Prefekt

Prefekt (lat. praefectus) je naziv za magistrata, odnosno javnog funkcionera koji u raznim zemljama ima različite dužnosti i ovlašćenja. Teritorija ili institucija nad kojom prefekt ima nadležnost se ponekad naziva prefektura.

Reč potiče od latinskog izraza praeficiere, a što znači „stati ispred”. Prvi put se pojavio u antičkom Rimu gde je označavao niz različitih javnih službenika. Od pada Rimskog carstva se počeo koristiti i u nizu zemalja, pogotovo onima gde se kao službeni jezik koristi neki od romanskih jezika.

Drevni Rim[uredi | uredi izvor]

Prefekt je obično bila titula koju su nosili niže rangirani službenici, odnosno službenici koji nisu bili izabrani, nego imenovani ili podređeni izabranim službenicima. Po pravilu su obavljali rutinske poslove, kao što su vođenje zatvora ili civilne uprave.

Pretorijanski prefekti[uredi | uredi izvor]

Pretorijanski prefekt (Praefectus praetorio) je u početku bio tek komandant telesne straže generala, da bi važnost dobio kada je Pretorijanska garda dobila ulogu u dređivanju careva. Od vremena Dioklecijanove tetrarhije (300. n. e.) pretorijanski prefekti su postali upravnici jedne od četiri pretorijanskih prefektura, odnosno zvanja iznad novostvorenih dijeceza i na manje delove podeljenih provincija.

Još na samom početku carskog režima, Egiptu je priznat zančaj kao posebnoj provinciji, pa je tamošnji guverner nosio specifičnu titulu Praefectus augustalis.

Policijski i civilni prefekti[uredi | uredi izvor]

Praefectus urbi ili praefectus urbanus: gradski prefekt, nadležan za upravu grada Rima.
Praefectus vigilum: komadnant policijsko-vatrogasne službe (Vigiles).
Praefectus aerarii: plemići imenovani za čuvare državne blagajne.

Vojni prefekti[uredi | uredi izvor]

Praefectus alae: komandant konjičkog bataljona.
Praefectus castrorum: komandant logora.^[1]
Praefectus cohortus: komandant kohorte (bilo dela legije, bilo odgovarajuće jedinice).
Praefectus classis: komandant flote.^[1]
Praefectus equitatus: komandant konjice.
Praefectus equitum: komandant konjice.
Praefectus fabrum: oficir zadužen za fabre, posebno obučene inženjerce i zanatlije.^[1]
Praefectus legionis: komandant konjice u legiji.^[1]
Praefectus legionis agens vice legati: zamjenik komandanta konjice u legiji.
Praefectus orae maritimae: službenik zadužen za nadzor i odbranu strateški važnog dela morske obale.^[1]
Praefectus socium (sociorum): rimski oficir zadužen za komandu nad ala sociorum (jedinice koju čine socii, italijanski savzenici Rima).

Neke od pomoćnih trupa su imali posebne titule za svoje prefekte:

Praefectus Laetorum (germanske jedinice, posebno u Galijil)
Praefectus Sarmatarum gentilium (jedinice porijeklom iz stepa, posebno u Italiji)

Verski prefekti[uredi | uredi izvor]

Praefectus urbi: prefekt iz republikjanskog doba koji je čuvao grad za vreme godišnjeg žrtvovanja feriae latina na Albanskim brdima, a u kojima su učestvovali konzuli. Bivša titula mu je bila custos urbi („čuvar grada”).

Feudalno doba[uredi | uredi izvor]

U srednjem latinskom, prefekt je služio za ozančavanje raznih službenika — upravnih, vojnih i sl. najčešće uz titulu vezanu uz lokalni govor (kao Burgraf).

Savremene države[uredi | uredi izvor]

U Francuskoj (i bivšim francuskim ili belgijskim kolonijama kao što je Ruanda), prefekt (franc. préfet) je predstavnik države u departmanu. Njegova služba se naziva prefektura (préfecture), a negde se tako naziva i njegova teritorijalna nadležnost. Pod-prefekti (sous-préfets, sous-préfecture) deluju arondismana pod njegovom kontrolom. U Parizu prefekt policije upravlja gradskom policijom.
U Italiji prefekt (ital. prefetto) je državni predstavnik u provinciji . Njegova kancelarija se zove Prefettura - Ufficio Territoriale del Governo. On ima političku odgovornost i deluje zajednos sa kvestorom (questore), koji je tehnički odgovoran za sprovođenje zakona u slučaju kada je ugrožena javna bezbednost. Služba je uvedena godine 1861. pod vladom Betina Rikasolija. U ranim godinama služba je sa sobom donosila daleko više odgovornosti, s obzirom da se preko nje nametao autoritet centralne vlasti na polju obrazovanja, javnih radova, sanitarne delatnosti kao i nominacije gradonačelnika i većnika u provincijskim skupštinama.
U nekim državama Latinske Amerike su, po uzoru na francuski model ustanovljen u samoj Španiji, prefekti uvedeni kao guverneri; u nekim državama kao Peru, francuski model je uveden u potpunosti, tako da postoje i prefekture i departmani.
U Grčkoj je prefekt (grč. νομάρχης) izabrani poglavar jedne od 54 prefektura (νομαρχίες), koje predstavljaju drugi stepen uprave, između periferija (περιφέρειες) i opština (δήμοι). Izbori za prefekte se održavaju svake četvrte godine zajedno sa opštinskim izborima. Poslednji takvi izbori su održani u oktobru 2006.
U Rumunijij je prefekt (prefect) imenovani vladin predstavnik u okrugu (judeţ) i Opštini Bukurešt, i ima kancelariju pod nazivom prefectură. Njegova dužnost je da predstavlja centralnu vlast na lokalnom nivou, dasluži kao veza i koordinira Nacionalni plan razvoja i druge vladine programe na lokalnom nivou.
U kanadskoj provinciji Kvebek, prefekt (franc. préfet) je poglavar regionalne okružne opštine.
U Brazilu je prefekt (port. prefeito) izabrani šef izvršne vlasti u opštini. Veći gradovi kao Sao Paulo, Rio de Žaneiro, Kuritiba, itd. imaju pod-prefekte koje imenuje izabrani prefekt.
U Gruziji je prefekt (gruz. პრეფექტი) šef izvršne vlasti u opštini, a od 1990. do 1992. Imenovao ga je predsednik Gruzije.

Katolička crkva[uredi | uredi izvor]

Izraz se koristi i u Katoličkoj crkvi, koja je veći deo terminologije kanonskog prava preuzela iz rimskog prava.

Rimska kurija ima devet prefekta za kongregacije kao i dva za Papino domaćinstvo i za Ekonomske poslove Svete stolice.
Titula se koristi za načelnike nekih pontifikalnih saveta (centralnih odseka Kurije), koje se načelno nazivaju predsednicima, ali ponekada imaju ex officio položaj prefekta. Na primer, predsednik Pontifikalnog saveta za međureligijski dijalog je istovremenbo prefekt Komisije za religijske odnose sa muslimanima.
Tradicionalno su ti službenici kardinali, pa se za njih koristi titula „kardinal-prefekt” ili „kardinal-predsednik”. Kada nisu imenovani, za njih se koristi izraz „pro-prefekt” ili „pro-predsednik”. Oni obično budu imenovani za prefekte ili predsednike nakon unapređenja u Sveti kolegijum. Međutim, od 2005. se započelo sa napuštanjem ove prakse.
Apostolski prefekt je sveštenik (ponekad titularni biskup, ali uglavnom sveštenik) na čelu apostolske prefekture, oblika rimokatoličke teritorijalne jedinice koja ima funkciju dijeceze, najčešće misionarskog tipa ili u anti-religijskoj zemlji kao što je Narodna Republika Kina, pa još uvek nema redovni status dijeceze.

Obrazovne institucije[uredi | uredi izvor]

U nekim školama u anglosaksonskim zemljama prefekt (prefect) je naziv koji se daje učeniku koji ima određeni autoritet nad drugim učenicima, odnosno redaru. Ponekad iznad njih postoje učenici sa titulama viši prefekt (senior prefect). U prošlosti su nekada imali široka ovlašćenja, uključujući telesno kažnjavanje svojih nediscipliranih kolega.

U Švedskoj se, međutim, izraz prefekt (prefekt) koristi za predavače univerzitetske katedre.

Reference[uredi | uredi izvor]

^ ^a ^b ^v ^g ^d Berger, Adolf (2002). Encyclopedic Dictionary of Roman Law [Enciklopedijski rečnik rimskoga prava]. The Lawbook Exchange. str. 643. ISBN 978-1-58477-142-5.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Katolička hijerarhija (jezik: engleski)

[Berger-1] v ^g ^d Berger, Adolf (2002). Encyclopedic Dictionary of Roman Law [Enciklopedijski rečnik rimskoga prava]. The Lawbook Exchange. str. 643. ISBN 978-1-58477-142-5.

[1]