Priština

Koordinate: 42° 39′ 52″ S; 21° 09′ 54″ I / 42.66444° S; 21.16511° I / 42.66444; 21.16511
Ovaj članak je dobar. Kliknite ovde za više informacija.
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Priština
Panorama Prištine
Biblioteka „Ivo Andrić”
Crkva Svetog Nikole
Hram Hrista Spasa
Sahat-kula
Carska džamija
Muzej Kosova i Metohije
Katedrala Majke Tereze
Zastava
Zastava
Administrativni podaci
Država Srbija
Autonomna pokrajinaKosovo i Metohija
Upravni okrugKosovski
GradPriština
Stara imenaVicijanum
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 2011.145.149
 — gustina253,76 st./km2
Aglomeracija (2011.)198.897
Geografske karakteristike
Koordinate42° 39′ 52″ S; 21° 09′ 54″ I / 42.66444° S; 21.16511° I / 42.66444; 21.16511
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina625 m
Površina572 km2
Priština na karti Srbije
Priština
Priština
Priština na karti Srbije
Ostali podaci
GradonačelnikPerparim Rama (DSK)
Poštanski broj10000
Pozivni broj+381 (0)38
Registarska oznakaPR/ПР
Veb-sajt
www.prishtinaonline.com

Priština je gradsko naselje i sedište istoimene teritorijalne jedinice u Srbiji. Administrativni je centar Kosova i Metohije i Kosovskog upravnog okruga. Prema popisu iz 2011. bilo je 145.149 stanovnika, što je čini petim naseljem po broju stanovnika u Srbiji. Nalazi se u neposrednoj blizini planine Goljak, na severoistoku Kosova.

Naseljeno ljudima od praistorije, područje Prištine je bilo dom nekoliko ilirskih naroda. Dardanski kralj Bardil okupio je razna plemena u 4. veku p. n. e. i uspostavio Kraljevinu Dardaniju. Nasleđe klasičnog doba predstavlja naselje Ulpijana, koje se smatralo jednim od najuticajnijih rimskih gradova na Balkanskom poluostrvu. Nakon podele Rimskog carstva, ova oblast je između 5. i 9. veka bila deo Vizantije. Sredinom 9. veka ustupljena je Prvom bugarskom carstvu, pre nego je početkom 11. veka ponovo pala pod okupaciju Vizantije, a zatim krajem 11. veka postala deo Drugog bugarskog carstva.

Kasnije u srednjem veku, Priština je bila važan grad u srednjovekovnoj Srbiji i kraljevski posed srpskih kraljeva. Nakon što je Osmansko carstvo osvojilo Balkan, Priština je postala značajan rudarski i trgovinski centar zbog svog strateškog položaja u blizini bogatog rudarskog grada Novog Brda. Grad je bio poznat po pijacama i predmetima kojima se trguje, kao što su kozja koža i dlaka, pored baruta.

Priština je privredni, finansijski, politički i trgovinski centar Kosova i Metohije, najviše zahvaljujući svom položaju. Takođe je jedno od najvažnijih transportnih čvorišta u Srbiji za vazdušni, železnički i drumski saobraćaj. Aerodrom Priština je među najvećima u regionu. Niz brzih pruga i auto-puteva povezuju grad sa susednom Albanijom i Severnom Makedonijom.

Etimologija[uredi | uredi izvor]

Poreklo imena grada je nepoznato. Ne zna se tačno kada je Priština usvojila ovo ime, ali se u srpskim izvorima prvi put pominje u 13. veku. Veruje se da ime vodi poreklo od bolesti crni prišt (antraks) od koje je umrlo pola stanovnika i stoke iz te oblasti.[1]

Pojedini smatraju da je grad Priština dobio ime po reci Prištevki na kojoj se nalazi. Mišljenja su da se zato za stanovnika Prištine kaže Prištevac, a ne Prištinac. Reka je dobila ime u doba kralja Stefana Milutina kada je isti dao naredbu da se na pomenutoj reci napravi karantin, prvi u to vreme, za sve putnike sa juga koji su dolazili u Kraljevinu Srbiju a zaraženi su crnim prištom.[2]

Branislav Nušić je u svom putopisu Kosovo — opis zemlje i naroda iz 1902. napisao: „Staro je ime Prištini Vicianum, ako je ta važna stanica na rimskome vojničkom drumu ležala na mestu na kome je današnja Priština, jer ima pisaca (Han) koji prema pravcima starih rimskih puteva, misle da je Vicianum bio na mestu na kome je otprilike današnje selo Čaglavica. Po Pukvilju, koji se na Lukarija poziva, Priština se nekad zvala Preslavo. Današnje ime Prištinu ima ih koje izvode iz reči prišt jer se, vele, rasprištila nasred ravnice a međutim Priština i nije nasred ravnice već se zbila među ogranke okolnih brda. U Prištini samoj vele da se ova nekad zvala Zbirština, što bi označavalo mesto gde se zbira, pa od toga posle postalo Priština.”

Ernst Ajhler uvideo je vezu sa carem Primusom Justinijanom za koga se smatra da je sagradio grad, dok termin „Priština” vidi kao naziv koji je nastao od njegovog imena.[3]

Geografija[uredi | uredi izvor]

Pogled na Prištinu sa juga ka severu

Priština se prostire preko Labskog i Kosova polja do planine Goljak na severoistoku Kosova.[4] Vodene površine obuhvataju Gračaničko i Batlavsko jezero, kao i reku Lab.[4] Park Grmija leži na istoku Prištine i prostire se na severu od sela Lukare i Kojlovica do juga kod sela Badovac.[5]

Priština je jedno od urbanih područja sa najvećom nestašicom vode na Kosovu i Metohiji.[6] Njeno stanovništvo mora da se nosi sa svakodnevnim ograničenjima vode zbog nedostatka kiše i snežnih padavina, zbog čega je gradsko vodosnabdevanje u užasnom stanju.[6] Dva glavna rezervoara za vodosnabdevanje su Batlavsko i Gračaničko jezero.[6] Međutim, postoje mnogi problemi sa ova dva rezervoara koji zbrinjavaju 92% stanovništva Prištine.[7] Zbog ovih problema, vlasti su pojačale svoj trud da poprave situaciju i da se postaraju da ovakve krize više ne pogode grad.[8]

Klima[uredi | uredi izvor]

Prema Kepenovoj klasifikaciji klime, Priština spada pod periferiju okeanske klimatske zone sa prosečnom godišnjom temperaturom od 10,6 °C.[9] Najtopliji mesec je avgust sa prosečnom temperaturom koja dostiže 21,8 °C, dok je najhladniji januar sa prosečnom temperaturom koja ide do −0,6 °C.[9] Priština ima umerenu klimu sa prosečno 2909,69 sunčanih sati godišnje.[9] Jul je najsunčaniji mesec u godini sa prosečno oko 11,5 sunčanih sati dnevno, a za razliku od njega, prosečni sunčani sati su manji od 4,5 sati dnevno u januaru.[9]

Klima Prištine
Pokazatelj \ Mesec .Jan. .Feb. .Mar. .Apr. .Maj. .Jun. .Jul. .Avg. .Sep. .Okt. .Nov. .Dec. .God.
Maksimum, °C (°F) 3,3
(37,9) 		5,4
(41,7) 		10,1
(50,2) 		15,3
(59,5) 		19,8
(67,6) 		24,1
(75,4) 		26,8
(80,2) 		27,4
(81,3) 		21,6
(70,9) 		16,2
(61,2) 		10,3
(50,5) 		4,4
(39,9) 		15,39
(59,69)
Prosek, °C (°F) −0,6
(30,9) 		1,1
(34) 		5,1
(41,2) 		10,1
(50,2) 		14,8
(58,6) 		18,9
(66) 		21,5
(70,7) 		21,8
(71,2) 		16,5
(61,7) 		11,2
(52,2) 		5,9
(42,6) 		0,8
(33,4) 		10,59
(51,06)
Minimum, °C (°F) −3,7
(25,3) 		−2,5
(27,5) 		0,6
(33,1) 		4,9
(40,8) 		9,7
(49,5) 		13,8
(56,8) 		16,1
(61) 		16,3
(61,3) 		11,8
(53,2) 		7
(45) 		2,5
(36,5) 		−2
(28) 		6,21
(43,17)
Količina padavina, mm (in) 47
(1,85) 		45
(1,77) 		62
(2,44) 		73
(2,87) 		80
(3,15) 		67
(2,64) 		54
(2,13) 		40
(1,57) 		49
(1,93) 		48
(1,89) 		50
(1,97) 		60
(2,36) 		675
(26,57)
Dani sa padavinama 7 6 8 9 10 9 7 6 6 6 7 8 89
Sunčani sati — dnevni prosek 4,7 5,3 7,1 9,1 10,1 11,2 11,5 11,0 8,6 6,7 5,7 4,5 7,96
Izvor: [9]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Praistorija i stari vek[uredi | uredi izvor]

Ruševine Ulpijane u jugoistočnoj Prištini. Grad je odigrao bitnu ulogu u razvoju nekih od najznačajnijih gradova Dardanije.

Područje Prištine je od praistorije naseljeno ljudima nekoliko neolitskih kultura. Značajnije kulture koje su nastanjivale ovu oblast su Starčevačka, Vinčanska, Bubanj-Hum i Badenska kultura.[11]

Oblast na kojoj se nalazi Priština bila je naseljena dugi niz godina.[12] Nalazi ranijih kultura pronađeni su u naseljima oko Prištine — Predionica, Kaljaja, Polje urni i Gladnice.[12][13] U 4. veku p. n. e. kralj Bardil je okupio razna ilirska plemena i stvorio Kraljevinu Dardaniju.[14][15][16] Nakon što je Rimsko carstvo osvojilo Iliriju 168. godine p. n. e, Rimljani su kolonizovali i osnovali nekoliko gradova u ovoj oblasti.

Ostaci naselja Ulpijana

Ulpijana je bila jedan od najznačajnijih rimskih gradova na Balkanskom poluostrvu, dok je u 2. veku p. n. e. postala je municipijum. Godine 518. grad je pretrpeo ogromnu štetu preuzrokovanu zemljotresom. Za vreme Rimljana naselje se zvalo Vicijanum, a pod sadašnjim imenom se spominje od 13. veka u srpskim izvorima.[17] Nakon podele Rimskog carstva, ova oblast je narednih vekova bila u vlasti Vizantije. Car Justinijan I je obnovio grad i preimenovao ga u „Justinijana Sekunda”, dok je u 6. veku došlo do velikih promena nakon dolaska Slovena, odnosno Srba na Balkan.[17] Sredinom 9. veka ustupljen je Prvom bugarskom carstvu.

Srednji vek[uredi | uredi izvor]

Manastir Gračanica sagrađen je 1321. u blizini Prištine

Početkom 11. veka, nakon pada pod vlast Vizantije, Priština je bila deo provincije pod nazivom Bugarska. Između 11. i sredine 13. veka više puta je bila deo Drugog bugarskog carstva. Priština puni prosperitet dostiže u zrelom srednjem veku kada je bila deo Kraljevine Srbije i kasnije Srpskog carstva, a njome vladali Stefan Milutin, Stefan Uroš III, Stefan Dušan, Stefan Uroš V i Vuk Branković.[18][19] Obližnji manastir Gračanica sagrađen je 1321. godine, u vreme vladavine kralja Milutina, dok se danas nalazi na posedu istoimenog naselja.[20][21] Prvi istorijski podatak koji pominje Prištinu pod ovim imenom dolazi iz 1342. godine, kada ju je vizantijski car Jovan VI Kantakuzin nazvao „selom”.[22]

Spomenik junacima Kosovske bitke na Gazimestanu

Kosovska bitka, vođena 15. juna 1389. godine nedaleko od Prištine, nije mnogo uticala na sam grad, ali je ubijen veliki broj stanovništva uz kneza Lazara Hrebeljanovića. U blizini Prištine podignut je spomenik na Gazimestanu (visok 25 m) koji obeležava mesto na kome je vođena Kosovska bitka. Ovo je bio jedan od najistaknutijih događaja u istoriji Srbije, koji je kasnije pokrenuo kosovski zavet.[23] Iako je srpska vojska ostvarila pobedu nad Osmanlijama, ona je samo kratkotrajno uspela da zaustavi dalje Osmansko osvajanje Balkanskog poluostrva. Prva džamija je izgrađena krajem 14. veka, dok je oblast bila pod srpskom vlašću. Budući da se nalazi na putu između Dubrovnika i Carigrada, Priština u 14. i 15. veku doživljava procvat kao trgovinski centar, zahvaljujući obližnjem gradu Novo Brdo, te rudnicima Janjevo i Trepča.[24]

Osmansko carstvo prvi put zauzima Prištinu 1396. godine, ali je zajedno sa delom zemlje Brankovića ustupa Stefanu Lazareviću koji je njome vladao sve do 1402. godine, kada se izmirio sa svojim rođacima i prepustio im vlast. Na prelazu u 15. vek, u vreme Srpske despotovine, Priština je bila poznata po trgovini srebrom, sa mnogim trgovcima poreklom iz Dubrovačke republike.[25] U kasnijim sukobima između Brankovića i Lazarevića, trupe Kraljevine Ugarske su 1409. godine spalile Prištinu. Padom Novog Brda 1441. godine, Prištinom su upravljale Osmanlije, pod čijom je vlasti bila puna četiri i po veka. Defter iz 1487. godine zabeležio je 412 hrišćanskih i 94 muslimanske porodice u Prištini, koja je u to vreme bila administrativni deo Vučitrnskog sandžaka.[12] Za vreme Osmanlija, srpske vlasti su u Prištini imale konzulat, u kome su izvesno vreme radili Milan Rakić i Branislav Nušić. U ovo vreme, područje Prištine bilo je podležno velikom procesu islamizacije.[12] Privredno slabljenje grada počelo je 1448. godine.[12] Već 1485. godine lokalne zanatlije u Prištini počele su sa proizvodnjom baruta.

Fotografija „Čaršija u Prištini”, nastala krajem 19. ili početkom 20. veka

Tokom Velikog turskog rata krajem 17. veka, građani Prištine pod vođstvom katoličkog sveštenika Petra Bogdanija obećali su lojalnost austrijskoj vojsci i snabdevali njene trupe. Bogdani je uložio snage od 6.000 boraca austrijskoj vojsci koja je stigla u Prištinu. Pod austrijskom okupacijom, Carska džamija je nakratko pretvorena u jezuitsku crkvu.[12] Posle austrijskog poraza u januaru 1690. godine, stanovnici Prištine bili su prepušteni osmanskim i tatarskim trupama koje su se svetile lokalnom stanovništvu kao kaznu za saradnju sa Austrijancima. Francuski oficir koji je putovao u Prištinu primetio je ubrzo nakon toga „Priština iz daljine izgledala impresivno, ali izbliza je bila masa blatnjavih ulica i kuća od zemlje”.[12]

Godina 1874. bila je prekretnica. Iste godine je počela sa radom železnička pruga između Soluna i Kosovske Mitrovice, koja je imala veliki uticaj na privredu Prištine. Godine 1912. Kraljevina Srbija je kao deo Balkanskog saveza oslobodila Prištinu od osmanlijske vlasti u Prvom balkanskom ratu.[26][27] Međutim, nezadovoljna svojim udelom, Bugarska je okupirala Kosovo i Metohiju, te je naredne godine započet Drugi balkanski rat, a kasnije i Prvi svetski rat u kom Srbija ostvaruje pobedu i vraća Kosovo i Metohiju pod svoju kontrolu.[28]

Jugoslavija i modernizacija[uredi | uredi izvor]

Okružno načelstvo u Prištini, 1913.

Septembra 1920. Dekret o kolonizaciji novih južnih zemalja omogućio je srpskim kolonistima preuzimanje velikih osmanskih poseda u Prištini. U međuratnom periodu došlo je do prvog odlaska albanskog i turskog govornog stanovništva.[12][28] Između 1929. i 1941. godine Priština je bila deo Vardarske banovine koja se nalazila u sklopu tadašnje Kraljevine Jugoslavije. Grad je pogodila velika poplava 11. maja 1938. godine.[29]

Dana 17. aprila 1941. okončan je Aprilski rat koji je označio početak Drugog svetskog rata u Jugoslaviji, a Kraljevina Jugoslavija se predala silama Osovine koje su je podelile među sobom. Benito Musolini je 29. juna dodelio teritoriju Kosova i Metohije Kraljevini Albaniji. Usledio je genocid nad Srbima, kao i odlazak desetina hiljada srpskog stanovništva sa teritorije čitave Kraljevine Jugoslavije.[30] Nakon kapitulacije Italije, Nacistička Nemačka je preuzela kontrolu nad gradom i dodelila ga marionetskoj Velikoj Albaniji. U maju 1944. godine 281 lokalni Jevrej bio je uhapšen u jedinicama 21. SS brdske divizije Skenderbeg, koju su činili uglavnom muslimanski Albanaci. Jevreji su kasnije deportovani u Nemačku, gde su mnogi ubijeni.[31][32] Nekoliko preživelih jevrejskih porodica u Prištini na kraju je otišlo u Izrael 1949. godine. Nakon Drugog svetskog rata i prisilnih migracija, broj stanovnika u Prištini pao je za 9.631.

Partizansko groblje u Prištini posvećeno pripadnicima NOVJ poginulim u NOB-u i žrtvama fašizma u toku Drugog svetskog rata

Godine 1945. osnovana je Demokratska Federativna Jugoslavija, koja je 1947. odlučila da Priština postane administrativni centar Autonomne Kosovsko-metohijske Oblasti, a time je otpočeo period ubrzanog razvoja grada i čitavog regiona.[12] Ustavom Jugoslavije iz 1963. AKMO je uzdignuta na stepen pokrajine, postavši Autonomna Pokrajina Kosovo i Metohija. Prvi Statut APKiM usvojen je 10. aprila 1963. godine.[33] Pokrajina je dobila šira ovlašćenja u oblasti sudstva, privrede i socijalne politike. Iako je time bio ostvaren viši stepen autonomije, albanski deo pokrajinskog rukovodstva nije bio zadovoljan novim ustavnim rešenjima kao ni samim imenom, te je 1968. godine ono promenjeno u Socijalistička Autonomna Pokrajina Kosovo, čime je termin „Metohija” uklonjen iz naziva.

Spomenik bratstva i jedinstva Miodraga Živkovića u centru grada. „Bratstvo i jedinstvo” je bila popularna parola Komunističke partije Jugoslavije.

Kao administrativni centar, Priština je preuzela veliki deo jugoslovenskih razvojnih fondova usmerenih na Kosovo i Metohiju. Time su se stanovništvo i privreda brzo promenili. Godine 1966. u Prištini je bilo nekoliko asfaltiranih puteva, stare kuće su imale tekuću vodu, ali je kolera i dalje predstavljala problem. Prizren je i dalje bio najveći grad na Kosovu i Metohiji. Ogromna ulaganja u državne institucije, kao što je novoosnovani Univerzitet u Prištini, izgradnja novih stambenih blokova visokih zgrada i nova industrijska zona na periferiji Prištine, privukla je veliki broj migranata, mahom iz susedne Albanije koja je bila nerazvijena i politički izolovana. Osnivanjem Univerziteta u Prištini je okončan dug period kada je institucija vođena kao ispostava Univerziteta u Beogradu.[12] U roku od jedne decenije, Priština je skoro udvostručila svoje stanovništvo, sa oko 69.514 (1971) na 109.208 (1981).[12]

Ustav Jugoslavije iz 1974. izazvao je mnogo kontroverzi i kasnije doveo do istorijskih posledica, naročito u Socijalističkoj Republici Srbiji. Njime su pokrajine u sklopu SR Srbije (SAP Vojvodina i SAP Kosovo) dobile ovlašćenja saveznih republika iako su zvanično bile deo Srbije. Ovo je ubrzo dovelo do pobune albanskog stanovništva koje je ostalo nezadovoljno i ovim ovlašćenjima, te su zahtevali punu nezavisnost za SAP Kosovo.[34]

Ovo zlatno doba brzog rasta prekinuto je nakon smrti Josipa Broza Tita i pobune albanskog stanovništva, koja je kulminirala nemirima na Kosovu 1981. godine. Ustavom Srbije iz 1990. pokrajina dobija svoj prethodni naziv — Kosovo i Metohija, dok obe pokrajine u sklopu Srbije gube stečena ovlašćenja nametnuta Ustavom Jugoslavije iz 1974. godine.[12] U isto vreme, Priština dobija spomenike posvećene srpskim velikanima, te se počinje s izgradnjom Hrama Hrista Spasa koji se našao na meti kritika lokalnog muslimanskog stanovništva, prvenstveno Albanaca.

Rat na Kosovu i Metohiji i skorašnja istorija[uredi | uredi izvor]

Za više informacija pogledajte: Rat na Kosovu i Metohiji
Nedovršeni Hram Hrista Spasa česta je meta albanskih ekstremista nakon rata na Kosovu i Metohiji

Ubrzo nakon dolaska Slobodana Miloševića na vlast i usvajanja Ustava iz 1990. godine, osnovana je teroristička Oslobodilačka vojska Kosova koja se borila protiv srpskih i jugoslovenskih snaga bezbednosti.[12] Pobuna na Kosovu i Metohiji započela je 1995. a kasnije eskalirala u rat na Kosovu i Metohiji. Priština je tokom rata bila pošteđena velikih razaranja u poređenju sa gradovima kao što su Đakovica ili Peć. Međutim, zbog svog strateškog značaja, određeni broj vojnih ciljeva pogođen je tokom NATO bombardovanja Jugoslavije, uključujući poštu, policijski štab i vojne kasarne.

Prve trupe NATO-a koje su početkom juna 1999. godine ušle u Prištinu bile su norveške specijalne snage i vojnici britanske Specijalne vazdušne službe.[35][36] Nezakonito su zauzimani posedi nealbanskog stanovništva, a romske četvrti iza gradskog parka su zapaljene. Na kraju rata, počinjeni su višestruki zločini nad Srbima na Kosovu i Metohiji od strane albanskih ekstremista. Srbe su ubijale gomile ekstremista samo zato što su govorili srpski u javnosti ili se izjašnjavali kao Srbi.[37] Nasilje je dostiglo vrhunac martovskim pogromom 2004. godine, dok su albanski ekstremisti od kraja rata do tada proterali više od 40.000 Srba iz Prištine, odnosno preko 250.000 s čitavog prostora Kosova i Metohije.[38][39]

Renovirani centar Prištine

Kao najveći grad i sedište uprave Ujedinjenih nacija (UNMIK), Priština je imala velike koristi od visoke koncentracije međunarodnog osoblja sa raspoloživim prihodima i međunarodnih organizacija sa značajnim budžetima. Mnoga sredstava za obnovu od donatora, međunarodnih organizacija i albanske dijaspore podstakla je privredni procvat, ali kratkotrajan.[40] Mnoštvo novih kafića, restorana i privatnih preduzeća otvoreno je da zadovolji potrebu za početkom novog doba za Prištinu.

Nakon što je Republika Kosovo jednostrano proglasila nezavisnost 2008. godine,[41] u Prištini su smešteni organi vlasti — Vlada i Skupština Republike Kosovo.[42] U novembru 2013. otvoren je auto-put koji spaja Prištinu sa Dračem,[43] a 2019. grad je auto-putem spojen i sa Skopljem.[44] Takođe je trenutno u izgradnji auto-put koji bi povezivao Prištinu sa Nišem, koji velikim delom finansira Evropska unija u sklopu Berlinskog procesa.[45]

Poslednjih godina Priština se istakla kao domaćin manifestacija koje privlače veliki broj posetilaca. Godine 2022. u Prištini je održano benijale savremene umetnosti pod nazivom Manifesta,[46] dok će 2030. grad biti domaćin sportskog takmičenja Mediteranske igre.[47] Godine 2023. otvoren je i Prishtina Mall, koji predstavlja drugi najveći tržni centar u Srbiji, dok je ispred njega Galerija Belgrade.[48]

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Za više informacija pogledajte: Demografija Prištine
Stanovništvo grada Prištine
God. 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2011. 2021.
Pop.44.08951.45769.810105.273148.656199.654198.897218.782
± % p.g.—    +3,14%+3,89%+4,19%+3,51%+2,99%−0,02%+0,96%
Izvor: [49]

Prema popisu iz 2011. godine, grad Priština ima 198.897 stanovnika, što ga čini najnaseljenijim mestom na Kosovu i Metohiji.[50] Urbano stanovništvo Prištine je bilo oko 160.000, a ruralno oko 37.000.[50] Takođe je treće najgušće naseljeno mesto na Kosovu i Metohiji.[51] Nakon rata na Kosovu i Metohiji, etnička struktura stanovništva Prištine značajno je izmenjena jer je grad napustilo oko 40.000 Srba usled kontinuiranih napada albanskih ekstremista i bivših pripadnika terorističke Oslobodilačke vojske Kosova.[52]

U pogledu etničke pripadnosti, stanovnike Prištine činilo je 97,77% Albanaca, 1,08% Turaka, 0,28% Aškalija, 0,22% Srba, 0,2% Bošnjaka, 0,1% Goranaca i 0,03% Roma.[53] Od ukupnog broja, 98,09% stanovnika govorilo je albanski kao maternji jezik. Ostali govorni jezici u Prištini bili su turski (1,04%), srpski (0,25%) i romski (0,03%).[53] Po veroispovesti je bilo 193.474 (97,27%) muslimana, 1.170 (0,59%) katolika, 480 (0,24%) pravoslavaca, 344 (0,17%) drugih veroispovesti i 660 (0,33%) nereligioznih.[53][54]

Srbija je sekularna država bez službene religije. Sloboda misli, savesti, uverenja i verosipovesti zagarantovana je Ustavom Srbije. Islam i hrišćanstvo su najrasprostranjenije religije među građanima Prištine. Preostalih 1,9% stanovništva izjasnilo se kao nereligiozno, pripadnicima druge religije ili nije dalo adekvatan odgovor.[54]

Manastir Gračanica
Carska džamija
Prištinska sinagoga
Katedrala Majke Tereze
Čaršijska džamija
Hram Hrista Spasa

Privreda[uredi | uredi izvor]

Boro i Ramiz, najveća višenamenska hala na Kosovu i Metohiji

Priština predstavlja srce privrede Kosova i Metohije i od vitalnog je značaja za stabilnost pokrajine. Tercijarni sektor je najvažniji za privredu grada i zapošljava više od 75% radne snage Prištine.[55] 20% radno sposobnog stanovništva čini sekundarni sektor, a sledi primarni sektor sa samo 5%.[55]

Priština je primarna turistička destinacija na Kosovu i Metohiji.[56] Poznata je kao univerzitetski grad, a prima studenate iz susednih zemalja kao što su Albanija, Severna Makedonija i Crna Gora. Turizam u Prištini je 2012. godine privukao oko 100.000 stranih posetilaca,[57] što predstavlja 74,2% turizma čitavog Kosova i Metohije.[58] Najviše stranih turista dolazi iz Albanije, Turske, Nemačke, Sjedinjenih Američkih Država, Slovenije, Crne Gore i Severne Makedonije, a svake godine raste broj posetilaca i iz drugih zemalja.[59]

Ima veliki broj luksuznih hotela, modernih restorana, barova, pabova i veoma velikih noćnih klubova, dok je najviše poznata po velikom broju kafe-barova. Najveći hoteli su Swiss Diamond i Grand Hotel koji se nalaze u centru grada.[60] Drugi veliki hoteli su Emerald Hotel, Sirius Hotel i Hotel Garden.

Neke od najposećenijih znamenitosti u blizini grada su Batlavsko jezero i Mermerna pećina, koje su takođe među najposećenijim mestima u pokrajini.[61] Priština je odigrala veoma važnu ulogu tokom Drugog svetskog rata kada je bila sklonište za Jevreje, čija se groblja sada mogu posetiti.[62][63][64]

Infrastruktura[uredi | uredi izvor]

Saobraćaj[uredi | uredi izvor]

Terminal Aerodroma Priština

Priština predstavlja ekonomsko i finansijsko srce Kosova i Metohije, delimično zbog velikog broja stanovnika, moderne infrastrukture i geografskog položaja. U poslednjih nekoliko godina doživela je značajna poboljšanja i razvoj koji je u velikoj meri modernizovao i poboljšao privredu, infrastrukturu i pre svega vazdušni, železnički i drumski saobraćaj.[65]

Priština je najvažnija i najfrekventnija putna raskrsnica na Kosovu i Metohiji jer sve glavne brze železnice i auto-putevi prolaze kroz grad. Većina auto-puteva na Kosovu i Metohiji je u velikoj meri završena, delimično u izgradnji ili u procesu planiranja. Auto-putem 6 Priština je povezana sa Skopljem,[66] dok je auto-put 7 povezuje sa Dračom i panevropskim koridorom 10.[67]

Aerodrom Priština je glavna kapija pokrajine, a prevozi skoro dva miliona putnika godišnje sa vezama za mnoge destinacije širom različitih zemalja i gradova Evrope, sa najčešćim linijama za Austriju, Nemačku, Švajcarsku, kao i Sloveniju, Tursku i Ujedinjeno Kraljevstvo.[68]

Priština je čvorište drumskog, železničkog i vazdušnog saobraćaja. Gradski autobusi, vozovi i avioni zajedno rade na održavanju visokog nivoa povezanosti među mestima na Kosovu i Metohiji, ali i šire. Analiza Saobraćajne policije pokazala je da je od 240.000 automobila registrovanih na Kosovu i Metohiji, oko 100.000 (41%) iz oblasti Prištine.[69]

Grad ima dve železničke stanice. Železnička stanica Priština se nalazi zapadno od centra, dok je Železnička stanica Kosovo Polje glavno železničko čvorište Kosova i Metohije.[70]

Obrazovanje[uredi | uredi izvor]

Narodna i univerzitetska biblioteka „Ivo Andrić”

Priština je centar obrazovanja na Kosovu i Metohiji i dom mnogih državnih i privatnih osnovnih i srednjih škola, fakulteta, akademija i univerziteta, koji se nalaze u različitim delovima grada. Univerzitet u Prištini je najveći i najstariji univerzitet u pokrajini, osnovan u 20. veku.[71] Međutim, zbog političkih preokreta, došlo je do dve nepovezane institucije koje koriste isto ime. Aktivnosti na albanskom jeziku se obavljaju na prvobitnoj lokaciji (Univerzitet u Prištini), dok se Univerzitet u Prištini na srpskom jeziku privremeno preselio u Kosovsku Mitrovicu.[72][73]

Finansije, umetnost, novinarstvo, medicina, stomatologija, farmacija, veterinarski programi i inženjering su među najpopularnijim oblastima u kojima stranci mogu da se bave u gradu. Ovo dovodi mnoge mlade studente iz drugih gradova i zemalja u Prištinu. Grad je poznat po nekoliko obrazovnih institucija kao što su Univerzitet u Prištini, RIT Kosovo i Akademija nauka i umetnosti Kosova.[74]

Među prvim poznatim školama u gradu bile su one otvorene tokom osmanskog perioda.[75] Stanovnicima je bilo dozvoljeno da pohađaju ove škole, od kojih su većina bile verske, dok je samo nekoliko njih bilo sekularnog tipa.[75]

Grad ima više biblioteka, od kojih nekoliko sadrži značajne zbirke istorijskih i kulturnih dokumenata. Najvažnija biblioteka u pogledu zbirki istorijskih dokumenata je Narodna i univerzitetska biblioteka „Ivo Andrić”.[76][77] Sadašnja zgrada biblioteke svečano je otvorena 25. novembra 1982. godine kao jedna od najmodernijih u tadašnjoj Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji.[78][79]

Mediji[uredi | uredi izvor]

Sedište Radio-televizije Kosova

Medije u Prištini čine neke od najvažnijih novina, najvećih izdavačkih kuća i najgledanijih televizijskih stanica na Kosovu i Metohiji. Takođe je najveći komunikacioni centar medija u pokrajini. Skoro sve glavne medijske organizacije na Kosovu i Metohiji imaju sedište u Prištini.[80] Televizijska industrija je značajan poslodavac u privredi grada, dok svoja sedišta u Prištini imaju četiri glavne radiodifuzne mreže na Kosovu i Metohiji: RTV21, Kohavision, Klan Kosova, kao i javni medijski servis građana Kosova i Metohije — Radio-televizija Kosova (RTK). Sve dnevne novine u Prištini imaju čitalačku publiku širom pokrajine.[81] Značajan razvoj medija desio se 2005. godine kada je Univerzitet u Prištini osnovao Fakultet novinarstva u okviru Filološkog fakulteta, koji je potom upisao veliki broj mladih.[82]

Prekretnica za medije u Prištini, kao i čitav prostor Kosova i Metohije, bila je izgradnja Administrativne kule Dom štampe koja je postala najviša građevina ove pokrajine. Najpoznatiji nedeljni list na Kosovu i Metohiji — Jedinstvo, uz list Rilindja na albanskom i Tan na turskom jeziku, premestio je sedište u Dom štampe.

Kultura[uredi | uredi izvor]

Muzej Kosova i Metohije je prva institucija kulturnog nasleđa na Kosovu i Metohiji, osnovana sa ciljem očuvanja, restauracije-konzervacije i prezentacije pokretnog kulturnog dobra

Kao administrativni centar Autonomne Pokrajine Kosovo i Metohija, Priština je centar kulturnog i umetničkog razvoja svih Srba i Albanaca koji žive na ovom području. Dom je najvećih kulturnih institucija pokrajine, kao što su Narodno pozorište u Prištini i Muzej Kosova i Metohije. Narodna i univerzitetska biblioteka „Ivo Andrić” ima više od 1,8 miliona knjiga, časopisa, mapa, atlasa, mikrofilmova i drugih materijala.[83][84]

U Prištini radi mnoštvo stranih kulturnih institucija, kao što su albanski Albanološki institut, francuski Alijans fransez,[85] Britanski savet,[86] nemački Gete institut[87] i Fondacija Fridrih Ebert.[88] U Prištini je takođe osnovana informativna kancelarija Saveta Evrope.[89]

Znamenitosti[uredi | uredi izvor]

Boginja na tronu je jedan od najdragocenijih arheoloških artefakata Srbije, a usvojen je kao simbol Prištine

Od 426 zaštićenih istorijskih spomenika na Kosovu i Metohiji, 21 se nalazi u Prištini.[90] Veliki broj ovih spomenika dolazi iz vizantijskog i osmanskog doba.[91]

Počevši od 1945. godine, vlasti Jugoslavije su počele da grade modernu Prištinu.[92] Ova modernizacija dovela je do velikih promena u strukturi zgrada, njihovoj funkciji i okolini.[93]

Međutim, sačuvani su brojni tipovi spomenika, uključujući četiri džamije, obnovljenu pravoslavnu crkvu, tursko kupatilo, javnu česmu, sahat-kulu, nekoliko tradicionalnih kuća, kao i građevine arhitekture pod evropskim uticajem, poput Muzeja Kosova i Metohije.[94] Ove znamenitosti simbolizuju istorijski i kulturni karakter Prištine, jer su razvijene tokom vekova u duhu osvajačkih imperija (Rimsko, Vizantijsko, Osmansko i Austrougarsko carstvo).[91]

Biblioteka grada Prištine, poznata pod nazivom „Miladin Popović”, osnovana je 1945. godine i jedna je od najvećih biblioteka u Srbiji po broju knjiga u svom inventaru koji iznosi blizu 100.000. Sve te knjige su u službi za registrovane čitaoce biblioteke.[95]

Dardanska dama i Boginja na tronu su artefakti koji je pronađeni tokom iskopavanja 1955.[96] u blizini Ulpijane,[97] danas predgrađa Prištine. Napravljeni su od gline oko 3500. godine p. n. e. u neolitskom periodu.[98] U Prištini se nalazi Veliki hamam i kuća Emina Đikua koja je postala Etnografski muzej. Priština takođe ima svoj Gradski arhiv koji je osnovan 1950-ih godina i čuva svu evidenciju grada i regiona.[95]

Muzika[uredi | uredi izvor]

Pevačica Dua Lipa ćerka je roditelja poreklom iz Prištine

Srpska muzika se smatra veoma bogatom žanrovima i njihovim razvojem tokom vremena. Ali pre razvoja žanrova, ključna tačka je bogat folklor Kosova i Metohije, od kojih većina nažalost nije digitalizovana i sačuvana u arhivama. Značaj folklora ogleda se u dve glavne kategorije: smatra se riznicom kulturnog nasleđa Srbije i pomaže u rasvetljavanju njene istorije.[99][100] Folklor je takođe poslužio kao inspiracija i uticaj u mnogim oblastima, uključujući kompoziciju muzike u narednim generacijama.[101]

Neki međunarodno poznati izvođači koji su rođeni ili odrastali u Prištini su Rita Ora, Dua Lipa i Era Istrefi, uz srpske izvođače poput Jane i Raste.

Festivali[uredi | uredi izvor]

Narodno pozorište u Prištini

Festivali i svečani događaji su jedna od stvari koje stanovništvo Prištine posećuje u velikom broju. Uprkos generalno maloj površini, Priština ima znatan broj festivala i svečanih događaja. Raznolikost festivala omogućava ljudima različitih ukusa da se nađu u ovom gradu. Domaćin je samo tri aktivna pozorišta, od kojih je najznačajnije Narodno pozorište, koje se nalazi u centru grada, a osnovano je 1946.[102] Narodno pozorište je takođe najviši rangirani pozorišni institut na Kosovu i Metohiji koji ima najveći broj produkcija. Prikazalo je više od 400 predstava koje je pratilo više od tri miliona gledalaca.[103]

Filmski festival u Prištini prikazuje značajne međunarodne filmove proizvedene na Balkanu i šire, ali i skreće pažnju na sopstvenu filmsku industriju. Nastao je 2008. godine kao način promovisanja sopstvene kulture.[104][105]

Piter Donoho za klavirom u Prištini, 2013.

Jedan od najvećih festivala je Klavirski festival Šopen koji je osnovan 2010. godine povodom 200. godišnjice rođenja Frederika Šopena.[106] Vremenom je postao tradicionalni klavirski festival koji se održava tokom proleća svake godine. Smatra se nacionalnim blagom.[107] Tokom prvih pet godina rada, ponudio je interpretacije svetski poznatih pijanista kao što su Piter Donoho, Janina Fjalkovska, ali i lokalnih umetnika.[107][108] Nastoji da promoviše umetnost interpretacije, kao vrednost muzike.

Festival DAM jedan je od najznačajnijih kulturnih događaja u Prištini. Muzički je festival koji se održava jednom godišnje i okuplja mlade i talentovane domaće i inostrane muzičare iz celog sveta. Radi na obogaćivanju kulturne scene spajanjem tradicionalnog i savremenog. Osnovao ga je tadašnji student umetnosti, sada poznati televizijski producent, muzičar, novinar i menadžer Filharmonijskog orkestra Kosova i Metohije, Dardan Selimaj.[109]

Sunny Hill Festival, 2019.

U avgustu 2018. održan je prvi Sunny Hill Festival u gradskom parku Grmija koji se od tada održava svake godine, a organizuje ga pevačica Dua Lipa zajedno sa svojim ocem, Dukađinom Lipom. Na festivalu nastupaju istaknuti međunarodni i lokalni izvođači, a sam festival je ubrzo postao jedan od simbola grada.[110] Sav ostvareni prihod od festivala namenjen je humanitarnoj organizaciji Sunny Hill Foundation.[111]

Formiranjem Jugoslavije počelo je s razvojem kulture u Prištini. Svake godine u administrativnom centru Kosova i Metohije održavaju se razne vrste manifestacija, poput Sajma knjiga i Parade ponosa. Suština ovih manifestacija je obično privremena; neke traju samo jedno popodne, dok druge mogu trajati oko tri dana, sedmicu ili čak duže. One su tokom godina rasle po veličini i značaju. Ove manifestacije se organizuju svake godine i otvorene su za posetioce i javnost. Broj izlagača i posetilaca je obično veoma visok.

Sport[uredi | uredi izvor]

Igrači ulične košarkaše u Grmiji

Priština je centar sporta na Kosovu i Metohiji, gde su aktivnosti organizovane na amaterskim i profesionalnim nivoima.[112] Fudbal je najpopularniji sport u gradu. Predstavlja ga FK Priština, koja igra svoje domaće utakmice na Stadionu Fadilj Vokri. Košarka je takođe jedan od popularnijih sportova u Prištini, a predstavlja je KK Priština,[113] koja je najuspešniji košarkaški klub na Kosovu i Metohiji i deo Balkanske lige u košarci. Superligi se kasnije pridružio još jedan tim iz Prištine — RTV 21.[114]

Ulična košarka je od 2000. godine tradicionalno organizovani sportski i kulturni događaj u Parku prirode Grmija. Pored uspeha u dvoranskoj košarci, ekipa Če Bara osvojila je titulu šampiona državnog prvenstva 2013.[115] Rukomet je takođe veoma popularan. Predstavnici Prištine priznati su na međunarodnom nivou i igraju međunarodne utakmice.

Politika[uredi | uredi izvor]

Zgrada Skupštine grada Prištine

Grad Priština obuhvata 46 naseljenih mesta, dok je središte gradsko naselje Priština.[116][117][118] Skupština grada Prištine je najviši organ grada, koji vrši funkciju lokalne vlasti, određeno Zakonom o lokalnoj samoupravi i Statutom grada.[119] Skupštinu čini 51 odbornik.[120] Nadležnosti i odgovornosti grada vrše Skupština grada i gradonačelnik, sem ako je predviđeno drugačije. Odbornici se biraju na direktan način, u skladu sa zakonskim odredbama za lokalne izbore, te svi imaju ista prava i mogućnosti za prisustvovanje u procesima Skupštine.[121]

Kao administrativni centar Kosova i Metohije, Priština igra ključnu ulogu u oblikovanju političkog i ekonomskog života pokrajine.[122] Nakon rata na Kosovu i Metohiji i uspostavljanja UNMIK-a, u Prištini su formirane privremene institucije samouprave koje čine predsednik, Skupština, Vlada na čelu sa predsednikom vlade, kao i sopstveni pravosudni sistem.

Skupština Kosova

Kosovo i Metohija je autonomna pokrajina u sastavu Republike Srbije i na osnovu Rezolucije Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija 1244 od 10. juna 1999. godine nalazi se pod privremenom civilnom i vojnom upravom Ujedinjenih nacija (UNMIK). Država Srbija, uprkos tome što su privremene institucije samouprave u Prištini jednostrano, protivno osnovnim principima međunarodnog prava, proglasile nezavisnost 17. februara 2008. godine, vodi mirnu, diplomatsku i pravnu borbu za očuvanje Kosova i Metohije u svom sastavu.[123]

Pregovori Beograda i Prištine o temama od značaja za život Srba i ostalog nealbanskog stanovništva na Kosovu i Metohiji započeli su u martu 2011. godine u Briselu, uz posredovanje Evropske unije. Dijalog je 2012. godine podignut na politički nivo, uz učešće predsednika vlade Republike Srbije i predsednika vlade Republike Kosovo.[124]

Poznati Prištevci[uredi | uredi izvor]

Neki od najpoznatijih Prištevaca su:

Partnerski gradovi[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Loma, Aleksandar (2013), Toponimija Banjske hrisovulje [Toponymy of the Banjska Chrysobull], Belgrade: Serbian Academy of Sciences and Arts, str. 181, ISSN 0351-9171 
  2. ^ The Linguist: Journal of the Institute of Linguists (na jeziku: engleski). The Institute. 2003. str. 101. 
  3. ^ Namenforschung : ein internationales Handbuch zur Onomastik. 1. Teilband. Ernst Eichler. Berlin: De Gruyter. 1995. ISBN 978-3-11-020342-4. OCLC 435630850. 
  4. ^ a b „Plani Zhvillimor Komunal i Prishtinës 2012–2022” (PDF) (na jeziku: albanski). Komuna e Prishtinës. str. 10—18. Arhivirano (PDF) iz originala 30. 8. 2021. g. Pristupljeno 2. 10. 2021. 
  5. ^ „Report on the state of nature” (PDF). UNDP. Arhivirano iz originala (PDF) 29. 04. 2021. g. Pristupljeno 2. 3. 2014. 
  6. ^ a b v „Winter Drought Threatens Kosovo Capital's Water”. Balkan Insight. 21. 2. 2014. Pristupljeno 2. 3. 2014. 
  7. ^ „ANNUAL PERFORMANCE REPORT OF WATER SERVICE PROVIDERS IN KOSOVO,IN 2012” (PDF). Water and Waste Regulatory Office. Arhivirano iz originala (PDF) 6. 3. 2014. g. Pristupljeno 2. 3. 2014. 
  8. ^ Zogjani, Nektar (2014-01-08). „Uji Për Prishtinën Në Dorë Të Zotit”. Gazeta Jeta në Kosovë. Pristupljeno 2. 3. 2014. 
  9. ^ a b v g d „Climate: Pristina”. Climate-Data. Arhivirano iz originala 2. 10. 2021. g. Pristupljeno 2. 10. 2021. 
  10. ^ „Pristina: Monthly and annual means, maximum and minimum values of meteorological elements for the period 1961–1990”. Republic Hydrometeorological Service of Serbia. Arhivirano iz originala 28. 7. 2020. g. Pristupljeno 9. 9. 2020. 
  11. ^ Ajdini, Sh.; Bytyqi, Q.; Bycinca, H.; Dema, I.; et al. (1975), Ferizaj dhe rrethina, Beograd, str. 43—45 
  12. ^ a b v g d đ e ž z i j k l Warrander, Gail (2007). Kosovo: The Bradt Travel Guide. Bradt Travel Guides Ltd., 23 high street, chalfont st peter, bucks SL9 9QE, England: The Globe Pequot Press Inc. str. 85—88. ISBN 978-1-84162-199-9. Pristupljeno 18. 5. 2013. 
  13. ^ Chapman 2000, str. 239
  14. ^ The Cambridge Ancient History: The fourth century B.C. Volume 6 of The Cambridge Ancient History, Iorwerth Eiddon Stephen Edwards. ISBN 978-0-521-85073-5, Authors: D. M. Lewis, John Boardman, Editors: D. M. Lewis, John Boardman, Second Edition, Cambridge University Press. 1994. ISBN 978-0-521-23348-4..
  15. ^ Adams, Douglas Q. (1997). James P. Mallory, ur. Encyclopedia of Indo-European Culture. Fitzroy Dearborn. ISBN 978-1-884964-98-5. 
  16. ^ Wilson, Nigel Guy (2006). Encyclopedia Of Ancient Greece. Taylor & Francis Group. ISBN 978-0-415-97334-2. 
  17. ^ a b Archaeological Guide of Kosovo Ministry of Culture, Youth and Sport, Archaeological Institute of Kosovo, Pristina 2012
  18. ^ Zadruga, Srpska Književna (1913). Izdanja. str. 265. 
  19. ^ Lekić, Đorđe (1995). Kosovo i metohija tokom vekova: Zublja. str. 22. 
  20. ^ Panić-Surep, Milorad (1965). Yugoslavia: Cultural Monuments of Serbia. str. 167. 
  21. ^ Vlahović, Petar (2004). Serbia: The country, people, life, customs. Ethnographic Museum. str. 392. ISBN 9788678910319. 
  22. ^ Milic, Danica; Novakovic, Relja; Popovic, Toma; Radevic, Milorad (1975). Istorijski Casopis. Belgrade: Istorijski institut. str. 71. Pristupljeno 19. 1. 2022. 
  23. ^ „Porfirije i Joanikije: Kosovski zavet temelj srpskog naroda”. Radio-televizija Vojvodine. 28. 6. 2021. Pristupljeno 2. 9. 2022. 
  24. ^ Milic, Danica; Novakovic, Relja; Popovic, Toma; Radevic, Milorad (1975). Istorijski Casopis. Belgrade: Istorijski institut. str. 45—46. Pristupljeno 19. 1. 2022. 
  25. ^ Milic, Danica; Novakovic, Relja; Popovic, Toma; Radevic, Milorad (1975). Istorijski Casopis. Belgrade: Istorijski institut. str. 66. Pristupljeno 19. 1. 2022. 
  26. ^ Bogdanović, Dimitrije (novembar 2000) [1984]. „Albanski pokreti 1908—1912.”. Ur.: Antonije Isaković. Knjiga o Kosovu. 2. Belgrade: Serbian Academy of Sciences and Arts. Arhivirano iz originala 31. 01. 2011. g. Pristupljeno 9. 1. 2011. „... ustanici su uspeli da ... ovladaju celim kosovskim vilajetom do polovine avgusta 1912, što znači da su tada imali u svojim rukama Prištinu, Novi Pazar, Sjenicu pa čak i Skoplje ... U srednjoj i južnoj Albaniji ustanici su držali Permet, Leskoviku, Konicu, Elbasan, a u Makedoniji Debar ...” 
  27. ^ Josef Redlich, Baron d'Estournelles, M. Justin Godart, Walter Shucking, Francis W. Hirst, H. N. Brailsford, Paul Milioukov, Samuel T. Dutton (1914). „Report of the International Commission to Inquire into the Causes and the Conduct of the Balkan Wars”. Washington D.C.: Carnegie Endowment for International Piece. str. 47. Pristupljeno 10. 1. 2011. „This demonstration of Turkish weakness encouraged new allies, the more so that the promises of Albanian autonomy, covering the four vilayets of Macedonia and Old Servia, directly threatened the Christian nationalities with extermination.” 
  28. ^ a b Elsie, Robert (2010). Historical Dictionary of Kosovo. estover road plymouth PL6 7PY, United Kingdom: Scarecrow Press, Inc. str. xxxiv. ISBN 978-0-8108-7231-8. Pristupljeno 18. 5. 2013. 
  29. ^ "Politika", 13. maj 1938
  30. ^ Sabrina P. Ramet Ramet, Sabrina P. (6. 6. 2006). The three Yugoslavias: state-building and legitimation. Indiana University Press. ISBN 0253346568. , 1918—2005
  31. ^ Fischer, Bernd Jürgen (1999). Albania at War, 1939—1945. West Lafayette, Indiana: Purdue Research Foundation. str. 187. ISBN 978-1-55753-141-4. 
  32. ^ Mojzes, Paul (2011). Balkan Genocides: Holocaust and Ethnic Cleansing in the 20th Century. Lanham, Maryland: Rowman & Littlefield. str. 94—95. ISBN 978-1-4422-0665-6. 
  33. ^ "Statut Autonomne Pokrajine Kosova i Metohije", Priština: Službeni list, 1963.
  34. ^ „48 godina od proglašenja Ustava koji je dezintegrisao Srbiju”. Telegraf.rs. 21. 2. 2022. Pristupljeno 2. 9. 2022. 
  35. ^ „Krigere og diplomater”. norli.no. Arhivirano iz originala 7. 3. 2016. g. Pristupljeno 17. 11. 2015. 
  36. ^ „Tittel”. norli.no. Arhivirano iz originala 21. 4. 2014. g. Pristupljeno 17. 11. 2015. 
  37. ^ Bird, Chris (30. 11. 1999). „Serbs shot in mob attack”. The Guardian. Pristupljeno 17. 8. 2018. 
  38. ^ „The Violence: Ethnic Albanian Attacks on Serbs and Roma”. Human Rights Watch. Pristupljeno 17. 8. 2018. 
  39. ^ „EuroNews Serbs in Kosovo vote in Gracanica and Mitrovica published February 3, 2008 accessed February 3, 2008”. Euronews.net. Arhivirano iz originala 04. 03. 2016. g. Pristupljeno 4. 7. 2010. 
  40. ^ „Albania – Kosovo Highway Project”. Road Traffic Technology. Arhivirano iz originala 27. 1. 2021. g. Pristupljeno 18. 1. 2022. 
  41. ^ „Kosovo proglasilo nezavisnost”. b92.net. 17. 2. 2008. Pristupljeno 29. 8. 2022. 
  42. ^ Jakupi, Adem (26. 5. 2022). „Protest u Prištini: Zatraženo da Skupština odobri povlačenje 30 odsto sredstava iz Kosovskog penzionog fonda”. aa.com. Pristupljeno 29. 8. 2022. 
  43. ^ „Albania – Kosovo Highway Project”. Road Traffic Technology. Arhivirano iz originala 27. 1. 2021. g. Pristupljeno 18. 1. 2022. 
  44. ^ Begisholli, Blerta (29. 5. 2019). „Kosovo – North Macedonia Highway Opened With Fanfare”. Balkan Insight. Arhivirano iz originala 2. 11. 2021. g. Pristupljeno 18. 1. 2022. 
  45. ^ „Otvorena prva deonica autoputa koji povezuje jug Srbije sa Prištinom i lukom Drač”. Radio Free Europe. 26. 7. 2023. 
  46. ^ „Manifesta 14 to be hosted in Pristina, Kosovo, in 2022 « MANIFESTA” (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 03. 05. 2019. g. Pristupljeno 2019-05-03. 
  47. ^ „Priština dobila domaćinstvo Mediteranskih igara 2030.”. Al Jazeera. 8. 9. 2023. 
  48. ^ „Prishtina Mall Opening in Autumn 2022”. Retail SEE Group. 22. 10. 2020. Pristupljeno 15. 7. 2022. 
  49. ^ „Division of Kosovo”. Population statistics of Eastern Europe and former USSR. Arhivirano iz originala 2. 10. 2021. g. Pristupljeno 2. 10. 2021. 
  50. ^ a b „Regjistrimi i Popullsisë, Ekonomive Familjare dhe Banesave në Kosovë 2011 – Rezultatet Përfundimtare: Të Dhënat Demografike sipas Komunave” (PDF) (na jeziku: albanski). Kosovo Agency of Statistics. str. 14. Arhivirano iz originala (PDF) 4. 3. 2016. g. Pristupljeno 4. 10. 2021. 
  51. ^ „Kosovo Census Atlas” (PDF). Kosovo Agency of Statistics (KAS). str. 10. Arhivirano (PDF) iz originala 17. 5. 2021. g. Pristupljeno 7. 10. 2021. 
  52. ^ „Srbi u Crkvi Svetog Nikole poručuju: Nije kraj, život u Prištini ide dalje”. Radio-televizija Srbije. 
  53. ^ a b v „Regjistrimi i Popullsisë, Ekonomive Familjare dhe Banesave në Kosovë 2011–Rezultatet përfundimtare” (PDF) (na jeziku: albanski). Kosovo Agency of Statistics (KAS). str. 143—149. Arhivirano (PDF) iz originala 10. 1. 2020. g. Pristupljeno 2. 10. 2021. 
  54. ^ a b „Religious composition of Kosovo 2011”. pop-stat.mashke.org (na jeziku: albanski). 
  55. ^ a b „Bizneset dhe rrethina e biznesit”. kk-arkiva.rks-gov.net (na jeziku: albanski). Arhivirano iz originala 07. 01. 2019. g. Pristupljeno 10. 07. 2022. 
  56. ^ +Jugoslav Spasevski (10. 8. 2012). „Kosovo”. Tourist Destinations. Pristupljeno 17. 11. 2015. 
  57. ^ „Hotel Statistics in Q3 2013 (Alb. Statistikat e hotelierisë TM3 2013)” (PDF). Kosovo Agency of Statistics. 2013. str. 9. Arhivirano iz originala (PDF) 2014-03-02. g. Pristupljeno 2014-03-06. 
  58. ^ „Kosovo Agency of Statistics, 'Hotel Statistics in Q3 2013'” (PDF). Kosovo Agency of Statistics. 2013. str. 9. Arhivirano iz originala (PDF) 2014-03-02. g. Pristupljeno 2014-03-06. 
  59. ^ „Kosovo Agency of Statistics, 'Statistikat e hotelierisë TM3 2013'” (PDF). Kosovo Agency of Statistics. 2013. str. 13. Arhivirano iz originala (PDF) 2014-03-02. g. Pristupljeno 2014-03-06. 
  60. ^ Hajdini, Florina (4. 12. 2011), Luksi Zviceran Arrin në Prishtinë (Swiss luxury arrives in Pristina) (na jeziku: Albanian), Gazeta Jeta në Kosovë, Pristupljeno 2013-08-27 
  61. ^ „12 thousand foreign tourists visited Kosovo (alb. 12 mijë turistë të huaj e vizituan Kosovën)”. 2013. Arhivirano iz originala 2018-12-03. g. Pristupljeno 2014-03-06. 
  62. ^ „Kosovo Virtual Jewish History Tour”. www.jewishvirtuallibrary.org. Pristupljeno 28. 5. 2017. 
  63. ^ „Kosovo's Jewish Cemetery Restored By University Students (PHOTOS)”. The Huffington Post. 24. 6. 2011. Pristupljeno 17. 11. 2015. 
  64. ^ Material Culture and the history of the city of Prishtina (Alb. Kultura materiale dhe historia e qytetit të Prishtinës), [1]
  65. ^ Komuna e Prishtinës: Investime të mëdha në infrastrukturë Arhivirano 2010-07-27 na sajtu Wayback Machine.
  66. ^ „ROUTE 6: HIGHWAY PRISHTINA - SKOPJE” (PDF). kfos.org (na jeziku: engleski). 2015. str. 29—35. Arhivirano iz originala (PDF) 2016-03-22. g. Pristupljeno 2019-01-02. 
  67. ^ „ROUTE 6: HIGHWAY PRISHTINA - SKOPJE” (PDF). kfos.org (na jeziku: engleski). 2015. str. 13—28. Arhivirano iz originala (PDF) 2016-03-22. g. Pristupljeno 2019-01-02. 
  68. ^ „Statistics on passengers and flights at PIA Adem Jashari 2016” (PDF). caa-ks.org (na jeziku: engleski). Civil Aviation Authority of Kosovo. 2. 1. 2019. str. 7. Arhivirano iz originala (PDF) 5. 2. 2017. g. 
  69. ^ Arber Sylejmani (2013-08-05). „240 mijë vetura në "rks", 100 mijë vetëm në Prishtinë”. Info Arkiva. Arhivirano iz originala 13. 07. 2022. g. Pristupljeno 2019-07-17. 
  70. ^ „Trains - Arrival & Transport in Pristina - In Your Pocket city guide - essential travel guides to cities in Kosovo”. inyourpocket.com. Arhivirano iz originala 2014-03-02. g. Pristupljeno 2014-03-02. 
  71. ^ Đurić, Slađana (2000). „Izmesteni univerzitet”. Republika magazine, No. 240-241. 
  72. ^ „Izmesteni univerzitet”. 1999 Yurope online communications. Pristupljeno 3. 11. 2018. 
  73. ^ „Republika”. www.yurope.com. Pristupljeno 2018-11-03. 
  74. ^ „Kosovo non-majority communities within the primary and secondary educational systems”. www.osce.org. 
  75. ^ a b "The History, Culture and Identity of Albanians in Kosovo", Immigration and Refugee Board of Canada, The History, Culture and Identity of Albanians in Kosovo, 1 May 1997,accessed 23 February 2014.
  76. ^ kultplus (2013). „BKUK shënoi 69-të vjetorin e themelimit”. 
  77. ^ BKUK (2009). „65-vjet të Biblotekës Kombëtare dhe Universitare të Kosovës” (PDF). Bibloletra. 2: 10. Arhivirano iz originala (PDF) 2014-05-01. g. 
  78. ^ World Architecture Map. „Kosovo National Library”. 
  79. ^ Onup Magazine. „National Library”. Arhivirano iz originala 12. 12. 2013. g. Pristupljeno 03. 10. 2022. 
  80. ^ Kosovo Media Institute Arhivirano 2019-07-17 na sajtu Wayback Machine Major media organizations in Kosovo and their addresses.
  81. ^ „OSCE”. Pristupljeno 17. 11. 2015. 
  82. ^ „Fakulteti i Filologjisë - Ballina”. Pristupljeno 17. 11. 2015. 
  83. ^ „CONSERVATION BASIS FOR THE "HISTORIC CENTRE" OF PRISHTINË” (PDF). decembar 2012. str. 12. 
  84. ^ „Një e ardhme për të kaluarën e Pishtinës” (PDF) (na jeziku: Albanian). Kosova Stability Initiative, European Stability Initiative. str. 8. Pristupljeno 23. 2. 2014. 
  85. ^ „Alliance Française de Prishtina”. Pristupljeno 28. 5. 2017. 
  86. ^ „British Council - Kosovo”. kosovo.britishcouncil.org. Pristupljeno 28. 5. 2017. 
  87. ^ „Sprachlernzentrum in Prishtina”. www.slzprishtina.org. Arhivirano iz originala 25. 5. 2017. g. Pristupljeno 28. 5. 2017. 
  88. ^ „Welcome, Office Prishtina, Friedrich-Ebert-Stiftung e.V. - Home”. www.fes-prishtina.org. Arhivirano iz originala 26. 6. 2017. g. Pristupljeno 28. 5. 2017. 
  89. ^ „Home”. Council of Europe Office in Pristina. Pristupljeno 28. 5. 2017. 
  90. ^ „Një e ardhme për të kaluarën e Pishtinës” (PDF) (na jeziku: albanski). Kosova Stability Initiative, European Stability Initiative. str. 9. Pristupljeno 23. 2. 2014. 
  91. ^ a b Limani, Jeta. „Kulla of Mazrekaj family in Dranoc” (PDF). str. 2. 
  92. ^ Warrander, Gail; Verena Knaus (2010). Kosovo. Bradt Travel Guides Ltd., UK. str. 3. ISBN 978-1-84162-331-3. 
  93. ^ „CONSERVATION BASIS FOR THE "HISTORIC CENTRE" OF PRISHTINË” (PDF) (na jeziku: engleski, albanski i srpski). decembar 2012. str. 3. 
  94. ^ „Conservation Basis for the "historic Centre" of Prishtinë” (PDF) (na jeziku: engleski, albanski i srpski). decembar 2012. str. 16. 
  95. ^ a b „Letërnjoftim i shkurtër për kulturën e kryeqytetit”. Pristupljeno 25. 2. 2014.  Arhivirano 2015-04-05 na sajtu Wayback Machine Short notice of capital culture..
  96. ^ „'Tjerrtorja' Archaeological Site (listed since 1955).”. Pristupljeno 1. 3. 2014. 
  97. ^ Goldsworthy, Adrian Keith; Haynes, Ian; Adams, Colin E. P. (1997). The Roman army as a community. Journal of Roman Archaeology. str. 100. ISBN 1887829342.  Pristupljeno 2 March 2014.
  98. ^ „Idhulli i Dardanisë apo Hyjnesha në fron”. Pristupljeno 22. 2. 2014.  Dardanian idol or Goddess on the Throne..
  99. ^ Rudi, Rafet (2002). Sprova Estetike - Muzika e shekullit XX (Esthetical Challenges" - Music of the 20th Century). Dukagjini. str. 135. 
  100. ^ „Portali Shqiperia”. 
  101. ^ „Gazeta Jeta në Kosovë - Kosovë - Gazeta Jeta në Kosovë”. Gazeta Jeta në Kosovë. 
  102. ^ Darby, Seyward (22. 6. 2012). „The National theatre of Kosovo”. The Guardian. 
  103. ^ „Profili”. Pristupljeno 17. 11. 2015. 
  104. ^ „PriFest in exile, Minister of Culture responsible”. PriFest. Arhivirano iz originala 03. 06. 2021. g. Pristupljeno 20. 07. 2022. 
  105. ^ „PriFest cancelled owing to lack of state support”. Cineuropa. 24. 3. 2015. 
  106. ^ Luzha, Besa. „Chopin Piano Fest Prishtina”. WordPress. Arhivirano iz originala 10. 1. 2014. g. Pristupljeno 23. 2. 2014. 
  107. ^ a b Selmani, Arber. „'Chopin Fest' eshte pasuri shteterore”. Arhivirano iz originala 2. 3. 2014. g. Pristupljeno 1. 3. 2014. 
  108. ^ „"Chopin Piano Fest", në kujtim të Verdit”. Koha Net. Arhivirano iz originala 2. 3. 2014. g. Pristupljeno 23. 2. 2014. 
  109. ^ „DAM Festival-KadMusArts”. Arhivirano iz originala 2. 3. 2014. g. Pristupljeno 30. 12. 2018. 
  110. ^ Marshall, Alex (2018-08-17). „Can a Music Festival Make Kosovo Cool?”. The New York Times (na jeziku: engleski). ISSN 0362-4331. Arhivirano iz originala 2018-08-17. g. Pristupljeno 2021-05-08. 
  111. ^ „How Dua Lipa went from aspiring singer to one of today's top global female pop stars”. ABC News (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 2018-10-11. g. Pristupljeno 2021-05-08. 
  112. ^ „Departamenti i Sportit:Profili”. Pristupljeno 1. 3. 2014. 
  113. ^ „Sigal Prishtina hap etapën e re në basketboll”. Arhivirano iz originala 8. 9. 2014. g. Pristupljeno 1. 3. 2014. 
  114. ^ „ETC SUPERLIGA”. Arhivirano iz originala 2. 4. 2014. g. Pristupljeno 1. 3. 2014. 
  115. ^ „Che Bar kampione e Kosovës në Streetball”. Arhivirano iz originala 14. 07. 2019. g. Pristupljeno 1. 3. 2014. 
  116. ^ „Ligji Nr. 03/L-041 për kufijtë Administrativ të Komunave” (na jeziku: albanski). Gazeta Zyrtare e Republikës së Kosovës. str. 3—21. Pristupljeno 27. 5. 2021. 
  117. ^ „Rregullore Nr. 2000/43 Mbi Numrin, Emrat dhe Kufinjtë e Komunave”. United Nations Interim Administration Mission in Kosovo (UNMIK). 22. 7. 2000. Arhivirano iz originala 13. 12. 2017. g. Pristupljeno 27. 5. 2021. 
  118. ^ „Statistikat e Përgjithshme: Kosova në Shifra 2020” (PDF) (na jeziku: albanski). Kosovo Agency of Statistics (KAS). str. 12. Arhivirano (PDF) iz originala 4. 10. 2021. g. Pristupljeno 4. 10. 2021. 
  119. ^ „Kryetari: Përgjegjësitë e Kryetarit të Komunës” (na jeziku: albanski). Pristina Municipality. 2. 10. 2021. Arhivirano iz originala 3. 10. 2021. g. Pristupljeno 3. 10. 2021. 
  120. ^ „Kuvëndi: Përshkrimi” (na jeziku: albanski). Pristina Municipality. Arhivirano iz originala 3. 10. 2021. g. Pristupljeno 3. 10. 2021. 
  121. ^ „Skupština Opštine”. Prishtina Online. Pristupljeno 2. 9. 2022. 
  122. ^ „Ligji Nr. 06/L-012 për Kryeqytetin e Republikës së Kosovës, Prishtinën” (na jeziku: albanski). Gazeta Zyrtare e Republikës së Kosovës. 6. 6. 2018. Arhivirano iz originala 24. 9. 2020. g. Pristupljeno 2. 10. 2021. 
  123. ^ „Kosovo je Srbija”. Vlada Republike Srbije. Pristupljeno 2. 9. 2022. 
  124. ^ „Deset godina dijaloga Beograda i Prištine: Da li je vreme da se proces završi?”. Pregovori o pregovorima. 17. 3. 2021. Pristupljeno 2. 9. 2022. 
  125. ^ „Sister Cities of Ankara”. ankara.bel.tr. Ankara. Arhivirano iz originala 28. 04. 2013. g. Pristupljeno 2020-05-11. 
  126. ^ „Kardeş Şehirler”. bursa.bel.tr (na jeziku: turski). Bursa. Pristupljeno 2022-01-06. 
  127. ^ „Des Moines to Become Sister Cities with Pristina, Kosovo”. dsmpartnership.com. Greater Des Moines Partnership. 2018-11-09. Pristupljeno 2020-05-11. 
  128. ^ „Statistical Yearbook of the City of Zagreb 2018” (PDF). zagreb.hr. Zagreb. str. 33. Pristupljeno 2020-05-11. 
  129. ^ „Islamabad to get new sister city”. dawn.com. Dawn. 2016-01-05. Pristupljeno 2021-10-13. 
  130. ^ „Relations Internationales”. namurinternational.be (na jeziku: francuski). Namur. Pristupljeno 2020-05-11. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Приштина&oldid=27748220”