Policy, The War, and Reconstruction (1987)
  • Keylor, William R. (2001). The Twentieth-century World: An International History (4th izd.). 
  • Koshar, Rudy. Splintered Classes: Politics and the Lower Middle Classes in Interwar Europe (1990).
  • Kynaston, David (2017). Till Time's Last Sand: A History of the Bank of England, 1694–2013. New York: Bloomsbury. str. 290—376. ISBN 978-1408868560. 
  • Luebbert, Gregory M. Liberalism, fascism, or social democracy: Social classes and the political origins of regimes in interwar Europe (Oxford UP, 1991).
  • Marks, Sally (2002). The Ebbing of European Ascendancy: An International History of the World 1914–1945. Oxford UP. str. 121–342. 
  • Matera, Marc, and Susan Kingsley Kent. The Global 1930s: The international decade (Routledge, 2017) excerpt
  • Mazower, Mark (1997), „Minorities and the League of Nations in interwar Europe”, Daedalus, 126 (2): 47—63, JSTOR 20027428 
  • Meltzer, Allan H. (2003). A History of the Federal Reserve – Volume 1: 1913–1951. Chicago: University of Chicago Press. str. 90—545. ISBN 978-0226520001. 
  • Mowat, C. L. ed. (1968). The New Cambridge Modern History, Vol. 12: The Shifting Balance of World Forces, 1898–1945 (2nd ed.). – 25 chapters by experts; 845 pp; the first edition (1960) edited by David Thompson has the same title but numerous different chapters.
  • Mowat, Charles Loch. Britain Between the Wars, 1918–1940 (1955), 690pp; thorough scholarly coverage; emphasis on politics online at Questia; also online free to borrow
  • Murray, Williamson and Allan R. Millett, eds. Military Innovation in the Interwar Period (1998)
  • Newman, Sarah, and Matt Houlbrook, eds. The Press and Popular Culture in Interwar Europe (2015)
  • Overy, R.J. The Inter-War Crisis 1919-1939 (2nd ed. 2007)
  • Rothschild, Joseph. East Central Europe between the two world wars (U of Washington Press, 2017).
  • Seton-Watson, Hugh. (1945) Eastern Europe Between The Wars 1918–1941 (1945) online
  • Somervell, D.C. (1936). The Reign of King George V.  – 550 pp; wide-ranging political, social and economic coverage of Britain, 1910–35
  • Sontag, Raymond James. A broken world, 1919-1939 (1972) online free to borrow; wide-ranging survey of European history
  • Sontag, Raymond James. "Between the Wars." Pacific Historical Review 29.1 (1960): 1-17 online.
  • Steiner, Zara (2008). The Lights that Failed: European International History 1919-1933. New York: Oxford University Press. 
  • Steiner, Zara (2011). The Triumph of the Dark: European International History 1933-1939. New York: Oxford University Press. 
  • Toynbee, A. J. Survey of International Affairs 1920–1923 (1924) online; Survey of International Affairs annual 1920–1937 online; Survey of International Affairs 1924 (1925); Survey of International Affairs 1925 (1926) online; Survey of International Affairs 1924 (1925) online; Survey of International Affairs 1927 (1928) online; Survey of International Affairs 1928 (1929) online; Survey of International Affairs 1929 (1930) online; Survey of International Affairs 1932 (1933) online; Survey of International Affairs 1934 (1935), focus on Europe, Middle East, Far East; Survey of International Affairs 1936 (1937) online
  • Watt, D.C. et al., A History of the World in the Twentieth Century. 1968. str. 301–530..
  • Wheeler-Bennett, John. Munich: Prologue To Tragedy, (1948) broad coverage of diplomacy of 1930s
  • Zachmann, Urs Matthias. Asia after Versailles: Asian Perspectives on the Paris Peace Conference and the Interwar Order, 1919-33 (2017)
  • Cornelissen, Christoph, and Arndt Weinrich, eds. Writing the Great War - The Historiography of World War I from 1918 to the Present (2020) free download; full coverage for major countries.
  • Jacobson, Jon. "Is there a New International History of the 1920s?." American Historical Review 88.3 (1983): 617-645 online.
  • Keith, Arthur Berridale, ed. Speeches And Documents On International Affairs Vol-I (1938) online free vol 1 vol 2 online free; all in English translation

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Međuratni period na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Међуратни_период&oldid=27674528”