Praška ofanziva

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Praška ofanziva
Deo Istočnog fronta u Drugom svetskom ratu

Karta Praške ofanzive.
Vreme6. - 11. maj 1945.
Mesto
Prag, Čehoslovačka
Ishod Saveznička pobeda
Sukobljene strane

 Nacistička Nemačka
 Kraljevina Mađarska
Slovačka Slovačka Republika

  • Hlinka garda
  SSSR
 Čehoslovačka
 Kraljevina Rumunija
 Poljska
Ruska oslobodilačka armija
Komandanti i vođe
Nacistička Njemačka Ferdinand Šerner
Nacistička Njemačka Lotar Rendulić		 Sovjetski Savez Ivan Konjev
Sovjetski Savez Rodion Malinovski
Sovjetski Savez Andrej Jerjomenko
Čehoslovačka Karel Klapalek
Čehoslovačka Karel Klapalek
Rumunija Vasile Atanasiu
Rumunija Nikolaje Daskalesku
Poljska Karol Svjerčerski
Sergej Bunjačenko
Jačina
Grupa armija Centar:
600,000–650,000[1]
Grupa armija Ostmark:
430,000[2]
Kraljevina Mađarska 9,370[3]		 Sovjetski Savez 1,770,700[4]
Rumunija 139,500[4]
Poljska 69,500[4]
Čehoslovačka 48,400[4]
18,000
Žrtve i gubici
Oko 860.000 zarobljenih, ostali su ubijeni, nestali u akciji ili pobegli Sovjetski Savez 49,348[5]
Rumunija 1,730[4]
Poljska 887[4]
Čehoslovačka 533[4][a]
300

Praška ofanziva (rus. Пражская стратегическая наступательная операция Praška strateška ofanziva) bila je poslednja velika vojna operacija u Drugom svetskom ratu u Evropi. Ofanziva je vođena na Istočnom frontu od 6. maja do 11. maja 1945. godine. Borba, istovremeno sa Praškim ustankom, bila je jedna od poslednjih akcija na Evropskom ratištu i nastavila se posle bezuslovne kapitulacije Trećeg rajha 9. maja.

Grad Prag je na kraju oslobodio SSSR za vreme Praške ofanzive. Sve nemačke trupe Grupe armija Centar (nem. Heeresgruppe Mitte) i većina Grupe armija Ostmark (ranije poznata kao Grupa armija Jug) nastradale su ili su bile zarobljene, ili su pali u ruke saveznika nakon kapitulacije.[b]

Pozadina[uredi | uredi izvor]

Politička i vojna dešavanja[uredi | uredi izvor]

Početkom maja 1945. godine Nemačka je bila odlučno poražena od koalicije Zapadnih Saveznika i Sovjetskog Saveza. Glavni grad Nemačke, Berlin, bio je na ivici kapitulacije usled masovnog sovjetskog napada u kom su osvojili veći deo Nemačke.

Međutim, u jugoistočnoj Nemačkoj, delovima Austrije i Čehoslovačke, još uvek su postojala velika tela aktivnih nemačkih trupa Grupe armija Centar i ostaci Grupe armija Ostmark. General Alfred Jodl, Šef operativnog odeljenja oružanih snaga Vrhovne komande Vermahta (nem. Oberkommando der Wehrmacht, OKW), je 2. maja 1945. godine naredio nemačkim snagama da izbegavaju zarobljavanje od strane Sovjetskog Saveza kako bi olakšali razdvojene pregovore sa zapadnim saveznicima.[6] Nemačke preostale snage nastavile su se odupirati sovjetskoj 4. i 1. ukrajinskom frontu, prihvatajući samo primirje na Zapadnom frontu.

I dok je nemačko komandno telo postepeno gubilo centralizovanu kontrolu nad svojim oružanim snagama, snage SS-a i Gestapo još uvek su radile u svom najvećem intenzitetu i efikasnosti. SS oficiri i komandanti bili su sve više udruženi u komandu i kontrolu nemačkih oružanih snaga, posebno u Čehoslovačkoj. Za razliku od opadajućeg kvaliteta jedinica Vermahta u poslednjim danima rata, SS korpusi su i dalje održavali svoju izuzetno visoku borbenu sposobnost.[7]

Nacistički režim smatrao je Čehoslovačku i susedna područja poslednjim bastionom u slučaju pada Berlina. Zbog toga su 1945. godine koncentrisali mnoge snažne vojne jedinice u regionu, uključujući elemente 6. tenkovske armije SS-a, 1. i 4. tenkovske armije i 7., 8. i 17. kombinovane armije. Alfred Jodl naredio je lokalnom nacističkom režimu da pripremi brojne utvrđene zgrade koje bi mogle služiti kao kancelarije za novu nacističku vladu i nemačku visoku komandu.[8]

Od 30. aprila do 1. maja 1945. godine, vođa SS grupe Obergrupenfirer i general policije Karl Herman Frank objavio je preko radija u Pragu da će udaviti svaki ustanak u "moru krvi".[9] Frank je takođe bio general Vafen-SS-a. Situacija u Pragu bila je nestabilna. Frank je znao da na nekoliko frontova sovjetske vojske napreduje prema Pragu. Neposredno, suočio se sa gradskim stanovništvom koje je očekivalo da bude oslobođeno.

Istovremeno, dve divizije Ruske oslobodilačke armije (KONR) stigle su u blizinu Praga. KONR-ova 1. divizija ulogorila se severno od grada, dok je KONR-ova 2. divizija zauzela položaje južno od grada.[10] Navodno u savezništvu sa Nemcima, vernost snaga KONR-a pokazala se da varira u zavisnosti od situacije sa kojom su se suočili.

Sa savezničke strane, i Vinston Čerčil i Josif Staljin smatrali su Prag značajnom nagradom, čije je zazimanje moglo značajno uticati na političku sliku posleratne Čehoslovačke.[11] Dana 1. maja 1945. godine, pre nego što je Berlin osvojen, Staljin je izdao naređenje 1. beloruskom frontu da da zameni 1. ukrajinski front kako bi se on regrupisao na jug, duž reke Mulde na putu za Prag.[12] Drugi ukrajinski front takođe je dobio naređenja da 2. maja priđe Pragu sa jugoistoka. Staljin je bio odlučan da Sovjetska armija bude prisutna u zapadnoj Čehoslovačkoj kada se nemačke trupe budu konačno predale.

Teren[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Geografija Češke

Teren preko kojeg su Sovjeti morali napredovati bio je raznolik, ali u glavnom planinski i šumovit. Rute marša 1. i 4. ukrajinskog fronta bile su preko strmih planinskih grebena, dok se 2. ukrajinski front kretao manje napornom rutom u regionima niže nadmorske visine koji su vodili do Praga. Konkretno, 1. ukrajinski front morao je da pređe Rudne gore da bi napredovao prema Pragu iz oblasti severno od Drezdena i Baucena. Druga značajna prepreka vojnim terenima bila su gradska područja, od kojih su dva najveća bila Drezden i sam Prag.

Razvoj[uredi | uredi izvor]

Talasasti teren na Rudnim gorama.
Praška ofanziva na karti Češke
8. armija
8. armija
6. SS PzA
6. SS PzA
1. Pz armija
1. Pz armija
17. armija
17. armija
4. Pz armija
4. Pz armija
7. armija
7. armija
1. armija
1. armija
3. armija
3. armija
1. ukrajinski front
1. ukrajinski
front
4. ukr. front
4. ukr.
front
2. ukrajinski front
2. ukrajinski
front
PRAG
PRAG
Pozicije 6. maja 1945[13]
Crvena: Sovjeti / Siva: Nemci / Zelena: SAD

Sa sovjetskim i američkim snagama koje su vršile pritisak sa svih strana, razmeštanje Grupe armija Centar podsećalo je na potkovicu koja je prolazila kroz istorijske regione Bohemiju i Moravsku. Na zapadu, 7. armija (ranije deo Grupe armija G) bila je raspoređena na istok da se suprostavi operacijama američke Šeste armijske grupe i postala je podređena komandi Grupe armija Centar. Sedma armija bila je raspoređena otprilike duž linije sever-jug u zapadnoj Čehoslovačkoj. Pored jedne tenkovske divizije i jedne Grenadirske divizije, 7. armija je imala samo četiri druge "divizije", od kojih su dve bile bojne grupe (Šulc i Benik) dok su preostale dve bile rezervne armijske formacije mobilizovane za borbu i popunjavale se osobljem vojne škole i polaznicima.[14]

Severoistočno od Praga i severno od Drezdena i Baucena, 4. tenkovska armija branila je duž fronta koji je vodio malo jugoistočno. Četvrta tenkovska armija imala je pet tenkovskih ili mehanizovanih divizija kao i 13 drugih divizija ili bojnih grupa.[15] Osim toga, 4. tenkovska armija je pobedila u bici kod Baucena, oštetivši sovjetsku 52. i poljsku 2. armiju.

Desni (istočni) bok 4. tenkovske armije činila je 17. armija. Ona je brojala 11 divizija, uključujući jednu tenkovsku i jednu motorizovanu diviziju.[16] Bili su rganizovani u tri korpusa i raspoređeni u luku koji se pružao od oko 40 kilometara jugozapadno od Vroclava ka jugoistoku u blizini Ostrave.

Odavde je front vodio jugoistočno do [[Olomouc]a], gde je bila raspoređena 1. oklopna armija, uključujući i deo koji se pružao na istok oko Olomouca. Prva oklopna armija bila je prekomerno raspoređena sa šest tenkovskih ili motorizovanih divizija, uz 19 drugih organizovanih u pet korpusa, pet divizija bilo je direktno pod kontrolom štaba vojske.[17]

U južnoj Moravskoj, 8. armija Grupe armija Ostmark bila je raspoređena na frontu koji je vodio na jugozapad u Austriju, gde se njen desni bok sastao sa 6. SS tenkovskom armijom u oblasti severno i zapadno od Beča. Osma armija je mogla da angažuje tenkovsku diviziju i motorizovanu diviziju, kao i šest drugih divizija.[18]

Suočeni sa delom nemačke 1. tenkovske i 8. armije u regionu Brno, sovjetski 2. ukrajinski front brojao je 37 streljačkih pukovnija, šest konjičkih divizija i četiri tenkovska ili mehanizovana korpusa.[4] Očekivalo se da će 2. ukrajinski front napredovati severozapadno preko manje planinskog terena prema Pragu i uskladiti svoje napredovanje sa 6. gardijskom tenkovskom armijom. Sovjetske savezničke snage sa 2. ukrajinskim frontom bile su 1. i 4. rumunska armija, ukupno 12 pešadijskih divizija i tri konjičke.[4]

Suočavajući se prvenstveno s 1. tenkovskom armijom, Četvrti ukrajinski raspolagao je sa 34 streljačkih divizija i jednim tenkovskim korpusom.[4] Četvrti ukrajinski front suočio se sa dvostrukim preprekama oko Olomouca, malog grada, kao i višestrukih raspona brda koja su presecala projektovanu liniju napredovanja. Za razliku od Drugog ukrajinskog fronta, 4. frontu je nedostajalo direktnih i glavnih putnih veza od Olomouca do Praga, što je gotovo izvesno usporilo brzinu napredovanja. Sovjetske savezničke snage sa 4. ukrajinskim frontom uključivale su Čehoslovački armijski korpus od četiri pešadijske i jedne tenkovske brigade.

Od regiona severno od Drezdena i Gerlica u širokom luku do područja Vroclava, 1. ukrajinski front je brojao 71 streljačku i tri konjičke divizije, kao i devet tenkovskih i mehanizovanih korpusa.[4] Najveći deo snaga 1. ukrajinskog fronta bio je raspoređen severno od Drezdena radi direktnog napredovanja prema Pragu i uključivao je 3. i 4. gardijsku tenkovsku armiju. Primarni protivnik ovog naleta bila bi 4. tenkovska armija. Istočno, pet kombinovanih armija i poljska 2. armija činile su levo (istočno) krilo fronta, čije će napredovanje vršiti pritisak uglavnom na nemačku 17. armiju. Pred glavnim prodorom 1. ukrajinskog fronta bile su Rudne gore, kao i urbana područja Drezdena i Baucena.

Glavne prednosti sovjetske ofanzive u kasnom ratu označene su sa jedne strane tenkovskim vojskama i sa druge strane prisustvom rezervnih artiljerijskih divizija Vrhovne komande (Stavka). U maju 1945. godine 1. ukrajinski front je brojao šest artiljerijskih divizija i jednu raketnu divizionu (kao i jednu poljsku artiljerijsku diviziju), 4. ukrajinski front imao je dve artiljerijske divizije, a Drugi ukrajinski front raspolagao je sa četiri artiljerijske divizije i jednom raketnom divizionom.[19]

Protivnik nemačkoj 7. armija na zapadu bio je američki VIII korpus (9. armija),[20][v] V korpus i XII korpus (oba iz 3. armije). VIII korpus imao je jednu oklopnu i tri pešadijske divizije [g] dok je V korpus bio sastavljen od jedne oklopne divizije i dve pešadijske divizije.[d] Dodatna pešadijska divizija pod kontrolom štaba 3. armije takođe je bila u sektoru V korpusa,[đ]a druga oklopna divizija bila bi potčinjena V korpusu pre Dana pobede u Evropi.[e] XII korpus je komandovao nad dve oklopne divizije i dve pešadijske divizije.[ž] Vršeći izvestan pritisak na nemačku 7. armiju, ovi korpusi američke vojske nisu napredovali prema Pragu, iako je njihovo prisustvo u zapadnoj Bohemiji podstaklo češki otpor nemačkoj okupaciji, posredno utičući na Praški ustanak.[21] U dogovoru sa Sovjetima, američke snage nisu napredovale u pravcu istoka dalje od nepravilne demarkacione linije koja je u tačkama dodirivala Lajpcig, Karlove Vari i Plzenj.[22]

Shvativši da će Sovjeti napadnuti Grupu armija Centar nakon predaje Berlina, 5. maja feldmaršal Šerner u kojem će jedinice Grupe armija Centar pokušati da se povuku na zapad gde bi se nalazile u poziciji da se predaju američkim snagama. Šerner je zamislio faze povlačenja (imenujući ih po cveću) i naredio je 4. tenkovskoj armiji da zadrži 1. ukrajinski front dovoljno dugo da se ostale terenske vojske armijske grupe povuku na zapad.[23]

Praški ustanak[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Praški ustanak

Naredbe Staljina 1. maja pozvale su da ofanziva krene na tri fronta 7. maja.[12] Dana 4. maja, maršal Konev dao je detaljne naredbe svojim komandantima vojske o tri naleta 1. ukrajinskog fronta. Glavni udar trebao je da se izvede na desnom (zapadnom) krilu sa tri kombinovane armije, dve tenkovske armije (3. i 4. gardijska tenkovska armija) i pet artiljerijskih divizija, prateći doline reka Labe i Vltave. Sekundarni udar trebalo je da izvedu 28. i 52. armija na liniji Citau-Prag, a konačni nalet 2. poljske vojske bio je da preseče prilaze od jugoistoka prema Drezdenu. Sam Drezden trebalo bi da zauzme Peta gardijska armija kao deo glavnog udara.[24]

Predlažući generalu Antonovu da je američki napredak ka Pragu sada izvodljiv, general Ajzenhauer je obavešten da Sovjeti to ne žele.[25] Tokom sastanka sa maršalom Ivanom Konjevim 5. maja, general Omar Bredli je takođe predložio istu ponudu.[21] Međutim, maršal Konjev - iako je cenio dobru volju američkog zapovednika - odbio je ponudu jer je Bradlijev predlog kršio pregovaračku granicu između sovjetskih i angloameričkih snaga, pa Konjev nije imao ovlašćenja da je prihvati. Konjev je takođe obećao da će SSSR uništiti lokalne nemačke snage što je pre moguće.[26]

U tom trenutku su izbili događaji van formalnog vojnog planiranja. Do 5. maja, vodeće jedinice američkog V korpusa stigle su do Plzenja,[27] sa glasinama da američka vojska stiže do Praga, što je odigralo značajnu ulogu kod čeških građana u odluci da ustanu protiv nemačke okupacije.[21]

Ustanak u Pragu došao je u neposredni sukob s nemačkim okupacionim snagama. Borbeći se u očajničkim okolnostima, Česi su stekli kontrolu nad radio stanicom i, osim što su pozvali Čehe da se pridruže ustanku, 5. maja su takođe emitovali apel na ruskom i engleskom jeziku za vazdušnu podršku da zadrže nemačke oklopne jedinice.[21] Ovi događaji naterali su Staljina da ubrza početak sovjetske ofanzive i naređeno je da počne dan ranije, 6. maja.[28]

Izazvavši zbrku u Pragu ali pruživši korisnu pomoć Česima, 1. divizija Ruske oslobodilačke vojske pod generalom Bunjačenkom preselila se u Prag i uključila se u borbu protiv svojih nekadašnjih saveznicima - Nemcima. Do 7. maja, 1. divizija je zauzela aerodrom i radio stanicu.[29]

Bitka[uredi | uredi izvor]

Sovjetska ofanziva je započela 6. maja i završena je 11. maja.

6. maj[uredi | uredi izvor]

Konjevov 1. ukrajinski front započeo je Prašku ofanzivu napadom 3. i 4. gardijske tenkovske armije i 13., 3. gardijske i 5. gardijske vojske kombinovanog oružja. Ova grupa od pet armija izvela je Konjev glavni napad i krenula je južno od područja oko Riza.[28] Konjev je napao trupe nemačke 4. tenkovske armije. Napad je započeo jutarnjim izviđanjem, nakon čega je usledila kratka, ali snažna artiljerijska vatra. 13., 3. gardijska i obe tenkovske armije (kao i dva druga tenkovska korpusa) jurišale su u jutarnjim satima prema jugu, s tim što su 13. armija i 4. gardijska tenkovska armija jurišale napred oko 23 kilometra.[30] Do večeri, 5. gardijska armija pridružila se napadu sa ciljem da zauzme Drezden.

Na kraju odvojene operacije 1. ukrajinskog fronta, 40.000 nemačkih trupa u Vroclavu predalo se sovjetskoj 6. armiji nakon dvomomesečne opsade.[30] Dana 6. maja, 4. ukrajinski front krenuo je na zapad, u nameri da zauzme grad Olomouc.[30] Sovjetskom napadu ispred Olomouca suprostavila se nemačka 1. tenkovska armija.

Na zapadu, američki V i XII korpus napali su u zapadnoj Čehoslovačkoj nemačku 7. armiju. Elementi 16. oklopne divizije zauzeli su Plzenj, dok je borbena komanda četvrte oklopne divizije zauzela Strakonjice. Sve u svemu, dva korpusa napredovala su u Čehoslovačkoj sa snagom od sedam divizija.[20] Na severu je američki VIII Corps korpus bio potčinjen Devetoj armiji SAD.

7. maj[uredi | uredi izvor]

Nastavljajući glavni napad 1. ukrajinskog fronta, 3. gardijska armija zauzela je Majsen, dom čuvenog nemačkog porcelana. Trinaesta armija i 4. gardijska tenkovska armija napredovale su 45 kilometara dalje prema jugu i stigli do severnog obronaka Rudnih gora. Treća gardijska tenkovska armija i 5. gardijska armija započele su bitku za zauzimanje Drezdena. Druga poljska armija probila se na jugozapad u znak podrške operacijama protiv Drezdena. Dalje prema istoku, drugi napad fronta razvio se napadima 28. i 52. armije na jugu.[30]

Nakon 30 minutne artiljerijske paljbe, 7. gardijska armija i 6. gardijska tenkovska armija izvele su napad na severozapad, otvarajući ofanzivu 2. ukrajinskog fronta. Zbog pojačane odbrane nemačke 8. armije, sovjetska 9. gardijska i 46. armija pojačale su napad na svoje levo (južno) krilo. Do kraja dana, front je napredovao 12 kilometara iza nemačkih linija u širini od 25 kilometara.[30] Pored 2. i 1. ukrajinskog fronta, 4. ukrajinski front nastavio je svoje napredovanje ka Olomoucu.

U Pragu su nemačke trupe stigle do Staromjestske namjesti, jednog od centara ustanka, ali su kasnije potisnute. Iako su teško oštećene zgrade Gradske kuće, čitav ustanak je ostao u rukama pobunjenika.[31] Nastavljen je veliki pritisak na ustanak i civilno stanovništvo.[32]

General Jodl je 7. maja potpisao predaju svih nemačkih snaga Vrhovnoj komandi savezničkih sila. Predaja je trebala da stupi na snagu 9. maja u 00:01 sati.[33] U zapadnoj Čehoslovačkoj, nakon što su primile vest o predaji, američke snage prekinule su ofanzivne operacije i preuzele odbrambeni stav.[33] Američki V korpus zauzeo je Karlovi Vari na dan predaje.

8. maj[uredi | uredi izvor]

Vrhovna komanda Vermahta se poslednji put čula sa Šernerom 2. maja, kada je prijavio svoju nameru da se bori na zapadu i preda svoju vojnu grupu Amerikancima. Pukovnik Vilhelm Mejer-Detring,[z] nemački oficir za vezu iz Vrhovne komande Vermahta, je 8. maja bio u pratnji američkih linija da bi se sastao sa Šernerom. Mejer-Detring je rekoa Šerneru da formalna kapitulacija Nemačke znači da bilo kakvo povlačenje velike formacije trupa Grupe armija Centar nije dolazilo u obzir i da bi nemačke trupe trebale pokušati da se probiju prema zapadu i predaju se američkim snagama. Šerner je bio skeptičan da je to moguće. Po povratku Mejer-Detring je izvestio da je Šerner naredio svojoj operativnoj komandi da poštuje predaju, ali nije mogao da garantuje da će ga svi poslušati.[34][35][i]

Napredujući još 40 kilometara, glavni udar 1. ukrajinskog fronta probio je nemački otpor na Rudnim gorama i približio se Pragu na 70-80 kilometara. Napad 4. gardijske tenkovske armije naišao je na štab Grupe armija Centar, zarobljavajući ili ubijajući osoblje štaba,[36] ali ne i Šernera, koji je, napuštajući svoju komandu, prešao u Podboržani gde je sledećeg dana u civilnoj odeći odleteo u Bavarsku (devet dana kasnije u Austriji su ga zarobile nemačke trupe koje su ga predale Amerikancima).[23][35]

Do večeri, 8. maja, Drezden su zauzele 3. gardijska tenkovska armija i 5. gardijska armija. Istog dana, 4. ukrajinski front izbacio je Nemce iz Olomouca.[30] Sovjeti su objavili zahtev da preostale nemačke snage na terenu polože oružje do 23 sata tog dana. Nisu dobili odgovor.[36] Bez funkcionalnog sedišta armijske grupe i bez vođe, trupe Grupe armija Centar bile su prepuštene sopstvenim komandama. Bez obzira na planove Šernera za uredno povlačenje, sovjetska vojska je zarobila većinu trupa Grupe armija Centar.

Češkom nacionalnom savetu (ČNR) nedostajalo je značajnih zaliha za podršku ustanku,[37] strahujući od velikog uništavanja Praga, i nakon sveukupne predaje Nemačke, postigli su dogovor sa Nemcima po kojem će nemačke trupe napustiti Prag pod uslovima primirja.[32][37] Neke SS jedinice, međutim, nastavile su napade na češke pobunjenike u Pragu.[32][38] Prva KONR divizija je prekinula svoje odnose sa ČNR-om[38] i shvativši da se od sovjetskih snaga ne može očekivati milosrđe, pridružili su se SS-u i drugim nemačkim trupama i u opreznom savezu krenuli prema zapadu.[39] Druga divizija KONR-a već je kontaktirala Amerikance i započela marš prema zapadu.[39]

9. maj[uredi | uredi izvor]

Maršal Konjev pozdravio je ulazak Sovjeta u Prag, 9. maja 1945.

Tokom noći između 8. i 9. maja, oklopne jedinice 3. i 4. gardijske tenkovske armije napredovale su na jug nekih 80 kilometara, ulazeći u Prag u zoru.[40] Oklopne jedinice su ubrzo pratili 13. armija i 3. gardijska armija. Uz pomoć češkog stanovništva, Prag je oslobođen od nemačkih trupa oko 10:00 sati.[41] Poginule su samo deset vojnika Crvene armije, što je opisano kao njihova "najlakša pobeda" u ratu.[42] U svakom slučaju, nemačke trupe u Pragu i oko njega bile su spremne pobeći na zapad, iako su sovjetske kolone, češki partizani, i ljuto češko stanovništvo učinili povlačenje prema američkim linijama veoma nesigurnim.[43]

U kasnim satima dana, jedinice sa 4. i 2. ukrajinskim frontom stigle su i do Praga, uključujući i oklopnu brigadu Čehoslovačkog armijskog korpusa.[41] Dolazak ostalih frontova značio je da je najveći deo Grupe armija Centar odsečen i primoran u džep na istok, severoistok i jug Praga.

10–11. maj[uredi | uredi izvor]

Sa sovjetskim jedinicama u Pragu i napredovanjem dalje na zapad i jug u Bohemiju, sovjetski vojni ciljevi ofanzive su ispunjeni. Najveći deo nemačkih trupa Grupe armija Centaru sovjeti su zarobili dva dana nakon oslobođenja Praga, dok su elementi 1. i 2. ukrajinskog fronta gurnuti zapadno do demarkacione linije Kemnic-Karlove Vari-Plzenj sa američkim snagama.[41]

Plašeći se svog postupanja od strane meštana ili trupa Sovjetske vojske,[43] preostale formacije Grupe armija Centar nastavile su svoj otpor do 10-11. maja, a neke manje jedinice do kraja maja 1945. Levi bok 2. ukrajinskog fronta sastao se sa trupama Treće armije SAD (Džordž Paton) u regionima Čeških Budjejovica i Piseka. Kasnije su se 1. i 2. ukrajinski front sastali sa Amerikancima u regionima Karlove Vari i Klatovi. Ovim akcijama jedinica, Praška ofanziva je završena tri dana nakon Dana pobede u Evropi.

Nemačke vojnike, etničke nemačke civile i etničke češke kolaboracioniste koji su pobegli iz Praga Sovjeti su potpuno proterali. Češki partizani nastavili su neprijateljstva protiv nemačkih trupa u povlačenju, bez obzira na njihove namere ili nacionalnost, po čemu su je veterani 20. Vafen-SS grenadirske divizije (1. estonska) koji su položili oružje u maju 1945. nazivali "Češkim paklom".[44][45]

Poslednji pucnji su ispaljeni u blizini naselja Slivice, 4 kilometra jugoistočno od grada Pribrama.

Posledice[uredi | uredi izvor]

Kako bi odao počast učesnicima operacije, Sovjetski Savez je izdao medalju "Za oslobođenje Praga"

.]]

Vojna i politička razmatranja[uredi | uredi izvor]

Praška ofanziva uništila je Grupu armija Centar i delove Grupe armija Ostmark. Te vojne grupe bile su poslednje velike čitave vojne formacije Nemačke, i posle ofanzive, svi preživeli nemački vojnici postali su ratni zarobljenici ili begunci.

Broj nemačkih zarobljenika od strane Sovjetskog Saveza dostigao je skoro 900.000, a drugi vojnici Osovine, koji su brojali najmanje desetine hiljada, predali su se američkim snagama u zapadnoj Čehoslovačkoj i Austriji,[46] iako je veći broj kasnije prebačen u Sovjetski Savez.

Čehoslovačka je bila oslobođena nemačkog okupacijskog režima prvi put od kraja 1938. godine. Međutim, predratne granice ove zemlje neće biti u potpunosti obnovljene jer su Sovjeti inicirali cesiju Karpatske Rutenije u SSSR u julu 1945.

Zapadnu Čehoslovačku razdvojila je vojna granica velesila, na jednoj je strani bila Sovjetska armija, a na drugoj strani Vojska SAD. Iako će obe vojske otići iz Čehoslovačke do kraja 1945., Staljin je postigao svoj cilj da obezbedi snažno sovjetsko vojno prisustvo u Pragu u trenutku predaje nemačkih snaga u Čehoslovačkoj..

Komunistički uticaj u posleratnoj čehoslovačkoj vojsci i vladi bio je očigledan.[47] Češki vojnici koji su se borili sa zapadnim saveznicima sve su se češće nalazili na marginama, a sama zemlja je bila prisiljena da postane sovjetska satelitska država 1948. godine komunističkim pučem.

Neposredna smrt istaknutih ličnosti[uredi | uredi izvor]

Čak i pre početka sovjetske ofanzive, 5. maja, Emanuel Moravec izvršio je samoubistvo. Moravec, poznat kao "Češki Kvisling," bio je poznat među Česima kao izdajnik.[48][49]

Konrad Henlajn, bivši čehoslovački političar i vođa Nacističke partije Sudetskih Nemaca, izvršio je samoubistvo u američkom zatočeništvu 10. maja.

Baron Pikler-Burghaus, zapovednik Vafen-SS-a u Protektoratu, počinio je samoubistvo 12. maja nakon što je potpisao kapitulaciju.

Dr Emil Haha, državni predsednik Protektorata Češke i Moravske, uhapšen je 14. maja u Pragu. Umro je u zatvoru 26. juna 1945. godine.

Istoriografija ofanzive[uredi | uredi izvor]

Deseti tom Sovjetske službene istorije u Drugom svetskom ratu tretira Prašku ofanzivu kao primarni vojni događaj,[50] identifikovanje glavnih vojnih formacija koje su u nju uključene, njihove napredovanje i u nekim slučajevima dnevne stope napredovanja. Ne iznenađuje da sovjetska istorija hvali operaciju zbog međunarodnih napora sovjetskih, poljskih, čeških i rumunskih vojnika u ime "slobode čehoslovačkog naroda".[41] Međutim, ne spominje se Staljinova politička namera u pogledu Čehoslovačke. Konačni pohod u Prag u noći između 8. i 9. maja 1945. predstavljen je kao neophodan za oslobađanje čeških pobunjenika u Pragu[30] dok autori nisu mogli da odole optuživanju bivših oficira predratne češke vojske da su napustili barikade tokom borbe sa Nemcima u Pragu.[30]

Da je ofanziva bila vojni događaj koji uključuje ozbiljne borbe jasno pokazuje preko 50.000 žrtava koje su pretrpele sovjetske snage i njihovi saveznici od 6. do 11. maja 1945. Objavljen 2008., tom 10/1 Nemačke zvanične istorije rata kritikuje sovjetski pogled na taj događaj, primećujući da je procenat žrtava Praške ofanzive daleko niži od onog u Berlinskoj ofanzivi.[51][j] Nemačka zvanična istorija beleži Staljinove političke namere [51] i njegova želja da spreči Grupu armija Centar da se preda američkim snagama. Uprkos naslovu relevantnog odeljka "Kraj Grupe armija Centar", nemačka zvanična istorija samo ukratko pominje situaciju vojske u maju 1945., a umesto toga govori o drugim temama. O stvarnoj predaji Grupe armija Centar uopšte se ne govori.

Postoje neslužbene istorije koje se tiču ofanzive ili, generalno gledano, kraja rata u Čehoslovačkoj. Negde između zvaničnih nemačkih i sovjetskih pogleda, Džona Eriksona je u svom delu "Put ka Berlinu" detaljno raspravlja o ofanzivi, istovremeno pominjući Staljinove namere, Praški ustanak i ulogu Ruske oslobodilačke vojske. Erikson je napisao delo da predstavi uravnotežen pogled na sovjetsku politiku i vojne operacije tokom rata, pa je tako njegov opis akcija nemačkih snaga ograničen.[k]

Gubici[uredi | uredi izvor]

Groblje Olšani u Pragu: Počasno groblje sovjetskih vojnika palih tokom bitke za grad.

Sovjetske i sovjetski saveznici[uredi | uredi izvor]

  • Ljudski gubici:
    • 11,997 poginulih
    • 40,501 ranjenih i bolesnih
    • Ukupno 52,498[5]
  • Materijalni gubici[5]
    • 373 tenkova i samohodnih pušaka
    • 1,006 artiljerijskih oruđa
    • 80 aviona


Gubici: Sovjetski i sovjetskih saveznika u Praškoj ofanzivi
Izvor: G. F. Krivošejev, Sovjetske žrtve i borbeni gubici u dvadesetom veku, str. 159
Jedinica Snaga 6. maja 1945 Ukupni gubici Prosečni dnevni gubici
Prvi ukrajinski front 806,400 23,383 3,897
Drugi ukrajinski front 613,400 14,436 2,406
Četvrti ukrajinski front 350,900 11,529 1,922
Poljska 2. armija 69,500 887 148
Rumunska 1. i
4. armija 		139,500 1,730 288
Čehoslovački armijski korpus 48,400 533 89

Nemački gubici[uredi | uredi izvor]

Broj vojnika iz obe grupe armija (Centar i Ostmark) koje su Sovjeti zarobili iznosio je oko 860.000.[52] Sovjeti su tvrdili da su tokom operacije zarobili 9.500 pušaka i minobacača, 1.800 oklopnih vozila i 1.100 letelica.[41]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Beleške[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Češki gubici ne uključuju gubitke u Praškom ustanku ili gubitke partizanskih formacija.
  2. ^ Po tadašnjim zakonima rata postojala je razlika između zarobljenih i onih koji su "[pali] od sile" neprijatelja nakon masovne kapitulacije. Ženevska konvencija iz 1929. odnosila se samo na one koji su zarobljeni tokom borbi, a ne na one koji su pali od sile neprijatelja nakon masovne kapitulacije. Ovo je izričito promenjeno u Trećoj ženevskoj konvenciji (1949).
  3. ^ VIII korpus je bio potčinjen 1. armiji do 6. maja 1945. godine. Predviđajući borbenu ulogu za štab 1. armije u Tihom okeanskom operativnom centru, 1. armija je ustupila kontrolu nad svojim podređenim komandama u prvoj nedelji maja 1945. Te komande su zauzvrat bile potčinjene 9. armiji. Vidi Vilijamsonovu Hronologiju (1989), str. 530 i 533.
  4. ^ 6. oklopna divizija i 76., 87. i 89. pešadijska divizija Greenwald 1945, 6th Armored Division; 76th Infantry Division; 87th Infantry Division; 89th Infantry Division.
  5. ^ 1. i 2. pešadijska divizija, i 9. oklopna divizija Greenwald 1945, 1st Infantry Division; 2nd Infantry Division; 9th Armored Division.
  6. ^ 97. pešadijska divizija Greenwald 1945, 97th Infantry Division.
  7. ^ 16. oklopna divizija Greenwald 1945, 16th Armored Division.
  8. ^ 4. i 11. oklopna divizija, te 26. i 90. pešadijska divizija Greenwald 1945, 4th Armored Division; 11th Armored Division; 26th Infantry Division 90th Infantry Division.
  9. ^ Vilhelm Meier-Detring, 1906-2002, kasnije je postao general-potpukovnik i komandant I korpusa u Bundesveru, povlačeći se iz vojne službe 1966.
  10. ^ Kao i mnoge institucije u nacističkoj Nemačkoj, kontrola vojske bila je podeljena između različitih komandnih lanaca koji su direktno izveštavali Hitlera. U 1945. godini Vrhovna komanda Vermahta (OKW) komandovala je svim nemačkim snagama na svim ratištima osim onih na Istočnom frontu koja su bile pod kontrolom Vrhovne komande kopnene vojske Vermahta (OKH) a koje su, pre njegovog samoubistva, bile pod direktnom komandom Adolfa Hitlera. Dakle, nije bilo jasno da li je Šerner 8. maja bio pod komandom OKW ili da su predsednik Karl Denic ili kancelar fon Krosig trebali da narede Šerrneru da preda svoju vojsku.
  11. ^ Krivošejev, str. 158-159, predstavlja ukupne iznose snaga i podatke o dnevnim žrtvama koji potvrđuju tvrdnju nemačke zvanične istorije. Kao primer, tokom berlinske operacije 1. ukrajinski front u proseku je pretrpeo gubitak od 84.6 ljudi po ekvivalentu divizije dnevno, dok je odgovarajuća cifra za istu formaciju tokom praške ofanzive bila 45.3. Sovjetski gubici su možda opali nakon najave nemačke predaje 8./9. maja 1945
  12. ^ Iako postoje različiti izvori koji raspravljaju o sudbinama pojedinih nemačkih jedinica, čini se da ne postoji nijedan sveobuhvatan rad koji bi predstavio borbene akcije i kapitulacije nemačkih jedinica Grupe armija Centar i Ostmark tokom perioda od 6. do 11. maja 1945.

Reference[uredi | uredi izvor]

Citati[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Lakowski 2008, str. 674.
  2. ^ Ziemke 2002, str. 498.
  3. ^ Frajdl 2007.
  4. ^ a b v g d đ e ž z i j Krivosheev 1997, str. 159.
  5. ^ a b v Glantz 1995, str. 300.
  6. ^ Tippelьskirh K. Istoriя Vtoroй mirovoй voйnы. SPb.:Poligon; M.:AST,1999. (Tippelskirch K., Geschichte des Zweiten Weltkrieges. — Bonn, 1954)
  7. ^ Nenahov Юriй Юrьevič. Voйska specnaznačeniя vo vtoroй mirovoй voйne. — Mn.: Harvest, M.: ACT, 2000.
  8. ^ S. M. Shtemenko. The Soviet General Staff in War. Volume II. Progress Publisher, Moskva, 1985, p. 510.
  9. ^ Projev K. H. Franka k českému národu (30. 4. 1945), www.fronta.cz, 14. 5. 2009, Pristupljeno 28. 3. 2017 
  10. ^ Erickson 1983, str. 631.
  11. ^ Erickson 1983, str. 625–630.
  12. ^ a b Erickson 1983, str. 627.
  13. ^ Location data from the Soviet history of World War II (Istoriя vtoroй mirovoй voйnы 1939-1945 v dvenadcati tomah) Map 151 and 12th Army Group Situation Map Arhivirano na sajtu Wayback Machine (6. jun 2019)
  14. ^ Tessin 1974, str. 52.
  15. ^ Tessin 1973, str. 228.
  16. ^ Tessin 1976, str. 53.
  17. ^ Tessin 1973, str. 8.
  18. ^ Tessin 1974, str. 90.
  19. ^ Boevoй sostav Sovetskoй Armii na 1 maя 1945 g.
  20. ^ a b Williams 1989, str. 533.
  21. ^ a b v g Erickson 1983, str. 634.
  22. ^ Mendelsohn 2010, str. 17.
  23. ^ a b Der Spiegel staff 1955.
  24. ^ Erickson 1983, str. 632.
  25. ^ Erickson 1983, str. 633.
  26. ^ Konstantin Vasilьevič Kraйnюkov. Oružie osobogo roda. M.: Voenizdat. 1978.
  27. ^ Williams 1989, str. 532.
  28. ^ a b Glantz 1995, str. 273.
  29. ^ Erickson 1983, str. 635.
  30. ^ a b v g d đ e ž Ustinov 1982, str. 422.
  31. ^ PRAŽSKÉ POVSTÁNÍ 5.–9. KVĚTNA 1945. Boj o Staroměstské náměstí a o radniční budovy
  32. ^ a b v Mahoney 2011, str. 191.
  33. ^ a b Williams 1989, str. 534.
  34. ^ Kershaw 2011, str. 373.
  35. ^ a b Ziemke 1969, str. 134.
  36. ^ a b Ustinov 1982, str. 423.
  37. ^ a b Gosztony 1991, str. 228.
  38. ^ a b Agnew 2004, str. 222.
  39. ^ a b Erickson 1983, str. 636.
  40. ^ Glantz 1995, str. 274.
  41. ^ a b v g d Ustinov 1982, str. 424.
  42. ^ Lukes 2012, str. 50.
  43. ^ a b Lakowski 2008, str. 677.
  44. ^ Estonian State Commission on Examination of Policies of Repression 2005, str. 35.
  45. ^ Hiio & Kaasik 2006, str. 927–968.
  46. ^ Mendelsohn 2010, str. 16.
  47. ^ Gosztony 1991, str. 229–230.
  48. ^ Johnstone 2009.
  49. ^ Jaggers 1993.
  50. ^ Ustinov 1982, str. 416–426.
  51. ^ a b Lakowski 2008, str. 675.
  52. ^ YPL staff 2012.

Izvori[uredi | uredi izvor]

Dodatni izvori[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Прашка_офанзива&oldid=27676835”