Opsada Sevastopolja (1941—1942)

„Bitka za Sevastopolj” preusmerava ovde. Za rusko-ukrajinski film pogledajte stranicu Bitka za Sevastopolj (film).

Opsada Sevastopolja
Deo Drugog svetskog rata
Raspored snaga na Istočnom frontu u vreme napada na Sevastopolj
Vreme 30. oktobar 1941 — 4. jul 1942. Mesto Sevastopolj, Krim, Sovjetski Savez Ishod Pirova pobeda Sila Osovine
Sukobljene strane
Sovjetski Savez	Treći rajh Kraljevina Italija Kraljevina Rumunija
Komandanti i vođe
Filip Oktobarski Ivan Petrov	Erih fon Manštajn
Jačina
106.000 vojnika 600 topova 100 minobacača 38 tenkova 55 aviona	204.000 vojnika 670 topova 450 minobacača 720 tenkova 600 aviona
Žrtve i gubici
18.000 poginulih, 95.000 zarobljenih	nemački: 4.264 mrtvih, 21.626 ranjenih, 1.522 nestalih rumunski: 1.597 mrtvih, 6.571 ranjenih, 277 nestalih

Opsada Sevastopolja se vodila na Istočnom frontu tokom Drugog svetskog rata. Sa jedne strane, osnovu ofanzivnih operacija je predvodila Nemačka i Rumunija, uz podršku Italijanskih i jedinica NDH, dok je transport jedinica preko Crnog mora obezbedila Bugarska mornarica, a sa druge strane se nalazila Crvena armija koja je utvrdila Krimsko poluostrvo.

Uvod u ofanzivu

Tokom operacije Barbarosa formiralo se mišljenje da će nakon pada Moskve SSSR kapitulirati, ali nakon napada sovjetske avijacije sa teritorije Sevastopolja na rumunska naftna polja, donela se odluka da se ta teritorija osvoji i toj akciji je dat prioritet. Tokom Krimske kampanje, grad Sevastopolj, koji je bio centar okupljanja Crnomorske flote, je stavljen pod opsadu.

18. oktobra, general Erik Hansen koji je komandovao LIV armijskim korpusom, napao je 51. sovjetsku armiju preko zemljouza Perekop. Iako su sovjetske snage bile brojnije, povlačile su se pod napadima nemačkih i rumunskih jedinica. Nakon probijanja odbrambenih linija Perekopa, sovjetske jedinice su se brzo povlačile pred neprijateljem. Perekop je osvojen 28. oktobra, nakon dolaska tri eskadrile lovaca Meseršmit Bf 109, koji su porazili sovjetsku avijaciju. Jedan deo jedinica se povukao na istočni deo Krima, poluostrvo Kerč, gde je posle bitke nanesen veliki poraz Crvenoj armiji. Drugi deo sovjetskih jedinica se povukao u utvrđenu odbrambenu liniju oko grada Sevastopolja.

Napad na Sevastopolj je predvodila nemačka 11. armija, ojačana sa dva rumunska pešadijska korpusa. Na početku bitke 11. armija se sastojala od devet divizija, ali su joj naknadno dodate još dve. U prvobitnom napadu je učestvovalo i 150 tenkova i više stotina aviona. Nemci su za napad na grad pripremili i teški železnički top Gustav kalibra 800 milimetara, minobacače kalibra 600 milimetara, kao i teške haubice kalibra 420 i 283 milimetra.

Odbranu grada Sevastopolja su činile Crnomorska flota, sa odvojenim sistemom obalske odbrane pod komandom generala Petrova i gradski garnizon koji je bio sastavljen od jedne brigade, tri regimente i 19 bataljona mornaričke pešadije. Izgrađena su 82 bunkera sa brodskom artiljerijom i postavljeno je 220 mitraljeskih gnezda širom grada.

Tok operacije

Prvi napad

Napad na Sevastopolj je počeo 30. oktobra, kada je nemačka 132. pešadijska divizija izvela napad na grad sa severa. Taj napad je odbijen sovjetskom kontraofanzivom. U odbrani su korišćeni topovi na utvrđenom položaju koji će Nemci nazvati utvrđenje Maksim Gorki. Nakon kratkotrajnog povlačenja, nemačke snage su stegle obruč oko grada, spremajući se za novi napad. Do 9. novembra 19.894 vojnika, 10 t-26 tenkova, 152 topa i minobacača je prebačeno brodovima da ojačaju sovjetske snage. Do tog trenutka, Oktobarski je pod komandom imao 52.000 vojnika.

Manštajn je 10. novembra naredio prvi ozbiljniji napad na Sevastopolj. Napad je povela 50. pešadijska divizija pod komandom generala Fridriha Šmita. U tom napadu je osvojeno mesto Upa jugoistočno od Sevastopolja. Sutradan, 132. pešadijska divizija pod komandom generala Frica Lindemana, osvojila je zaselak Mekenzaju, severoistočno od Sevastopolja. 11. novembra, 60.000 nemačkih i rumunskih vojnika otpočelo je novi napad. Manštajn je odlučio da napad usmeri na južni deo sovjetske odbrane koja mu se činila slabijom. Ali ti položaji su bili teži za osvajanje zbog nepristupačnijeg terena. Ofanziva je trajala do 15. novembra, kada je zaustavljena upornim otporom sovjetskih marinaca potpomognutih paljbom sa brodova Crnomorske flote. Manštajn je prekinuo ofanzivu 21. novembra, kada su gubici nemačke i njenih saveznika dostigli 2.000 vojnika, mada su sovjetski gubici bili viši. Do 4. decembra po sovjetskim izveštajima, odbrambeni položaji su obnovljeni. Između 7. i 13. decembra, brodovima je u Sevastopolj prebačena novoformirana 388. pešadijska divizija, koja je brojala 11.000 vojnika. Sovjetski inženjeri su iskoristili prestanak borbi da postave brojna minska polja, dok su se Manštajnove jedinice pripremale za novi napad.

Drugi napad

Sledeća nemačka ofanziva počela je 17. decembra artiljerijskom i pripremom bombarderske avijacije. Napad je započela 22. pešadijska divizija koja je napala položaje koje su branili pripadnici 8. divizije mornaričke pešadije severno od reke Belbek. Ubrzo su nemačka 50. i 132. pešadijska divizija izvršile napad na centar sovjetske odbrambene linije. Napad je trajao do 22. decembra, kada se 8. divizija povukla sa svojih položaja u grad. Nemačke snage koje su 21. decembra probile odbrambenu liniju 40. konjičke divizije pod komandom pukovnika Kudirova, približile su se na kilometar od Severnog zaliva i bile su spremne za konačni udar. Međutim, sovjetske snage, potpomognute novoformiranom 79. brigadom mornaričke pešadije su odbile taj napad. Nemačka 170. pešadijska i rumunska 1. brdska divizija su 23. decembra zauzele Crkveno brdo, strateški bitan položaj jugoistočno od Sevastopolja. Do 4. januara 1942. svi napadi nemačkih jedinica su zaustavljeni.

Manštajn je 15. januara naredio novi napad u kom je osvojen grad Feodosija. Napad je pokrenut pre nego što su sve nemačke trupe bile spremne, čime Manštajn nije uspeo da uništi sovjetsku 44. i 51. armiju, ali je znao da je onemogućio sovjetsku ofanzivu u borbama oko Sevastopolja. Sovjeti su takođe bili svesni da moraju preuzmu inicijativu, i između februara i aprila su otpočinjali više ofanziva, ali su ih nemačke jedinice svaki put zaustavljale.

Treći napad

11. nemačka armija, koja se sastojala od sedam pešadijskih i jednom pancer divizijom, je 8. maja pokrenula protivofanzivu na području poluostrva Kerč. U tim borbama, posle poraza u gradu Kerču, Nemcima se predalo 147.000 sovjetskih vojnika, dok ih je 28.000 poginulo. Zbog panike sovjetskog komandnog štaba, najviše komandanta same odbrane, generala Dmitrija Kozlova, uspelo je da se evakuiše samo 37.000 vojnika. Manštajn je ovim odneo pobedu u centralnom i istočnom Krimu, gde je izgubio samo 3.397 vojnika.

Nakon konačnog poraza na istoku Krima, Nemci su se skoncentrisali oko Sevastopolja. Dovukli su železnički top kalibra 800 milimetara, kao i drugu tešku artiljeriju. 21. maja su otpočeli bombardovanje Sevastopolja topovima i avionima. 2. juna je počeo glavni artiljerijski i bombarderski baraž i koristila se sva operativna snaga Luftflote 4. Bombardovanje je trajalo do 7. juna kada je otpočeo napad. Između 2. i 6. juna na sovjetske položaje je ispaljeno 2.449 tona municije.

Uništeni topovi u utvrđenju Maksim Gorki

Sovjetske snage nisu u tom periodu koristile artiljeriju, jer su se plašile otkrivanja položaja od strane nemačkih artiljeraca. Tek 6. juna su otpočeli bombardovanje na položaje gde su pretpostavljali da se okupljaju Nemačke snage. General Oktobarski je znao da će glavni napad dolaziti sa severne strane, inače bombardovanje ne bi trajalo tako dugo. Nemačka 132. i 22. pešadijska divizija su napredovale sporo, najviše zbog upornih napada sovjetske avijacije i minobacača. U rano jutro 6. juna, sovjeti su pokrenuli prvi i jedini kontraudar i to jednim bataljonom 747. pešadijske regimente. Taj napad je odbijen. Nemci su postigli određene uspehe tokom prvog dana, ali su imali velike gubitke. Prvog dana borbi, imali su 340 poginulih.

Na jugu, general Maksimilian Freter Piko, koji je komandovao 30. korpusom je odlučio da testira odbranu Sovjeta. Uspeo je da napreduje, ali je imao dosta gubitaka i Manštajn mu je naredio da obustavi ofanzivu.

8. juna, Sovjeti su organizovali protivofanzivu, koja je bila zaustavljena, najviše zbog loše koordinacije između sovjetskih pešadijskih, tenkovskih i vazduhoplovnih jedinica. Nemci su potisnuli neprijatelja 3 kilometra bliže ka Sevastopolju, na 15 kilometara širokom frontu. 11. juna general Ivan Petrov je naredio novu ofanzivu u pravcu nemačke 132. pešadijske divizije. Iako je ofanziva donekle uspela, sovjetske trupe su bile istrošene i nisu bile u mogućnosti da zadrže položaje.

Jedinice pod komandom generala Jansena su 13. juna preuzele kontrolu nad utvrđenjem Staljin. Iako je utvrđenje branilo samo 200 vojnika, pružili su jak otpor. Kada su posade iz susednog utvrđenja Volga shvatili da je utvrđenje Staljin zauzeto, počeli su da ga bombarduju, nakon čega je organizovan protivnapad, koji je bio neuspešan.

Uništena luka u Sevastopolju

General Jansen je 17. juna organizovao 132. pešadijsku diviziju za napad na utvrđenje Maksim Gorki, dok su 22. i 24. divizija vršile napad na centralne položaje sovjetske odbrane. Centralni položaji odbrane su bili brzo probijeni, što je utvrđenje Maksim Gorki ostavilo usamljenu u odbrani. Posle dva dana borbi, utvrđenje Lenjin je zauzeto 21. juna, dok je utvrđenje Konstantinovski osvojeno 23. juna. Time je severni deo odbrane grada poražen, i snage generala Jansena su krenule u napad na južni deo sovjetskih položaja, koji su bili napadnuti od strane jedinica pod komandom generala Maksimiliana.

30. korpus je sporo napredovao, pa je u pomoć pozvan kontingent Rumunske vojske. Ovo je prvi put u ovim borbama da je Rumunska vojska učestvovala u značajnijim borbama. Ovo se isplatilo, jer su kombinovane Nemačke i Rumunske snage uspele da zauzmu položaj nazvan Bastion 2, i da odbiju sovjetski kontraudar.

Nemačka 132. pešadijska divizija je iznenadila sovjetsku odbranu kada je prešla 600 m dugačak Severni zaliv i uspostavila mostobran. Na jugu, 30. korpus je napao greben Sapun i porazio 7. mornaričku brigadu i 775. pešadijsku regimentu. 30. juna, Sovjeti su digli u vazduh veliko skladište oružja. Tog dana Moskva je naredila evakuaciju Sevastopolja.

1. jula, generali Petrov i Oktobarski su napustili grad u podmornici, ne razmišljajući previše o 23.000 vojnika koji su ostali u gradu. Kasnije tog dana, Manštajnove jedinice su ušle u grad. Pokušao je da sve zasluge za ovu pobedu pripiše nemačkim jedinicama, pa je naredio da jedinice Rumunske vojske ne ulaze u grad. Tu naredbu nije ispoštovao general Georg Manoliu, koji je predvodio 4. planinsku diviziju u grad. Oni su postavili Rumunsku zastavu na spomenik Nakimovu.

Poslednji otpor je pružila 109. pešadijska divizija iz bunkera 35. obalskog utvrđenja i piste Čersonskog aerodroma. Oba ova džepa otpora su poražena do 4. jula.

Rezultat borbi

Gubici su bili veliki za obe strane, čak i po najkonzervatnivnijim pogledima na ovu bitku. Grad Sevastopolj je pretrpeo ogromna razaranja od strane artiljerije i avijacije. Na nivou celog grada, samo 5 - 10 zgrada nije sravnjeno sa zemljom. Manštajn je unapređen u čin feldmaršala i pre kraja borbi i nakon zauzimanja Sevastopolja je otišao na odmor u Rumuniju. Nakon njegovog odlaska, u grad dolazi Ajnzacgrupa D, koja je započela sistematsko ubijanje Jevreja. Ubijanje svih nepodobnih je nastavljeno i u naredne dve godine koliko je grad bio pod kontrolom Nemaca.

Spoljašnje veze

• Nemački izveštaji o borbama u području grada Sevastopolja