Pravedni kalifat

Pravedni halifat 654. godine

Pravedni kalifat/halifat ili Rašidunski kalifat/halifat (arap. الخلافة الراشدية), naziv je kojim se opisuje arapska, odnosno islamska država u periodu prva četiri kalifa od Muhamedove smrti 632., poznatih i kao pravedni kalifi. Prorok nije ostavio jasan zakon o nasleđivanju i o rukovođenju muslimanske zajednice. Ipak, Kuran je ukazao da vladavinu među muslimanima treba da organizuje šura, što u prevodu znači „savetovanje“. Nakom Muhamedove smrti glavni grad Islamske države bila je Medina.

Na svom vrhuncu se kalifat prostirao od Arapskog poluostrva, Levanta, Kavkaza i severne Afrike na zapadu, do Iranske visoravni i srednje Azije na istoku. Predstavljao je najveće carstvo u istoriji do tog vremena. Takođe je predstavljao i jedno od najbrže stvorenih carstava u istoriji, s obzirom da je najveći deo teritorija osvojen u nepune dve decenije nakon nastanka, pri čemu je osvojena Sasanidska Persija na istoku; a oslabljeno Romejsko carstvo na zapadu. Osvojena područja su zadržana uprkos unutrašnjim sukobima koji su eskalirale u građanski rat koji će 661. dovesti do stvaranja Omejadske dinastije, odnosno loze kalifa koji predstavljaju nasljednike Pravednog kalifata.

Tokom svog postojanja, Pravedni kalifat je bio najmoćnija ekonomska, kulturna i vojna sila u zapadnoj Aziji. Kalifat je nastao nakon Muhamedove smrti u junu 632. i kasnije rasprave o sukcesiji njegovog vođstva. Muhamedov prijatelj iz detinjstva i bliski pratilac Abu Bakr (632–634), iz klana Banu Taim, izabran je za prvog kalifu u Medini i on je započeo osvajanje Arapskog poluostrva. Njegova kratka vladavina okončana je u avgustu 634. kada je umro, a nasledio ga je Omar (634–644), njegov imenovani naslednik iz klana Banu Adi. Pod Omarom, kalifat se širio velikom brzinom, zauzimajući više od dve trećine Vizantijskog carstva i skoro celo Sasanidsko carstvo. Omar je ubijen u novembru 644. i nasledio ga je Osman (644–656), član klana Banu Umaja, koga je izabrao šestočlani komitet koji je organizovao Omar. Pod Osmanom, kalifat je završio osvajanje Persije 651. godine i nastavio pohode na vizantijske teritorije. Osmanova nepotistička politika donela mu je žestoko protivljenje muslimanske elite i na kraju su ga ubili pobunjenici u junu 656. godine.

Kasnije ga je nasledio Ali (656–661), član Muhamedovog klana Banu Hašim, koji je prestonicu preneo u Kufu. Ali je izbio građanski rat pošto Osmanov rođak i guverner Sirije Muavija (661–680) nije priznao njegovu vlast, koji je verovao da je Osman nezakonito ubijen i da njegove ubice treba da budu kažnjene. Pored toga, treća frakcija poznata kao haridžiti, koji su bili bivši pristalice Alija, pobunila se i protiv Alija i Muavije nakon što je odbijena arbitraža u bici kod Sifina. Rat je doveo do raspuštanja Rašidunskog kalifata i uspostavljanja Omejadskog kalifata 661. godine od strane Muavije. Građanski rat je trajno učvrstio podelu između sunitskih i šiitskih muslimana, pri čemu su muslimani šiiti verovali da je Ali prvi zakoniti kalif i imam posle Muhameda, favorizujući njegovu krvnu vezu sa Muhamedom.

Rašidunski kalifat karakteriše dvadesetpetogodišnji period brze vojne ekspanzije praćen petogodišnjim periodom unutrašnjih sukoba. Rašidunska armija je na svom vrhuncu brojala više od 100.000 ljudi. Do 650-ih godina, pored Arapskog poluostrva, kalifat je pokorio i Levant na severu, Severnu Afriku od Egipta do današnjeg Tunisa na zapadu i Iransku visoravan do delova centralne i južne Azije na istoku. Četiri kalifa Rašiduna biralo je malo biračko telo koje se sastoji od istaknutih članova plemenske konfederacije Kurejšija pod nazivom shura.

Vidi još

• Muslimanska osvajanja
• Arapsko osvajanje Sirije i Egipta
• Arapsko osvajanje Persije
• Prva Fitna

Spoljašnje veze

Mediji vezani za članak Pravedni kalifat na Vikimedijinoj ostavi