Opština Batočina
| Opština Batočina | |
|---|---|
 Zgrada skupštine opštine Batočina
| |
| |
| Osnovni podaci | |
| Država |  Srbija
|
| Upravni okrug | Šumadijski |
| Sedište | Batočina |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo |  10.162 (2022)[1]
|
| Geografske karakteristike | |
| Površina | 141 km2 |
|
| |
| Ostali podaci | |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Predsednik opštine | Dejan Aranđelović (SNS) |
Opština Batočina je opština u Šumadijskom okrugu u centralnom delu Republike Srbije. Po podacima iz 2004. opština zauzima površinu od 141 km² (od čega na poljoprivrednu površinu otpada 10.474 ha, a na šumsku 2.734,8 ha), po čemu zauzima šesto mesto u okrugu.
Centar opštine je gradsko naselje Batočina. Opština Batočina se sastoji od 11 naselja. Prema podacima sa poslednjeg popisa 2022. godine u opštini je živelo 10.162 stanovnika[1] (prema popisu iz 2011. bilo je 11.760 stanovnika).[2]
Geografija[uredi | uredi izvor]
Teritorija batočinske opštine se nalazi u središnjem delu Srbije. Ona je smeštena u istočnom predelu Šumadije i zahvata uglavnom slivno područje donjeg toka Lepenice sa delom krajnje jugozapadne strane Donjovelikomoravske kotline.
Varošica Batočina je administrativno središte opštine, nalazi se u severnom delu opštinske teritorije. Veći deo naselja smešten je na levoj obali Lepenice. Na levoj strani Lepenice su osam krajeva Batočine, a na desnoj tri.
Opština Batočina se graniči sa severa i severoistoka lapovačkom, istoka svilajnačkom, jugoistoka jagodinskom, jugozapada i zapada kragujevačkom i sa zapada i severozapada račanskom opštinom. Ukupna dužina granice opštine Batočina iznosi oko 59 km. Najkraća je istočna prema opštini Svilajnac, a najduža prema kragujevačkoj opštini, 20 km.[3]
Klima[uredi | uredi izvor]
U Batočini vlada umereno-kontinentalna klima.
- Najhladniji mesec — januar -1 °C
- Najtopliji mesec — jul +22 °C
- Prosečna godišnja temperatura +11.5 °C
- Najvlažniji mesec — decembar — vlažnost 79%
- Najsuvlji mesec — septembar — vlažnost 39%
- Prosečna godišnja količina padavina 550 mm
- Dani sa temperaturom preko 25 °C — 92
- Broj ledenih dana (ispod nule) — 96
- Broj dana pod snegom — 34 (najviše januar)
- Najviše padavina — jun — prosek 83 mm
- Najmanje padavina — februar — prosek 32 mm
- Prosečan broj sunčanih sati — 5.5 h/dan
- Najmanji broj sunčanih sati — decembar 2.1 h/dan
- Najveći broj sunčanih sati — jun 8.8 h/dan[4]
Hidrografija[uredi | uredi izvor]
Kroz teritoriju opštine Batočina prolaze dve reke: Velika Morava i Lepenice. Velika Morava je tipična ravničarska reka. Teče 7,5 km kroz selo Brzan.
Lepenica je leva pritoka Velike Morave. Izvire na Gledićkim planinama, a dužina toka je 48 km. Ranije je dužina toka iznosila 60 km jer je Lepenica tekla uporedo sa tokom Morave pored Lapova i Markovca. Međutim, od velike poplave 1897. godine, ona je kod Rogota skrenula tok prema istoku. Time je skratila prvobitni tok za 12 km. Lepenica je siromašna vodom, ali ipak spada u red većih reka u Šumadiji. Sa leve strane na teritoriji opštine prima sledeće potoke: Crnokalski, Sinorski, Pavliški i Bačevarski, a desne strane: Kijevski (sa pritokom Dobrovodički potok), Straževički, Prnjavorski pod imenom Raljevac i Rogački potok.[5]
Poplave[uredi | uredi izvor]
Batočinska opština je uvek imala nevolje sa izlivanjem Lepenice. Lepenica je u Kragujevcu 1825. odnela čak i most između kneževa konaka i saborne crkve. Sam Knez Miloš ovako opisuje te poplave:
| „ | Reke su naše ne samo marvu u polju nahodeću se, žita po širokim ravnicama, okolo reka, i ljude u blizosti našavše se, poodnosila, no i kuće koje su podaleko od reka odstojale sa svim ljudstvom poodnosile, brda u propast srušile, a čitave voćnjake iz zemlje počupale i odnele. | ” |
Te su se poplave ponavljale vrlo često, naročito u periodu 1828–1830, kada se razlivena voda ledila. Zato su se Kragujevčani 1855. godine dogovarali o regulaciji Lepenice. Naročito je Lepenica veliku štetu napravila 1864. godine. Najviše pogođeni Batočinci su zato tražili preseljenje sa vodoplavnog zemljišta. Molba im je bez pogovora uslišena.
Jedna od strašnih poplava je bila i 1897. godine, kada je Lepenica napustila svoje korito preko Lapova i Markovca i probila sebi novi tok pravo u Veliku Moravu, kako i danas teče. Batočina je tražila posle ove poplave da se tok Lepenice reguliše, ali to nije urađeno. Zbog toga je usledila nova poplava 1910. godine, kada je Lepenica odnela nekoliko života.[6]
U periodu između dva svetska rata, veća poplava bila je 1926. godine kada se zbog nadošle Ždraljice i Bresničkog potoka izlila Lepenica. Do izlivanja je došlo u donjem toku reke zbog uzanog korita. Pruga je uništena na nekoliko mesta, a Batočina je bila poplavljena. Srušene su mnoge kuće u naselju, a veliki broj je napukao. Putnički i železnički saobraćaj je zaustavljen, a bujica je kod Batočine odnela šine. Automobil, koji je sa poštom i novinama krenuo ka Kragujevcu, zaglavio se kod Žirovnice. Poplava je nanela veliku štetu. Put Kragujevac – Batočina i pruga bili su oštećeni. Čišćenje blata kulukom je trajalo 17 dana, dok je za popravku pruge bilo potrebno još više vremena.[7]
U Batočini je 16. februara 1929. godine održana konferencija, koja se bavila regulacijom toka Lepenice. Na skupu se govorilo o šteti, koju ova reka nanosi prilikom izlivanja i da je regulacija neophodna. Zemljoradnici sami nisu to mogli da urade, jer su bili zaduženi zbog nerodnih godina, pa su poslali zahtev državi da to učini. Samo tri meseca kasnije, dogodila se još jedna u nizu velikih poplava. Zbog obilnih padavina, koje su bile 15. i 16. maja 1929. godine Lepenica je poplavila sva mesta između Batočine i Kragujevca. celo Lepeničko polje bilo je poplavljeno, stradali su usevi, a šteta je bila velika. Usled obilnih kiša, 18. maja 1932. godine, izlila se reka u Kragujevcu i poplavila deo grada kao i put Kragujevac – Batočina, čime je, treći put za 6 godina, saobraćaj bio onemogućen[8]
Poslednja velika poplava je bila u julu 1999. godine. Poplavljeno je bilo preko 1250 domaćinstva, a dve osobe u Badnjevcu su izgubile život.[9]
Zemljište[uredi | uredi izvor]
Dejstvom raznih faktora stvoreni su raznovrsni tipovi i podtipovi tla na relativno malom prostoru teritorije batočinske opštine. Na njihov razmeštaj od velikog uticaja su bili reljef i geološki sastav podloge i klimatske prilike. U dolinskim ravnima Lepenice i Velike Morave i njihovih većih pritoka zastupljen je aluvijum, na terasama i nižem pobrđu javlja se mestimično smonica, a na višem pobrđu apsolutno preovlađuju gajnjače.[10]
Biljni pokrivač i životinjski svet[uredi | uredi izvor]
O prirodnoj vegetaciji ovog područja postoje brojna zabeležena svedočanstva putopisaca, koji su se u tursko vreme kretala kroz Šumadiju. Oni su pisali o gustim, uglavnom hrastovim šumama. Ovakav vegetacioni pokrivač je naročito bio karakterističan posle pada Srbije 1459. godine, kada je stanovništvo bilo zahvaćeno seobama, a veći deo Srbije opusteo i zarastao u gustu šumu. Poznati putopisac Stefan Gerlah je 1578. godine opisao Šumadiju kao „gustu i neprohodnu šumu sve samih hrastova“. Džon Burburi putujući kroz moravske krajeve 1664.1665 godine zapisao da je „takva pustoš da za čitav dan jedva videti po jedno selo“.[11]
I francuski putopisac Sen Prist 1767. je na putu od Beograda do Carigrada video sve same šume, a između (Smederevske) Palanke i Batočine „ne vidi nikakvog traga obdelavanja“.[12] Po Jovanu Cvijiću Šumadija je do prve trećine 19. veka veka najvećim delom bila pokrivena šumama, uglavnom hrastovim. One su predstavljale „glavnu prirodnu tvrđavu“ u oba srpska ustanka početkom 19. veka.[13]
Današnji pejzaž batočinske opštine počeo se oblikovati još u prvoj deceniji 19. veka. Zbog velikog krčenja u XIX i prvoj polovini 20. veka, šume su se uglavnom zadržale na višim delovima i strmim kosama i jarugama. Očuvan je šumski kompleks Rogot, površine oko 365 ha na teritoriji Brzana, Dobrovodice i Batočine. Od šumskih kultura lišćari su zastupljeni bagremom i topolom, a četinari crnim i belim borom, smrčom, jelom, i dr.[14]
Životinjski svet šume čine insekti (mrav, razni leptiri i dr.), vodozemci i gmizavci (kornjača, zmija i dr), sisari (zec, jež, lisica i dr.) i ptice (sova, detlić, orao, svraka i dr).[14]
Naselja[uredi | uredi izvor]
Na teritoriji batočinske opštine, pored varošice i sela Batočine nalazi se i deset seoskih naselja, a formirano je i registrovano dvanaest mesnih zajednica. Na desnoj obali reke Lepenice smeštena su sela Prnjavor, Kijevo, Žirovnica, Dobrovodica, i Brzan, a na levoj su Milatovac, Nikšić, Badnjevac, Gradac i Crni Kao, dok su varoš i selo Batočina sa obe strane reke Lepenice.[14]
U opštini Batočina ima 11 naselja
Najveća naselja po broju stanovnika su Batočina sa 5.804, Brzan sa 1.754 i Badnjevac sa 1.084 stanovnika. Najmanja naselja su Prnjavor sa 166 i Nikšić sa 176 stanovnika. Teritorijalno najveće naselje je Brzan, a najmanja su Milatovac i Nikšić.
Administrativni centar opštine je varošica Batočina. Smeštena je na obalama reke Lepenice, na nadmorskoj visini od 102 m. Nalazi se na oko 120 km jugoistočno od Beograda, 125 km severno od Niša i 26 km severozapadno od Kragujevca. Kroz Batočinu prolazi magistralni put Batočina-Kragujevac-Kraljevo-Čačak i železnička pruga Lapovo-Kragujevac-Kraljevo.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Legenda[uredi | uredi izvor]
O osnivanju Batočine zapisane su dve legende o kojima je pisao Nikodije Spasić u svom delu Lepenička predanja. Po prvoj legendi, na brdu Straževici se nalazilo utvrđenje koje je branilo zemlju od upada tuđinaca. U nepovoljnim vremenima, u kojima su se dešavala čudesa, mnoge stranačke vojske su tu našle smrt. Bat konjskih kopita koji je odjekivao po kamenju i čuo se danju i noću u ravnini, dao je ime naselju Batočina. Druga legenda kaže da su kiše i pljuskovi stalno plavili zemlju oko reke Lepenice. Izlivanjem, reka je raznosila blatne taloge pretvarajući čitavo područje u močvaru. Zbog takvog izgleda zemljišta, to mesto je nazvano Blatina ili Blatočina. Kada su tu počele da se grade kuće, ustalilo se ime Batočina.[15][16]
Praistorija[uredi | uredi izvor]
U opština Batočina, kod sela Gradac, u pećini ispod Jerininog brda otkriveno je jedno vrlo značajno paleolitsko nalazište. Sudeći po kostima koje su pronađene, kao i alatkama od kamena, ljudi ovog naselja su bili nomadi i bavili su se lovom. Takođe je značajno i vinčansko naselje u istom selu. Otkrivene su keramika, kamene sekire i oruđe od kamena. U istom selu ovog puta na brdu Straževica pronađena je neolitska sekira od zelenog kamena. Pored nalazišta u Gracu, u batočinskoj okolini postoje nalazišta u Badnjevcu, Dobrovodici i Žirovnici.
Nalazišta bronzanog doba su pronađena u Brzanu i Badnjevcu, a svakako najznačajnije nalazište je u Žirovnici. Potiče najverovatnije iz trako-kimerskog perioda. Nalaz od devet naočarastih fibula, spiralno uvijene narukvice, dve ogrlice, dve ukrasne ploče se vezuje za grob nekog uglednog domoroca.
Rimsko doba[uredi | uredi izvor]
U rimsko doba ovaj deo se nalazio u sastavu provincije Mezije, koja je bila žitnica Rimskog carstva. U neposrednoj blizini protezao se jedan od krakova rimskog vojnog puta Via militaris. Stanovništvo je bilo uglavnom autohtono: Iliri, Tračani i Kelti. Pored puta koji vodi od Batočine ka Dobrovodici pronađeni su komadi keramike, rimski novac i mala bronzana figura.[17]
Srednji vek[uredi | uredi izvor]
Krajevi u dolini Lepenice došli pod srpsku vlast za vreme vladavine Stefana Nemanje. Oni su priznati srpskoj državi nakon Bitke na Moravi 1190, kada je, uprkos porazu od vizantijskog cara Isaka II Anđela u ovoj bici, Nemanja zadržao veliki broj osvojenih teritorija, uključujući i oblast Lepenice.
Osnivanje Batočine[uredi | uredi izvor]
Do skora je domaća istoriografija isticala da se Batočina prvi put pominje u prvom turskom popisu 1476. godine. Čuveni turski putopisac Evlija Čelebija zapisao je da je osnivač Batočine smederevski beg Gazi Bali. Međutim, 2015. godine dr Aleksandar Krstić, naučni saradnik na Istorijskom institutu je objavio rad pod nazivom „Despot Stefan Lazarević i Batočina”, u kojem se nalazi i pismo koje je Stefan Lazarević uputio Stefanu Remetskom, svom predstavniku na posedu u Satmarskoj županiji, u Ugarskoj.[18]
Napisano je u Batočini, kako se navodi u pismu: „…u prvu sredu posle Duhova”, bez navođenja konkretnog datuma i godine nastanka. Despot Stefan je dobio vlastelinstva u Satmarskoj županiji 1411. godine, a Stefan Remetski je umro, najverovatnije, 1421. godine, te se nastanak ovog pisma može smestiti u vremenskom periodu od jedne decenije (1411 – 1420/21). Autor u radu zaključuje: Sa sigurnošću može se tvrditi da je Batočina postojala i pre dolaska Turaka i da je uspela da ostane i nakon osmanskog osvajanja Srbije.[18]
Ne zna se da li je u Batočini, u to vreme, postojao bilo kakav objekat rezidencijalnog tipa u kome je despot Stefan odsedao. Međutim, imajući u vidu njen geografski i saobraćajni položaj, najverovatnije je Batočina imala status trga, u prvoj polovini 15. veka.[18]
Turska vladavina[uredi | uredi izvor]
U popisu iz 1476. godine, Batočina ima 25 kuća, a krajem dvadesetih godina šesnaestog veka ima 66 kuća. Šezdesetih godina broj muslimanskih kuća se penje na dvanaest dok je hrišćanskih samo pet. U ovom periodu sa porastom muslimanskog stanovništva sagrađena je i džamija. Sinan paša je 1593. godine proglasio za palanku.[19]
Evo kako su putopisci XVII veka videli bližu i dalju okolinu Lepenice. Jedan Francuz 1621. godine od Kolara do Jagodine samo je zapazio i zapisao u svoj dnevnik nepregledne šume. U Jagodini je našao samo Turke, dok su u Batočini živeli hrišćani seljaci. Putopisac Kikle 1658. godine kaže da Batočina ima lep Bali Hadži-Ahmetov han i jednu džamiju. Nekoliko godina kasnije, prošao je turski putopisac Evlija Čelebija, i 1660. je posetio Batočinu. On kaže da je Batočinu osnovao Bali-beg Smederevski, a mesto bogoslovio Sulejman I Veličanstveni. Ne navodi zašto je to uradio turski car, da li je mesto bogoslovio kao kalifa — verski poglavar ili je to učinio stoga što mu se mesto po nečemu svidelo. Ako je tačan ovaj podatak onda osnivanje Batočine pada 1475. godine, nešto malo pre turskog popisa 1478. godine. Evlija Čelebija mesto naziva gradom, obima oko 800 koraka. U grad se ulazi kroz jednu kapiju i u njemu stražari 50 vojnika sa jednim dizdarom (zapovednikom). On još kaže da u Batočini ima više sirotinjskih kuća, jedna džamija, jedan novi han i nekoliko dućana.[20]
Posle neuspele Opsade Beča 1683. godine Turci su izgubili posede u Ugarskoj i Srbiji. U Velikom turskom ratu Grof Ludvig Badenski je u bici kod Batočine koja se odigrala 29 i 30. avgusta 1689. godine savladao vojsku turskog seraskera Redžep-paše. Batočina je bila na glavnom pravcu turskog povlačenja i austrijskog nastupanja 1689. godine. Prešavši sa desne na levu obalu Morave kod Grabovca, austrijska vojska je razbila manje odrede turske vojske ispod Markovca i preko Lapova nastupila prema Batočini. Zbunjeni, Turci su napustili Batočinu, ostavivši mnogo vojnog materijala. Ovladavši ovom značajnom raskrsnicom puteva, Austrijanci su se tu lepo odmorili, uputili razglas Srbima da je došao čas oslobođenja i krenuli dalje na jug.[21] Nakon Požarevačkog mira ovi krajevi potpadaju pod vlast Austrije.[22]
Seoba Srba 1690. godine ostavila je pusta sela u ataru današnje batočinske opštine. Turski popis 1739/41. godine nam donosi podatke da je bila živa samo Batočina sa 80 turskih i 11 srpskih kuća. Takođe je naglašeno da Batočinci obrađuju puste njive u Turčinu i Badnjevcu. Sva ostala sela: Badnjevac, Gradac, Grnčarica, Kijevo, Milatovac, Turčin i Crni Kao su bila pusta. U spisku se nalaze i dva manastira posvećena Svetom Nikoli. Jedan se nalazi u selu Grnčarica (današnji Prnjavor), a drugi u selu Turčinu (današnja Gornja Batočina). To su manastiri Grnčarica i manastir Surčinak, od koga su sad u Gornjoj Batočini jedva vidljivi tragovi.[23]
Borbe protiv Turaka[uredi | uredi izvor]
Povratak Turaka 1739. godine doneo je osvetu i veće namete, što je stvaralo neraspoloženje u narodu i napokon dovelo do Kočine krajine. Koča Anđelković je sa svojim odredom ušao u Batočinu bez otpora 1788. godine.[24] U austrijskim dokumentima o Kočinoj krajini nalazimo podatke i koje učestvovao iz sela oko Batočine. Iz Brzana su se borili Todor Gavrilović, Dmitar Marković, Radiša Milićević, Jovan Gligorijević i Vasilije Savin. Iz Gradca Stojan Sedlarević, Nikola Sretenović i Ivan Pavlović a i iz Kijeva Mihailo Petković. Svakako je bilo i drugih učesnika u ovom ratu iz sela batočinske opštine, ali u spiskovima su sačuvana samo ova navedena imena.[25] Mirom u Svištovu 1791. godine, Turci ponovo zaposedaju ove krajeve.[24]
Batočina je ponovo oslobođena u Prvom srpskom ustanku. Ustanici predvođeni Karađorđem su uspeli da oslobode Batočinu 1804. godine. U bici kod Batočine poginulo je 400 Turaka.[26] Pred bitku je zabeležen govor Karađorđa ustanicima:[27]
| „ | Nemojte pucati dokle moja puška ne pukne.
Ne bojte se Turaka je malo, a nas je mnogo, |
” |
Na prvom popisu nakon završetka Drugog srpskog ustanka 1818, Batočina je imala 51. domaćinstvo sa 119 haračkih glava. Poslednja turska porodica iselila se 1832. godine.[28] Knez Miloš Obrenović je 1825. godine sagradio konak koji je kasnije pretvoren u osnovnu školu. Austrijski Kapetan Franc Kajzer u svom putopisu iz 1837. godine piše da Varoš Batočine ima 300 kuća. U mestu postoji crkva i škola. Godine 1838. batočinska škola ima osam učenika, a 1847. deset.[29] U Srpsko-turskom ratu (1876–1878) učestvovalo je 206 boraca iz Batočine, a njih 16 je poginulo.[30] Ubrzani razvoj uslovljava da je Batočina 1878. godine proglašena za varoš. Devedesetih godina devetnaestog veka u Batočini se otvara ženska škola, a prva knjižnica otvorena je 1890. godine. Početkom 20. veka Batočina ima 1447 stanovnika.
Moderno doba[uredi | uredi izvor]
Lepeničani su učestvovali u ratovima od 1912–1918. Iz Batočine je bilo 136 poginulih, i još toliko iz ostalih sela današnje batočinske opštine. Jedan od odlučujućih okršaja za ovladavanje Pomoravljem odigrao se baš u Lapovu, Batočini i Brzanu. Nemačka artiljerija je bila posela kosu u Gložanu preko Morave, zatim lapovski Gvozdenjak i Šavac, a srpski poslednji zaštitni rov je bio u Brzanu, jedan kilometar više Rogota. Prilikom odstupanja naše vojske 1915. došlo je do borbe u Gradcu i okolini. Peta šumadijska divizija branila je pravac Gradac — desna obala Lepenice — Straževica. Srpskoj vojsci išlo je naruku i nadošla Lepenica. Jedinica je razrušila most u selu kao što je to učinjeno i sa ostalim mostovima na Lepenici, ali u jakim trodnevnim borbama neprijateljska vojska potpomognuta snažnom artiljerijom osposobila je most, prešla preko njega i ovladala Straževicom. Pošto je izgubila važno strategijsko mesto, vojska je nastavila da se povlači ka jugu.[31]
Međuratni period[uredi | uredi izvor]
Batočina je između dva svetska rata privredno ojačala. U tom periodu je 1928. dobila je vodovod, a inicijativu za izgradnju dao je tadašnji predsednik opštine David Milošević. Država je dala pomoć u iznosu od 125.000 dinara, a ostalo je finansirala opština. Rezervoar se nalazio na Crvenom bregu, a odatle je voda išla kroz 10 cevi koje je vodila do 10 česama. Godine 1940. dobila je električno osvetljenje. Od 1929. do 1941. godine Batočina je bila deo Dunavske banovine. Dunavska banovina je bila upravna jedinica Kraljevine Jugoslavije uspostavljena Zakonom o nazivu i podeli Kraljevine na upravna područja od 3. oktobra 1929. godine koji je doneo kralj Aleksandar I Karađorđević. Administrativno sedište banovine bio je Novi Sad.
Drugi svetski rat[uredi | uredi izvor]
Bombardovanjem Beograda počeo je Drugi svetski rat u Jugoslaviji. Već 11. aprila Nemačka vojska zauzela je Kragujevac, a posle 2 dana i Lapovo, pa je tako čitava Šumadija okupirana od strane Nemaca. Područje Šumadije, Pomoravlja i Banata zaposela je 714 nemačka divizija. U samoj Batočini je bila raspoređena jedna manja nemačka jedinica. Jedan deo vojnih obveznika koji nije bio zarobljen u Aprilskom ratu transportovan je u Nemačku.
Četvrtog jula 1941. godine na poziv Komunističke partije Jugoslavije izbio je ustanak u Srbiji. Tri dana nakon toga formira se Drugi šumadijski partizanski odred čiji je komandant bio Bogosav Marković. Nedugo zatim, 12. jula formiran je Kragujevački odred čije je zadatak bio da sprečava saobraćaj na pruzi Lapovo — Kraljevo i na putevima koji su vodili iz Kragujevca prema Lapovu, Jagodini, Kraljevu i Gornjem Milanovcu. Krajem jula je formirana treća četa kragujevačkog odreda koja je formirana od ljudi iz sela Donje Lepenice. Oni su izazivali niz incidenata na pruzi Lapovo — Kraljevo. Jedan od njih bio je sudar vozova kod Gradca kada je poginulo 9, a ranjeno 30 nemačkih vojnika.[32]
Ova četa je preuzela na sebe zadatak da likvidira Marisava Petrovića ljotićevskog prvaka iz Gradca. Pokušaj atentata je izveden na železničkoj stanici, na njega je bačena bomba, ali je on ranjen i ostao je živ. Na njega je pokušan još jedan atentat, ali se i on završio bezuspešno. Nakon toga on u septembru beži u Smederevo gde formira V dobrovoljački odred, a on sam je izabran za komandanta tog odreda. Ubrzo napušta Smederevo i sa odredom se stacionira u Kragujevcu.[33] Upravo ovaj odred pod zapovedništvom Marisava Petrovića pomagao je Nemcima prilikom izvršavanja Kragujevačkog masakra 21. oktobra 1941. godine.
Nakon odlaska partizanskih odreda iz Šumadije, počinje jače da se razvija četnički pokret. Tako je između Lapova i Kragujevca organizovana III kragujevačka četnička brigada, a u batočinskim selima pojavljivao se i II bataljon. Četničke trupe koje su na ovom prostoru bile do 1944. sukobljavale su se ljotićevskim i nedićevskim odredima, a takođe su nadzirale teren i likvidirale ubačene partizanske simpatizere.
Početkom oktobra iz pravca Valjeva i Aranđelovca počele su da prodiru jedinice NOVJ. Dvanaestog oktobra počeo je napad na nemačke položaje koji su se nalazili u Lapovu. Pred snažnim naletima jedinica Crvene armije i NOVJ Nemci su bili prinuđeni da se povuku prema Kragujevcu. Tako je 14. oktobra oslobođena Batočina a nakon toga i ostala sela u Batočinskoj opštini.
Nakon Drugog svetskog rata počeo je industrijski razvoj. U varoši su bile razvijene automobilska industrija, tekstilna industrija i građevinska industrija.
U današnjem obliku Opština Batočina je nastala 3. avgusta 1991. godine. Dan Opštine se slavi 21. septembra.
Demografija[uredi | uredi izvor]
U opštini Batočina živi 11.760 stanovnika. Opština je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2011. godine).
Nacionalni sastav stanovništva opštine po popisu 2011. godine[uredi | uredi izvor]
Verski sastav stanovništva opštine po popisu 2011. godine[uredi | uredi izvor]
Nacionalni sastav stanovništva opštine po popisu 1981. godine[uredi | uredi izvor]
Sa Lapovom koje je tada bilo u sastavu opštine Batočina bilo je 23.083 stanovnika. U tabeli je prikazan broj stanovnika kada se oduzme 9631 koji je živeo u Lapovu.
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Celokupno stanovništvo batočinske opštine je doseljeničko. Ono je doseljeno kroz šest perioda doseljavanja. Prvi period doseljavanja po T. Radivojeviću, trajao je od 1690. do 1736. godine. U ovom periodu se doselilo 11 rodova. U drugom periodu doseljavanja koja su počela posle Druge seobe Srba i trajala pedeset godina (1737–1787) doselio se 21 rod. Treći period doseljavanja koji je trajao 15 godina, počeo je Kočinom krajinom i trajao je do 1803. godine, a bio je prouzrokovan sređenijim prilikama u Beogradskom pašaluku nakon Svištovskog mira 1791. godine. Tada je doseljeno 95 rodova.
Četvrti period predstavlja jedno od najintenzivnijih doseljavanja u naselja batočinske opštine. On je vremenski najkraći, a trajao je od 1804. do 1813. godine. U oslobođenu Šumadiju je stanovništvo dolazilo uglavnom iz južnih moravskih krajeva, Kosova i Timoka. Međutim, krajem 1813, zbog bojazni i gneva Turaka, jedan broj doseljenika je napustio Batočinu i otišao preko Save u Srem, da bi se posle Drugog srpskog ustanka većina vratila. Peti period je počeo posle 1815. i nastavio se do kraja Prvog svetskog rata. U ovom periodu, koji je trajao stotinak godina, nastanjeno je preko 232 porodice.
Period između dva svetska rata karakteriše silaženje stanovništva iz batočinskih sela i okoline u varošicu i doseljavanje zanatsko-trgovačkog elementa iz moravskih krajeva. Period posle Drugog svetskog rata odlikuje se iseljavanje seoskog stanovništva u gradove u prvom redu u varošicu Batočinu. Društveno-ekonomski razvoj varošice Batočine u ovom periodu uticao je na doseljavanje radnika iz udaljenijih mesta. Tako su pečalbari iz Pirotskog Šopluka došli u Batočinu i ostali na radu obavljajući zanate. Od 1980-ih godina veliki broj ljudi iz Sirinićke Župe je došao u ove krajeve.[36]
Privreda[uredi | uredi izvor]
Osnovne grane privrede u batočinskoj opštini su: poljoprivreda, industrija, zanatstvo, trgovina, saobraćaj, turizam i ugostiteljstvo.[37]
Poljoprivreda[uredi | uredi izvor]
Poljoprivreda batočinske opštine ima veoma značajnu ulogu u njenoj sveukupnoj privredi. Ona je vodeća privredna grana po obimu proizvodnje i učešća u ukupnom nacionalnom dohotku, kao i po zaposlenosti lokalnog stanovništva.
Na relativno maloj površini teritorije batočinske opštine mogu se izdvojiti sledeći rejoni:
- ratarsko-povrtarski,
- ratarsko-voćarski region, i
- voćarsko-livadsko-stočarsko-šumski region.
Ratarsko-povrtarski region obuhvata površine najvećeg dela opštinske teritorije rečnih dolina Lepenice i njenih pritoka i Velike Morave. Ratarsko-voćarskom rejonu pripadaju uglavnom viši delovi padinskih površina.
Voćarsko-livadsko-stočarsko-šumski rejon nalazi se u središnjem i južnom delu teritorije batočinske opštine u planinskom području sa većim nagibom terena.
Stočarstvo[uredi | uredi izvor]
Stočarstvo je najznačajnija grana proizvodnje u poljoprivredi batočinske opštine. Stočarstvo je najtraženiji deo poljoprivrede, jer njeni proizvodi (meso, mast, mleko, jaja) spadaju u glavne prehrambene proizvode stanovništva. Seljak sitnog poljoprivrednog gazdinstva u batočinskoj opštini je svaštar, gaji više vrsta stoke. Gaji goveda, svinje, ovce, konje i živinu, a jedan broj gazdinstva drži i pčele.[38]
Industrija[uredi | uredi izvor]
Razvitak saobraćaja je bio važan faktor da bi se razvila industrija. Batočina je 1886. godine železničkom prugom spojena sa Lapovom i Kragujevcom. Upravo je blizina Kragujevca doprinela ubrzanom razvoju industrije. Investiciona ulaganja u izgradnju industrijskih objekata i sprovođenje mera za povećanje proizvodnosti rada, omogućili su da Batočina u relativno kratkom vremenskom periodu ostvari napredak, naročito posle osamdesetih godina 20. veka.
Raspad Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, uvođenje sankcija, bombardovanje SRJ i ekonomska kriza teško su pogodile batočinsku industriju, s obzirom da je proizvodnja nekih njenih preduzeća bila vezana za Zavode Crvena zastava u Kragujevcu, kao i izvoz na inostrana tržišta. Proizvodnja je naglo pala, a proces privatizacije se sporo odvijao. Sem toga, i nedostatak obrtnih sredstava usporava oživljavanje proizvodnje u batočinskim industrijskim preduzećima.[39]
Saobraćaj[uredi | uredi izvor]
Povoljnost saobraćajno-geografskog položaja batočinske opštine umnogome je doprinela razvoju saobraćaja. Puštanje u saobraćaj železničke pruge 1887. godine na relaciji Lapovo-Kragujevac, bitno je uticalo na razvoj drumskog saobraćaja. U blizini Batočine je i železnički čvor u Lapovu koji povezuje važne međunarodne i magistralne železničke linije. Takođe u blizini je i savremeni auto-put Beograd-Niš (deo E75), od koga se odvaja magistralni putni pravac Batočina-Kragujevac. Zahvaljujući železničkom i drumskom saobraćaju, Batočina je povezana sa Beogradom, Kragujevcom, Velikom Planom, Jagodinom, Smederevskom Palankom, Svilajncem, Račom i drugim gradovima.[40]
Na teritoriji batočinske opštine otpočeo je sa radom linijski putnički pravac 1960. godine kada je uspostavljena prva redovna autobuska linija Kragujevac-Batočina-Lapovo. Autobuska stanica u Batočini je izgrađena 3. septembra 1975. godine. Ukupna dužina kategorisanih puteva u 1994. godini na teritoriji batočinske opštine iznosila je 74 km.[41] U toku je izgradnja auto-puta od Kragujevca do Batočine, koji će duž 15 km prolaziti kroz opštinu Batočina.[42]
Dužina železničke pruge sa jednim kolosekom Lapovo-Kragujevac iznosi oko 14,3 km kroz teritoriju opštine, a dužina električne železničke pruge sa dva koloseka Beograd-Niš na teritoriji opštine iznosi oko 5,2 km.[43]
Batočina je posedovala poštu sredinom 19. veka. Ona je bila smeštena u konaku kneza Miloša Obrenovića. Selo Badnjevac je 1939. godine dobilo poštu koja je bila smeštena u maloj kući Miće Srećkovića. Tu je ostala i posle Drugog svetskog rata sve dok nije napravljena zgrada za poštu. Pošta u Badnjevcu je obuhvatala sela Sipić, Malo Krčmare, Veliko Krčmare, Žirovnicu, Gradac i Nikšić. Trenutno u Batočini se nalazi jedna pošta, a u mesnim zajednicama van Batočine nalaze se pošte u Brzanu, Badnjevcu i ugovorne pošte u Žirovnici i Milatovcu.[44]
Turizam[uredi | uredi izvor]
Manastir Grnčarica se nalazi u Prnjavoru, koji je ranije nosio naziv Grnčarica prema istoimenom manastiru. Prema predanju smatra se da ga je podigao Kralj Dragutin krajem trinaestog ili početkom četrnaestog veka. Međutim prema zapisu iznad samog ulaza u manastir je zapis koji svedoči da je podignut u šesnaestom veku za vreme vladavine Sulejman I Veličanstvenog. Manastir je nekoliko puta paljen. Znamo da je spaljen u vreme Kočine krajine, a da je poslednji put je stradao za vreme Drugog svetskog rata. Posle Drugog svetskog rata je potpuno obnovljen. Životopis i ikonostas su noviji, a novi konak je izgrađen 1980. godine.
U Brzanu se nalazi crkva brvnara koja je sagrađena 1822. godine i koja je služila sve do 1928. kada je sazidana današnja crkva. Stara crkva brvnara je kao istorijski spomenik kulture pod zaštitom države. Nju je gradio majstor Jovan koji je takođe sagradio Manastir Pokajnicu. Ikonostas je naslikao majstor Jovan Janja 1829—1830. godine sa velikom pozlatom.
Praistorijska pećina i srednjovekovni grad u Gracu proglašeni su kulturnim dobrom od velikog značaja. Na Jerininom brdu evidentirana je paleolitska pećina, ostaci antičkog utvrđenja, ostaci manje crkve sa longitudinalnom osnovnom i polukružnom apsidom. Navedeni lokalitet je delimično istražen i to samo na području crkve, pa je neophodno istraživanje grada.[45]
Spomen obeležja na teritoriji opštine Batočina[uredi | uredi izvor]
- Spomenik žrtvama Prvog i Drugog svetskog rata u Badnjevcu
- Spomen-česma posvećena borcima iz Prvog svetskog rata u Dobrovodici
- Crkva brvnara iz 19. veka i spomenik žrtvama iz Prvog svetskog rata i NOB-a u Brzanu
- Spomenik žrtvama NOB-a u Crnom Kalu
- Spomenik žrtvama NOB-a u Kijevu
- Spomenik poginulim vojnicima crvene armije u Batočini[46]
Arheološka nalazišta na teritoriji opštine Batočina[uredi | uredi izvor]
- Gradac — Jerinino brda (paleolit, neolit, antika, srednji vek)
- Gornja Batočina — Donić brdo (srednji vek)
- Badnjevac — Smrdan (neolit)
- Badnjevac — Šupljaja (srednji vek)
- Badnjevac — Vinogradi: (i bronzano Gvozdeno doba)
- Crni Kao — Sastavci (neolit, rimsko doba)
- Gornja Batočina — Manastir Surčinak (srednji vek)
- Kijevo — Drvnik (gvozdeno doba i srednjovekovna nekropola)
- Milatovac — Crkvine (antičko doba)
- Prnjavor — Manastir Grnčarica, grnčar kuća (gvozdeno doba)[47]
Školstvo[uredi | uredi izvor]
U Batočini postoji dečji vrtić, koji je osnovan 1978. Današnji naziv „Poletarac“ je dobio 1992. godine.[48]
U Batočini postoji osnovna škola „Sveti Sava“. Škola je sadašnje ime dobila 1992, a do tada se zvala „14. oktobar“. Njoj teritorijalno pripadaju izdvojene četvororazredne škole u Kijevu, Dobrovodici i Crnom Kalu; izdvojena osmorazredna škola u Badnjevcu kojoj teritorijalno pripadaju četvororazredne škole u Žirovnici, Milatovcu i Prnjavoru, i izdvojena osmorazredna škola u Brzanu kojoj teritorijalno pripada četvororazredna škola u naselju Solilo u Brzanu.[49]
Takođe u mestu postoji i srednja škola „Nikola Tesla“ koja je osnovana 1977.[50]
Zdravstvo[uredi | uredi izvor]
Prema kazivanju starijih meštana opštine Batočina, još davne 1924. godine prvi privatni lekar koji je lečio ljude u Batočini bio je Dr Pavle Tucaković. On je sve do kraja Drugog svetskog rata, do 1945. godine sprovodio privatnu lekarsku praksu, da bi ubrzo po oslobođenju bila formirana državna zdravstvena ustanova — Zdravstvena stanica Batočina. Sadašnji dom zdravlja u Batočini građen je osamdesetih godina 20. veka, a svečano je useljena krajem 1987. godine. Zgrada Dispanzera za žene i decu, izgrađena je 1976. godine, a njena nadgradnja, u kome su Dispanzer za žene i dečja laboratorija, završena je 2002. godine.
U sastavu doma zdravlja su i seoske ambulante u Badnjevca i Brzanu, koje funkcionišu od 1964, odnosno 1970. godine.[51]
Kultura[uredi | uredi izvor]
Kulturni centar „Dositej Obradović“[uredi | uredi izvor]
Dom kulture u Batočini je osnovan 22. decembra 1976. godine pod nazivom „Dušan Petrović Šane“. Dom kulture „Dušan Petrović — Šane“ se 1990. godine izdvaja iz Mesne zajednice Batočina i postaje samostalna ustanova, a dve godine kasnije menja naziv u Kulturni centar „Dositej Obradović“. Kulturni centar „Dositej Obradović” svake jeseni organizuje Smotru folklornih ansambala, periodične izložbe slika i ručnih radova, promociju knjiga, pozorišne predstave, priredbe i koncerte.[52]
Narodna biblioteka „Vuk Karadžić“[uredi | uredi izvor]
Koreni bibliotekarstva u Batočini nalaze se još 1890. godine kada se u Batočini formira čitaonica. Formirana čitaonica je preteča buduće Narodne biblioteke. Narodna biblioteka „Vuk Stefanović Karadžić“ je osnovana 1965. godine. Poseduje preko trideset hiljada knjiga. Postoje njeni ogranci u Brzanu i Badnjevcu.[53]
Manifestacije u opštini Batočina[uredi | uredi izvor]
- Takmičenje u govorništvu
Održava se jednom godišnje. Održava se od 2005. godine Takmičari su učenici nižih i viših razreda osnovne škole iz Batočine. Takmičari besede na jednu od zadatih tema. Žiri sačinjavaju poznati dramski umetnici i profesori srpskog jezika i književnosti. Cilj takmičenja je negovanje kulture usmenog izražavanja učenika.
- Klincijada
Održava se u maju mesecu, počev od 2005. godine. Manifestacija okuplja decu uzrasta od 4 do 10 godina.
- Prokopijsi sabor 21. jula, najposećeniji događaj u opštini Batočina.
- Sabor narodnog stvaralaštva „Sveti prorok Ilija“
Održava se od 1. do 3. avgusta u Brzanu svake godine, počev od 1990. godine. Manifestacija okuplja kulturno-umetnička društva i folklorne ansamble iz čitave Srbije, koji neguju izvorno narodno stvaralaštvo. Takođe održavaju se i likovne kolonije, pesnički susreti, izložbe ručnih radova.
- Petrovdanski sabor
Održava se u Badnjevcu. Neguje izvorno narodno stvaralaštvo, folklorne igre, pesme i običaje Šumadije. Okuplja sva kulturno-umetnička društva iz opštine Batočina, kao i goste iz svih krajeva Srbije.
- Obredni hlebovi
Održava se sredinom oktobra, svake godine, počev od 2006. godine, u organizaciji Kulturnog centra „Dositej Obradović“ i Udruženja „Zlatne ruke Batočine“. Manifestacija okuplja udruženja ručne radinosti iz različitih krajeva Srbije. Pored hlebova koji kroz istoriju prate običaje Srba, izlažu se ručni radovi i stara srpska jela.[54]
- Gulašijada
Održava se u Batočini u šumi Rogot.
Verski objekti[uredi | uredi izvor]
U opštini Batočina nalaze se dva manastira i osam crkava. Manastir Grnčarica je ženski manastir Srpske pravoslavne crkve, pripada Eparhiji Šumadijskoj. Posvećen je Svetom Nikoli. Nalazi se u selu Prnjavoru koje je udaljeno oko 10 km od Batočine. Po legendi manastir je podignut za vreme kralja Dragutina krajem XIII ili početkom XIV veka. Ipak verovatnije je da je manastir Grnčarica sagrađen sredinom XVI veka, nakon obnove Pećke patrijaršije.[55]
Drugi manastir u opštini je Manastir Dobrovodica koji je muški manastir i nalazi se u istoimenom selu. Manastir je podignut 2000. godine. Sazidao ga je sadašnji Iguman Nikolaj, rodom iz Dobrovodice, koji je četrnaest i po godina kao iskušenik proveo na Svetoj gori. Osvećen je od strane episkopa zvorničko tuzlanskog Vasilija, administratora Eparhije šumadijske 9. maja 2002. godine.[56][57]
.jpg)
Najstarija crkva u opštini je Crkva brvnara u Brzanu. Crkva brvnara je sagrađena 1822. godine uz pomoć kneza Miloša Obrenovića i služila je sve do 1928. kada je sazidana današnja crkva. Bogata je ikonama i freskama. Ikonostas je naslikao majstor Jovan Janja 1829—1830. godine sa velikom pozlatom. Crkva je služila sve do 1928. godine kada je sagrađena sadašnja crkva posvećena posvećena Svetom Iliji.
Batočina kao centar opštine takođe ima crkvu posvećenu Rođenju Presvete Bogorodice. Crkva je sagrađena pedesetih godina devetnaestog veka. Crkva Svetih apostola Petra i Pavla u Badnjevcu je građena je u periodu od 1896. do 1903. godine.
Pravoslavne bogomolje se nalaze i u Dobrovodici, Žirovnici, Kijevu. Najmlađa crkva je u Crnom Kalu. Sagrađena je 2007. godine i posvećena je Svetom Đorđu.
Sport[uredi | uredi izvor]
U Badnjevcu je prvu fudbalsku loptu doneo 1922. godine student Bogosav Dragojević iz austrijskog Graca. Do 1942. godine klub se zvao Badnjevac, a od tada do 1944. nosi ime Lepenica, a potom Omladinac. U periodu od 1950. do 1952. godine klub se zvao Zadrugar, a zatim ponovo Omladinac do 1991. godine kada postaje profesionalni klub pod svojim prvim imenom FK Badnjevac. Prvo zvanično igralište klub je dobio posle Drugog svetskog rata. Godine 1995. izgrađen je stadion koji prima oko 8.000 mesta, ima dve pokrivene tribine i reflektore. Jedan je od najlepših seoskih stadiona u Srbiji, a i mnogi gradovi nemaju takav stadion.[58] Najslavniji period počeo je početkom devedesetih. U sezoni 1990/91. klub je postao prvak Šumadijske lige, a sledeće je bio šampion i u Šumadijsko-pomoravskoj ligi pa je takmičenje nastavio u Drugoj srpskoj ligi. U sezoni 1991/92 Badnjevčani postaju prvaci Druge srpske lige grupa centar, a u sezoni 1992/93 u Srpskoj ligi Zapad osvajaju prvo mesto. U jesen 1993. klub je takođe osvojio prvo mesto u II B ligi. Najveći uspeh klub je ostvario u kupu Jugoslavije 1996. godine kada je stigao do polufinala, ali je ukupnim rezultatom 3:2 nakon dva meča eliminisan od Partizana.[10] Badnjevac se u sezoni 2019/20 takmiči u Međuopštinskoj ligi Rača−Batočina−Knić, šestom takmičarskom nivou srpskog fudbala. U istom rangu trenutno se takmiči i Sloga iz Milatovca
Fudbalski klub Sloga je takođe u prošlosti imala uspeha. Najviši uspon i najbolji rezultati Sloge vezuju se za period od 70-ih do 90-ih godina 20. veka kada su uspeli da se izbore za status srpskoligaša, odnosno članstva u Drugoj srpskoj ligi, grupa „Centar“. Danas se Sloga takmiči u Podunavsko-šumadijskoj zoni u fudbalu, četvrtom takmičarskom nivou srpskog fudbala.
U Šumadijskoj ligi, petom takmičarskom nivou srpskog fudbala igraju ŽSK iz Žirovnice i Sloga iz Milatovca, a u poslednjem stepenu takmičenja, opštinskoj ligi Rača−Batočina učestvuje Mladost iz Crnog Kala i FK Šumadinac 2018 iz Brzana.
U varoši se takmiči košarkaški klub Sloga koji je nekada igrao Prvu srpsku ligu, a danas se takmiči u Drugoj srpskoj ligi, grupa Zapad 2. U ovom klubu su ponikli Uroš Nikolić i Andreja Milutinović. Danas klub radi samo sa mlađim selekcijama.
Od 2016. godine sa radom je počeo i ženski odbojkaški klub Sloga 2016 Batočina koji se takmiči u Međuregionalnoj ligi Kragujevac, petom takmičarskom nivou.
Međunarodna saradnja[uredi | uredi izvor]
Znameniti Batočinci[uredi | uredi izvor]
- Dimitrije Parezan, (Brzan ? — Deligrad 1813) vojvoda, jedan od vođa u prvom srpskom ustanku
- Borisav Jović, (Nikšić, 19. oktobar 1928 — ) političar, predsednik Predsedništva SFRJ u periodu 1990—1991
- Predrag Gojković Cune (Brzan, 6. novembar 1932 — Beograd, 21. jul 2017), pevač narodnih pesama
- Slađan Đorđević, (2. mart 1965 — ) general-major
- Dragan Vladisavljević, (15. jun 1962 — ) brigadni general Vojske Republike Srbije
- Jeremija D. Mitrović, (Brzan, 15. avgust 1910. — Beograd, 29. oktobar 2011) bio istoričar, univerzitetski predavač, bibliograf i bibliotekar.
- Rafailo Stevanović (Kijevo, 26. septembar 1886 — manastir Žiča, 6. mart 1937), arhimandrit, proiguman manastira Hilandar
- Uroš Nikolić, (24. aprila 1987 — ) košarkaš
- Andreja Milutinović, (5. avgust 1990 — ) košarkaš
- Slavoljub Kizić, (16. avgusta 1971 — ) fudbaler i trener
- Zoran Panić, bivši fudbaler
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Crkva Rođenja Presvete Bogorodice u Batočini -
Fabrika Straževica -
Stambeni objekti u Batočini -
Stambeni objekti u Batočini -
Pogled na jedan deo Batočine -
Stadion u Batočini -
Šetalište u Batočini pod snegom -
Šetalište u Batočini pod snegom (noću) -
Crkva Svetog Petra i Pavla u Badnjevcu -
Reka Lepenica u Gracu -
Crkva u Dobrovodici -
Pogled na Žirovnicu -
Crkva Svete Trojice u Kijevu -
Spomenik iz narodnooslobodilačke borbe u Kijevu -
Osnovna škola „Sveti Sava“ u Kijevu -
Osnovna škola „Sveti Sava“ u Milatovcu -
Osnovna škola „Sveti Sava“ u Crnom Kalu -
Crkva Svetog Đorđa u Crnom Kalu -
Osnovna škola „Sveti Sava“ u Dobrovodici -
Nekadašnja škola u Gracu -
Crkva Svetog proroka Ilije u Brzanu -
Dečji vrtić Poletarac u Brzanu -
Stara Osnovna škola u Brzanu sagrađena 1902. godine -
Osnovna škola „Sveti Sava“ u Brzanu -
Crkva Svete Ane u Žirovnici
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b „Konačni rezultati popisa stanovništva, domaćinstava i stanova 2022. (knjiga 1, nacionalna pripadnost opštine i gradovi)”. popis2022.stat.gov.rs. Pristupljeno 9. 7. 2023.
- ^ „Uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002. i 2011.” (PDF). Beograd: Republički zavod za statistiku. 2014.
- ^ Milanović 2006, str. 3-6.
- ^ Milanović 2006, str. 13-27.
- ^ Milanović 2006, str. 28-31.
- ^ Mitrović D. 1976, str. 53.
- ^ Stanojević 2018, str. 22-23.
- ^ Stanojević 2018, str. 23.
- ^ „U julu voda do guše”. Arhivirano iz originala 02. 05. 2020. g. Pristupljeno 17. 4. 2013.
- ^ a b Milanović 2006, str. 36-37.
- ^ Milanović 2006, str. 40.
- ^ Dr. Branislav Jovanović, O šumama Srbije početkom 19. veka.
- ^ J. Cvijić, Balkansko poluostrvo i Južnoslovenske zemlje, osnove antropogeografije, Beograd, 1922, knjiga prva. str. 67-73.
- ^ a b v Milanović 2006, str. 42.
- ^ Spasić 1980, str. 6-7.
- ^ Stanojević 2018, str. 13-14.
- ^ Andrejić 1988, str. 36.
- ^ a b v „Pismo koje je promenilo istoriju Batočine”. batocina.info. Pristupljeno 27. 5. 2020.
- ^ Ema Miljković-Bojanić smederevski sandžak 1476-1560 zemlja — naselja — stanovništvo, Beograd (2004). str. 119.
- ^ Mitrović D. 1976, str. 22-23.
- ^ Jeremija D. Mitrović, Batočina i okolina u prošlosti, Kragujevac (1976). str. 24.
- ^ Andrejić 1988, str. 62-63.
- ^ Mitrović 1988, str. 24-25.
- ^ a b Andrejić 1988, str. 74-76.
- ^ Mitrović 1988, str. 26.
- ^ M. Vukićević, Karađorđe II, Beograd (1912). str. 66.
- ^ Pričanje savremenika. str. 116.
- ^ V. Peruničić, Smederevska Palanka i okolina, Beograd (1980). str. 305.
- ^ D. Petrović, Kragujevački okrug. str. 25.
- ^ Ž. Đorđević, Srpska narodna vojska, Beograd (1984). str. 196.
- ^ Ilić 1995, str. 30-32.
- ^ Ilić 1995, str. 48-49.
- ^ Ilić 1995, str. 49-50.
- ^ Etnička struktura nakon popisa 2011.
- ^ Etnička struktura nakon popisa 1981.
- ^ Milanović 2006, str. 58-68.
- ^ D. Milanović. (2006). str. 118.
- ^ Milanović 2006, str. 151-152.
- ^ Milanović 2006, str. 167-169.
- ^ Milanović 2006, str. 200.
- ^ D. Milanović. (2006). str. 203.
- ^ „Obezbeđena sredstva za nastavak radova na izgradnji auto-puta Kragujevac–Batočina”. Pristupljeno 17. 4. 2013.
- ^ Milanović 2006, str. 204.
- ^ Milanović 2006, str. 205-206.
- ^ Milanović 2006, str. 218-221.
- ^ „Spomen obeležja na teritoriji opštine Batočina”. Pristupljeno 17. 4. 2013.
- ^ „Arheološka nalazišta na teritoriji opštine Batočina”. Pristupljeno 17. 4. 2013.
- ^ „Dečji vrtić „Poletarac“”. Pristupljeno 17. 4. 2013.
- ^ „Osnovna škola „Sveti Sava“”. Pristupljeno 17. 4. 2013.
- ^ „Srednja škola „Nikola Tesla“”. Pristupljeno 17. 4. 2013.
- ^ „Dom zdravlja Batočina”. Pristupljeno 17. 4. 2013.
- ^ „Kulturni centar „Dositej Obradović“ Batočina”. Pristupljeno 17. 4. 2013.
- ^ „Narodna biblioteka „Vuk Karadžić“”. Pristupljeno 17. 4. 2013.
- ^ „Manifestacije u opštini Batočina”. Pristupljeno 17. 4. 2013.
- ^ Manastir Grnčarica Arhivirano na sajtu Wayback Machine (10. mart 2012) na sajtu eparhije šumadijske
- ^ Manastir Dobrovodica Arhivirano na sajtu Wayback Machine (10. mart 2012) na sajtu eparhije šumadijske
- ^ Iguman sagradio manastir, Glas javnosti
- ^ Božidar Babić, Senke prošlosti, Badnjevac od 1718. do 2000. godine, Kragujevac 2002.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Andrejić, Živojin (1988). Batočina sa okolinom. Batočina. COBISS.SR 26915335
- Babić, Božidar (2002). Senke prošlosti : Badnjevac od 1718. do 2000. god. Kragujevac. COBISS.SR 102296844
- Ilić, Živan (1995). Batočina sa okolinom. Batočina. COBISS.SR 94371079
- Milanović, Dragoljub (2006). Opština Batočina. Beograd. COBISS.SR 133609484
- Mitrović D., Jeremija (1976). Batočina i okolina u prošlosti. Batočina. COBISS.SR 51863308
- Spasić, Nikodije (1980). Lepenička predanja. Svetozarevo. COBISS.SR 15589895
- Stanojević, Marko (2018). Batočina između dva svetska rata (1918—1941). Batočina. COBISS.SR 267663372
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Zvanični veb-sajt
- batocina.info, informativni sajt o Batočini
| Naseljena mesta | | |
|---|---|---|
| Kultura | ||
| Znamenitosti | ||
| Verski objekti | ||
| Sport | ||
| Manastiri |  | |
|---|---|---|
| Crkve | ||
