Ohrid

Koordinate: 41° 07′ 01″ S; 20° 48′ 06″ I / 41.117024° S; 20.801657° I / 41.117024; 20.801657
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Ohrid
Охрид (makedonski)
Ohrid
Zastava
Grb
Administrativni podaci
Država Severna Makedonija
OpštinaOhrid
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 2021.38.818
 — gustina101,11 st./km2
Geografske karakteristike
Koordinate41° 07′ 01″ S; 20° 48′ 06″ I / 41.117024° S; 20.801657° I / 41.117024; 20.801657
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina695 m
Površina383,93 km2
Ohrid na karti Severne Makedonije
Ohrid
Ohrid
Ohrid na karti Severne Makedonije
Poštanski broj6000
Pozivni broj+389 046
Registarska oznakaOH
Veb-sajt
https://ohrid.com.mk/

Ohrid je grad u Severnoj Makedoniji, na severoistočnoj obali Ohridskog jezera i središte istoimene opštine. Ohridska opština se sastoji od grada Ohrida i još 28 sela koji zajedno imaju oko 55.000 stanovnika. Leži u dnu Ohridskog Polja, na osamljenoj vapnenačkoj hridi (792 m), koja rtasto zalazi i visoko se diže iznad Ohridskog jezera (695 m). Po takvom položaju na hridi (na makedonskom umesto „brdo“ se kaže „rid“, tako „u brdu“=„vo rid“,„o brdo“=„o rid“,) došlo je slovensko ime Ohrid. Od 1980. godine su Ohrid i Ohridsko jezero na spisku svetskih baština UNESKO-a.[1]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Ohrid se spominje već u 3. veku p. n. e. Antički se zvao Lihnidos, a jezero Lihnidsko, što znači Belo Jezero. Tako se u žitiju Sv. Nauma spominje, kako je on podigao manastir „na ishod Belago Jezera“ (početkom 10. veka). Pošto su Rimljani zavladali ovim krajevima (168. p. n. e.) jedan od najvažnijih gradova na putu Via Egnatia bio je Lychnidus, glavno središte oblasti Dassaretia u Iliriji, a zatim glavni grad provincije Novi Epir. Za vlade cara Dioklecijana (284. — 305. p. Hr.) i njegovog savladara Maksimilijaiia, u Ohridu je propovedao hrišćanstvo i bio prvi episkop Sv. Erazmo, misionar iz Antiohije. U 5. veku spominje se Ohrid kao bogata varoš sa tvrđavom (479.), i kao stolica episkopa Antonija (449—459) i Laurentija (497.).

Ohridska arhiepiskopija 1020. godine

Krajem 9. veka Ohrid je postao središte širenja hrišćanstva među Slovenima, na čemu su tada započeli u Ohridu rad učenici Sv. Ćirila i Metodija: Sv. Naum, prvi slovenski monah i Sv. Kliment, prvi slovenski episkop. U Ohridu kao duhovnom središtu balkanskih Slovena podignuto je tada i kasnije više znamenitih crkava, kao Sv. Sofija i Sv. Bogorodica Perivlepti. Ohrid je bio prestolnica cara Samuila (976—1014), a od episkopije postao je 3 stolicom ohridske patrijaršije. Propašću Samuilovog carstva, ohridska patrijaršija je 1018. godine svedena na stepen arhiepiskopije, a kao takva trajala je sve do ukidanja u 18. veku (1767).

Predrimska, rimsko-vizantijska i Samuilova tvrđava carskog prestolnog grada Ohrida održala se i do sada, na visokoj hridi iznad jezera, gde je i najstariji deo grada sa najvažnijim crkvenim građevinama. Grad Ohrid rušen je i obnavljan više puta, no i sad se dobro drži, sa 18 kula, koje pojačavaju gradske zidine sa četvoro vrata, i sa najvažnijim delom tvrđave u unutrašnjem gradu, na samom vrhu ohridske kamenite hridi. (Detaljnije: Samuilova tvrđava)

Ohrid
Ohrid
Svetska baština Uneska
Zvanično imePrirodno i kulturno nasledstvo ohridskog regiona
MestoOpština Ohrid, Opština Ohrid, Republika Severna Makedonija Uredi na Vikipodacima
Koordinate41° 07′ 01″ S; 20° 48′ 07″ I / 41.1169° S; 20.8019° I / 41.1169; 20.8019
Površina38.993 km2 (4,1972×1011 sq ft)
Kriterijumprirodna i kulturna: i, iii, iv, vii
Referenca99
Upis1979. (3. sednica)
Dodatni upis1980
Veb-sajthttp://whc.unesco.org/en/list/99

Stari Ohrid, slovenska carska i patrijaršijska prestonica, imao je burnu prošlost. Krajem 11. veka pretrpeo je najezdu Normana iz Italije, a zatim je potpadao pod Bugarsku, pa opet pod Vizantiju (13. vek). Sredinom 12. veka bio je poznat kao važan trgovački grad, a u 13. veku imao je i trgovačku koloniju Jermena. Kralj Dušan je 1334. zauzeo Ohrid, koji se naziva slavni grad. Za vlade cara Dušana bio je gospodar grada Ohrida sevastokrator Branko Mladenović, rodonačelnik vladalačke porodice Brankovića. Prilikom Dušanovog krunisanja za cara (1346) sarađivao je i ondašnji ohridski arhiepiskop Nikolaj.

Za vreme cara Dušana postojao je na Ohridskom jezeru znatan ribolov, a u Ohridu glavni ribarski trg. Većina lovišta i ribara pripadali su crkvenim vlastelinstvima. Tako je Dušan kao kralj (oko 1337) priložio prilepskom manastiru Treskavcu u Ohridu metoh crkve Sv. Jovana Bogoslovca »s lovištem« (sada Sv. Jovan Bogoslov i ribarski kraj Kanevo), a jednom poveljom od 1342. do 1345. potvrdio je vlastelinstvo ohridskom manastiru Sv. Bogorodice Perivlepte. Tom prilikom priložio je manastiru ova ribarska naselja na Ohridskom jezeru: Radobužda (sada Radožda) „s lovištem“, Hoduništa (Uduništa) „s lovištem“, Struga Vranijska i Struga Mala (varoš Struga), u gradu na jezeru crkva Sv. Nikole sa „sedam ribara“, Frugovi Vlasi (Frigovo i Mali Vlaj), crkva i metoh Sv. Bogorodice u Radovlišti (Radolište), Podmoli (Podmolje), Momlišta (Mumulište), i još na Crnom Drimu Lukovo „s lovištem“.

Za vreme cara Uroša Ohridom je upravljao cezar Grgur, stariji brat Vuka Brankovića. Grgurova je zadužbina manastir Naum (1361). — Za vlade kralja Marka gospodario je u Ohridu njegov rođak Andrija Gropa a tu je bio i Gropin zet vlastelin Ostoja Rajaković. Gropa je u Ohridu kovao novac sa natpisom: Po milosti Božijoj župan Gropa. Gropina je zadužbina crkva Stari Sv. Kliment (1378), a u crkvi Sv. Bogorodice Perivlepte (Sv. Kliment) nalazi se grob (1379) i fresko-slika Ostoje Rajakovića.[2] U srednjovekovno vreme Ohrid se zvala i oblast oko grada i Ohridskog jezera; sada se zove Oridsko, a stanovništvo Oridanci. Posle smrti kralja Marka (1394), Ohrid je okupiran od strane Turaka.

Rekonstruisana crkva Sv. Klimenta.
Crkva Sv. Sofije, 11. vek
Sv. Naum kod Ohrida, 8-9. vek

Prvih nekoliko decenija pod Turcima Ohrid nije stradao. Prvi put je Ohrid postradao od Turaka, kada ga je 1466. zauzeo Skenderbeg, pa ga je sultan Muhamed II. ponovno uzeo i odatle prodro do Drača, a prilikom povratka u Ohrid porobio mnogo ohridskih „boljara“ i drugih Ohriđana i preselio ih u Carigrad. Tada je ohridski arhiepiskop Dorotej držao kod sebe Kratovca Dimitrija đaka, koji mu je prevodio na srpski veliki crkveni ustav za potrebe njegovih eparhija. U 16. veku Ohrid je bio važan ribarski trg, naročito se spominju ohridske pastrve i šarani (1510), a ohridsku ribu hvale mletački putopisci kao čuvenu u svoj Turskoj. Ohrid je onda bio slabo naseljen, ma da je bio središte sandžaka. U to doba pod ohridskom arhiepiskopijom bio je i pravoslavni vladika cijele Italije sa sedam eparhija (Pulj, Abruzzi, Kalabrija, Basilika, Sicilija, Malta, Dalmacija).

Za arhiepiskopiju je tada nastalo teško doba. Arhiepiskopa Valama su 1598. posekli Turci u Velesu. U 17. veku Ohrid je poznat u Rusiji kao stolica arhiepiskopa i kao grad srpske zemlje. Onda su i katolici imali u Ohridu nadbiskupa, čija se nadbiskupija računala u Srbiju. Radi turskog i arnautskog pritiska i naseljavanja, a proganjanja hrišćana, pravoslavno stanovništvo bilo je jako spalo. 1664. bilo je u Ohridu svega 142 kuće pravoslavnih.

U 18. veku Ohrid je bio vrlo značajno trgovačko središte na starom putu od Drača i Elbasana za Bitolj i Makedoniju. Hršišćansko stanovništvo, koje je držalo glavnu trgovinu, bilo je veoma bogato i živelo je raskošno, tako da su crkvene vlasti sredinom tog veka zakletvama i kaznama primoravale Ohriđane i njihove žene da ne vode luksuzan život. Krajem 18. veka Ohrid je bio jedno od glavnih mesta bitoljskog vilajeta, vrlo utvrđen grad, živog karavanskog saobraćaja, a imao je do 5.000 stanovnika. Onda je u njemu zagospodarila arbanaška porodica Dželadin-bega. Ona se držala carskog odmetnika Ali-paše Janinskog, a zatim Mustafa-paše Škodranina.

Crkva Sveti Jovan Kaneo
Ohrid iz vazduha 1930. godine

Najzad je energičnim provođenjem reformi u Turskoj uzurpator vlasti Dželadin-beg 1830. prisiljen da beži. Tada su porušeni raskošni dvorci Dželadin-bega, Gornji Šaraj u tvrđavi. 1835. postao je sedište kajmakama. Tada je u varoši bilo oko 6.000 stanovnika, većinom hrišćana, a malo Arnauta i Turaka. Pored velikog ribarskog trga za sušenu i usoljenu ribu, u čaršiji je bilo oko 250 dućana. Sredinom 19 veka Ohrid je, pored ribolova, bio čuven i sa trgovinom i preradi koža. Preko Drača se trgovalo sa Lajpcigom. Bečom i Trstom. Po jednom opisu iz 1868. godine: "Ohrid je varoš, pored kojeg protiče potok Dragor, sa 4-5.000 stanovnika na severnom "bregu" (obali) Ohridskog jezera, iz kojeg se vade najbolje jegulje. Varoš je na lepom "brdeljku", koji ima zaravnjen vrh, pa na njemu ima lepu citadelu. U okolini se kopa srebro". Krajem 19. veka imao je 2.409 kuća sa 11.900 stanovnika, od kojih su 5.408 bili muslimani, a ostalo hrišćani. Trgovina je posle opadala zbog arnautske anarhije, a sva se glavna privreda bila svela skoro samo na ribolov.

Ohrid je od oslobođenja od Turaka 1912, do 1941. godine pripadao Kraljevini Jugoslaviji kao Vardarska banovina, kada je Makedonija podeljena između Sila Osovine.

Mesto je počelo turistički da se razvija u međuratnom vremenu. Prvi moderan hotel "Splendid" podignut je 1926. godine, a zatim menja ime u "Srpski kralj" 1928. godine. Hotel je otvorio ohridski trgovac Antonije Radić, a nalazio se pored pristaništa na jezeru. Imao je tri sprata, sa velikim restoranom i 18 komfornih soba. Preuzela ga je JNA 1947. godine za svoj dom, a 1960. godine je porušen i tu je sad trg. Godine 1932-1934. gradi se drugi hotel "Turist" sa 20 soba. Prvi hotel u Ohridu bio je "Orijent", koji su 1911. godine kupili meštani braća Fulevi i Božinović. To je u stvari preuređen turski han sa 10 kreveta na spratu. Odmah posle Prvog svetskog rata promenio je ime u "Velika Srbija", a za vreme bugarske okupacije, zvao se privremeno "Velika Bugarska".[3]

Srbi u Ohridu i okolini[uredi | uredi izvor]

Godine 1013. bugarski car Samuilo je preoteo Ohrid od srpskog Sv. kralja Vladimira.[4] Od 10. veka Ohridski arhiepiskop se nazivao "patrijarhom sviju Bugara i Srba", zadobivši taj naziv kao zakonito nasledstvo od arhiepiskopa prve Justinijane (iz 6. veka), koji su imali veliki prosvetiteljski upliv kako na Bugare, tako i na Srbe od 6. do 7. veka. Na carskom srpskom saboru u Skoplju 1347. godine bili su pored srpskog patrijarha, bugarski patrijarh i ohridski arhiepiskop. Episkop srpski "Debrcki" koji je tu sedeo od vremena Sv. Save, se premestio iz Ohrida za vreme vlastelina Baošića, na jedno mesto naspram sela Borovca. Tu su tada vladali Baošići, pa su tu ostale razvaline te "Biskupije" i njihovog "grada Đurđa Baošića". Carigradski patrijarh Jeremija I svojom gramatom iz 1531. godine pripojio je srpsku (Pećku) patrijaršiju Ohridskoj arhiepiskopiji. Ohridski arhiepiskopi su inače vladali srpskom crkvom, još od 1459. godine. Od pećkog patrijarha Makarija 1557. godine, ponovo je samostalna srpska patrijaršija.[5] Oblast Pećke patrijaršije i Ohridske arhiepiskopije prve Justinijane, sjedinjena je sa Carigradskom patrijaršijom tek 1765—1767. godine.

Ohrid je pre 1246. godine bio pod vlašću Srba i Bugara, ali ga je osvojio Mihajlo II epirski kralj. Nikejski car Jovan Duka dao je tada moćnom Mihajlu despotsku titulu. Nakon sukoba i vojnog poraza Ohrid je Mihajlo morao da 1254. godine prepusti Nikejcima. Pao je Ohrid sa okolinom, u ruke srpskog cara Stefana Dušana, 26. avgusta 1340. godine.[6] Car je Ohrid i Prilip (Prilep) predao prefektu "Pladiki" (ili Plakidi). Posle smrti cara, ostao mu je taj posed u vlasništvu. U Ohridu je bila tada crkva "Andriška" poznata, kao srpska zadužbina. Sin Plakide, Dušanovog namesnika bio je Branko, rodonačelnik Brankovića. Godine 1361. sevastokrator Branko bio je "gospodin grada Ohrida". To je bio otac Vuka Brankovića, zeta srpskog kneza Lazara Hrebeljanovića, koji je bio za vreme cara Dušana, vladar Srema i Mačve. Vuk je od cara dobio i Braničevo, Kučevo i "pročaja mesta".[7] Vuk Branković je bio potom namesnik Ohrida, smatra se da je još za života to namesništvo, među sinovima njegovim podeljeno.[8]

U Strugi kod Ohrida je jedna srpska porodica koja se bavila sokolarstvom, dobila turski ferman sa povlasticama 1724. godine. Po izveštaju francuskog generala Marmona iz 1807. godine navodi se za Ohrid - "put kojim se može ići kolima, a jednim delom na konju. Jezik je arbanaški, vlaški i srpski. U distriktu ima osam hiljada muslimana, trideset hiljada hrišćana. U samom gradu je 3000 stanovnika; pola muslimani, pola hrišćani".[9]

Broj kuća u varoši "Ohri"(du) sreskom mestu, iznosio je 1838. godine - 750. Tu se vide pravoslavni manastiri Sv. Petke i Sv. Đurđa. U Đurđevskom manastiru je zgrada - sedište pravoslavnog mitropolita "Zapadne Albanije", i tu se pored crkve sa zvonima, nalazi i zgrada "konvikt", pri kojoj se uči osmoro grčke i "slovenske" dece.[10]

U "Oridu" je otvorena srpska narodna škola otvorena 1858. godine, pa posle dužeg prekida ponovo proradila po carskoj dozvoli od 28. jula 1897. godine.[11] Njen upravnik bio je Dimitrije Grdanović koga su ubili bugarski egzarhisti iz zasede. Ta "Oridska" škola je četvororazredna, muška i ženska, sa pripremnim razredom (zabavište). Kada je 1899. godine pripremana Svetosavska proslava u gradu, Vaseljenska patrijaršija nije dozvolila da pravoslavni sveštenici činodejstvuju, ne samo u hramu nego i u školi. Srbi već godinu dana nisu imali svog sveštenika, jer novi nije bio rukopoložen. Domaćin školske slave i nastojnik škole bio je meštanin Tasa Savić, a svetosavsku besedu je izgovorio učitelj Jevta Grdanović. Večernju zabavu je za građanstvo priredio D. Bojić.[12] Tu je bilo 1900. godine upisano 30 đaka, a učiteljsko telo čine tada: supružnici Đorđe i Hristina Tasić, Jevta (sin Dimitrija) Grdanović.[13]

Srpski mitropolit prizrenski Joanićije se prema turskom fermanu od 1808. godine, počeo nazivati i "Ohridskim".[14]

Mađarsko krivično pravo hteo je da bolje upozna putem srpske knjige 1831. godine u Pešti, trgovac Anđelko Naum Ćero iz Ohrida.[15] Pominju se 1832. godine prenumeranti jedne srpske knjige iz Ohrida: Petar Dimčoglić i Angeli Robe.[16] U Ohridu je rođen Cincar Janko Popović krajem 18. veka, u svešteničkoj porodici. Prebegao je u Srbiju 1800. godine, i prvo se naselio u Valjevu. Istakao se još kao vrlo mlad za vreme Prvog srpskog ustanka, kao srpski ustanik i veliki junak. Od bimbaše Karađorđevog, napredovao je do titule vojvode požarevačkog. Umro je u 44-oj godini, i kao ugledni, zaslužni Srbin 1833. godine, sahranjen u porti manastira Ravanice.[17]

Ruski naučnik V. Gligorović je video 1846. godine u Strugi kod Ohrida, kod nekog meštanina jedan od starih rukopisa Dušanovog zakonika. Ohrid je staroslovenski i prvi u "Macedoniji" grad. Leži na jezeru zvanom "Lihnidom". U Ohridu su živeli u 19. veku "Starosloveni", i odatle se raširila Hristova istina među svim Slovenima. Ohridske su sve crkve obnovili Nikola Župan, Vukašin i Marko, "i drugi srpski gospodari, i mnogo podpisa i nadpisa srbski ima".[18] Knjigu Stejićevu o zabavi kupio je 1831. godine pretplatom u Valjevu, Janko Mitrović iz Ohrida, inače tada trgovac Koceljevski.[19] Kupili su nekoliko primeraka jedne srpske knjige u "Oridu" 1846. godine: Naum Nikolić trgovac (i 1839), sa suprugom Ekatarinom Jovanović.[20] U Beogradu su jedan ruski istorijski roman preveden na srpski jezik uzeli pretplatom Jana Tasić meandžija i Nikola Đorđević iz Ohrida.[21]

U Ohridu je rođen istaknuti srpski nacionalni radnik Kosta Grupčević, koji je delovao u Carigradu. Između 1868—1874. godine bilo je srpskih škola u selima "Ohridske kaze": Borovcu, Vevčanu, Lešanu, Smiljevu. Srbi ohridski su od 1870. godine marginalizovani i izloženi asimilaciji. Ohrid je tada bio centar propagande i najjače uporište Bugarskih egzarhista, koji su se nametnuli slovenskom stanovništvu, svojom borbom protiv "Jelinstva" - tačnije vladike Melentija, Grka.[22] Uz pomoć Rusa, Bugari su 1873. godine dobili prvog svog vladiku u Ohridu, Natanaila.[23] U okolini Ohrida u selu Drimkolu stradao - ubijen iz puške 1890. godine od strane napadača Bugara, Srbin, nepokorni pop Stojan Krstić "iz Podgorca", kao "mučenik za Srpstvo".[24] Srpski sveštenik u Ohridu bio je 1896. godine pop Jugović, rodom sa Kosova.[25]

Postojala je 1889. godine srpska knjižarnica u Ohridu, u kojoj se mogao nabaviti srpski kalendar "Golub" koji je izlazio u Carigradu.[12] Godine 1903. "Carigradski glasnik" je opisao svečanost proslave praznika Sv. Save u Ohridu.

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Etnička struktura[uredi | uredi izvor]

Po poslednjem popisu stanovništva iz 2002. godine, grad Ohrid je imao 43.374 stanovnika, sledeće nacionalne pripadnosti:

Popis 2002.‍
Makedonci
  
 35.128 80,98%
Albanci
  
 2.959 6,82%
Turci
  
 2.256 5,20%
Srbi
  
 333 0,76%
Vlasi
  
 308 0,71%
Romi
  
 69 0,15%
Bošnjaci
  
 29 0,06%
ostali
  
 2.292 5,28%
ukupno: 43,374

Prema popisu stanovništva iz 2002. godine opština Ohrid ima 55.749 stanovnika. Etnička struktura je sledeća:

Poznate ličnosti[uredi | uredi izvor]

Sela u ohridskoj opštini[uredi | uredi izvor]

Privreda[uredi | uredi izvor]

Ohridske ribe[uredi | uredi izvor]

Ohridske ribe bile su poznate još Strabonu (umro 24. godine posle Hrista). U našim narodnim pesmama slave se ribe od Orida. U Ohridskom jezeru ima do 17 vrsta riba. Najviše se lovi »pitoma riba«: belvica, strv, kresnica, letnica i pastrmka ili čista riba, koja je i najkrupnija (do 10 kg). Manje je ukusna »divlja riba« od koje su najsitnije: mrenac, šljunec, plašica, grunec, moranec, skobalj i mrena. Krupnije su vrste i više se love: skobust, piša, klen i krap ili šaran, koji je najkrupniji od svih (do 20 kg). Poznata Ohridska jegulja (do 3 kg) mnogo se lovi na isteku jezera u lovištima Crnoga Drima niže Struge.

Na samom jezeru glavna su lovišta kod Ohrida: Peštana, Trpezice, Kališta, Radožde, a preko arbanske granice kod Lina i Podgradca. Najvještiji bili nekada ribari iz Peštana i Trpezice koji su imali posebne čunove, podešene i za buru na jezeru, a ribu su hvatali raznim spravama, kojih je bilo oko trinaest: peštanski i megdanski vlak, vlače, ključ, mreža itd.

Crkve i manastiri u Ohridu[uredi | uredi izvor]

Manifestacije[uredi | uredi izvor]

  • Ohridsko leto, pozorinšna i muzička izvođenja, od jula do avgusta
  • Balkanski festival narodnih pesama i ora, u julu
  • Balkanski muzički ploštad, muzički festival u avgustu

Pobratimljeni gradovi[uredi | uredi izvor]

Galerija[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Ohridsko Ezero Arhivirano na sajtu Wayback Machine (16. avgust 2014), makedonskibiser.com, Pristupljeno 16. 5. 2015.
  2. ^ Ljubomir Stojanović: "Stari srpski zapisi i natpisi", Beograd 1902. godine
  3. ^ "Glasnik Srpskog geografskog društva", Beograd 1967. godine
  4. ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 1871. godine
  5. ^ "Srpski sion", Karlovci 1905. godine
  6. ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd, 1856. godine
  7. ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 1870. godine
  8. ^ "Danica", Novi Sad 1867. godine
  9. ^ "Politika", Beograd 1922. godine
  10. ^ "Srpski letopis", Budim 1857. godine
  11. ^ "Carigradski glasnik", Carigrad 1904. godine
  12. ^ a b "Carigradski glasnik", Carigrad 1899. godine
  13. ^ "Carigradski glasnik", Carigrad 1900. godine
  14. ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 1874. godine
  15. ^ Petar Virovac: "Pervi osnovi glavokrivnog mađarskog prava2, Budim 1831. godine
  16. ^ Georgije Zaharidis: "Slavenska gramatika", Budim 1832. godine
  17. ^ Milan Milićević: "Kneževina Srbija", Beograd 1876. godine
  18. ^ "Svetovid", Beč 1855. godine
  19. ^ Jovan Stejić: "Zabava za razum i srce", drugi deo, Beč 1831. godine
  20. ^ Milovan Vidaković: "Carica Kasijana", Beograd 1846. godine
  21. ^ "Opsada Sevastopolja", prevod, Novi Sad 1857. godine
  22. ^ "Delo", Beograd 1899. godine
  23. ^ "Otadžbina", Beograd 1892. godine
  24. ^ "Delo", Beograd 1894. godine
  25. ^ "Zastava", Novi Sad 1896. godine

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • K. Kostić, Naši novi gradovi na jugu (1922)
  • J. Cvijić, Osnove za geografiju i geologiju Makedonije i Stare Srbije III. (1911)
  • J. Hadži-Vasiljević, Ohrid (Bratstvo, 17)
  • Grupčević, O Ohridu i Ohridskom jezeru (1900)
  • Lj. Kovačević, Prilep, Veles, Ohrid (Bratstvo, 1)
  • St. Simić, Ohrid (1925)

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Охрид&oldid=27816870”