Riga

Uredi veze
Koordinate: 56° 57′ S; 24° 06′ I / 56.95° S; 24.1° I / 56.95; 24.1
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Riga
let. Rīga
Riga
Zastava
Zastava
Grb
Grb
Administrativni podaci
Država Letonija
OpštinaGrad Riga
Osnovan1201.
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 2023.660.187
 — gustina2.149,26 st./km2
Aglomeracija920.643
Geografske karakteristike
Koordinate56° 57′ S; 24° 06′ I / 56.95° S; 24.1° I / 56.95; 24.1
Aps. visina7 m
Površina307,17 km2
Riga na karti Letonije
Riga
Riga
Riga na karti Letonije
Ostali podaci
GradonačelnikNil Ušakov
Poštanski brojLV-1000
Pozivni broj66-67
Veb-sajt
riga.lv

Riga (let. Rīga, livon. Rīgõ) je glavni grad i najveće gradsko naselje Letonije. Grad se nalazi se blizu ušća reke Daugave u Baltičko more. Grad Riga čini i zasebnu opštinu u Letoniji.

Riga je najveći grad u baltičkim zemljama i služi kao glavno kulturno, obrazovno, političko, finansijsko, komercijalno i industrijsko središte ovog dela Baltika. Stari grad Rige nalazi se na Uneskovoj listi svetske baštine, jer ima najveću „zbirku“ građevina u stilu secesije („jugendstila“) u Evropi.

Riga je 2014. godine evropska prestonica kulture.

Geografija[uredi | uredi izvor]

Grad Riga se razvio na strateški dobrom mestu, u blizini (oko 10 km) ušća reke Daugave ili Zapadne Dvine u Riški zaliv, deo Baltičkog mora. Grad se danas nalazi na idealnom položaju, u središtu države i na mestu gde se spajaju istorijske pokrajine Letonije.

Predeo oko grada je ravničarski i močvaran. Oko grada postoje i mnoga mala jezera ledničkog porekla, danas često u sklopu velikih gradskih parkova.

Klima[uredi | uredi izvor]

Klima je pod uticajem blizine mora. Samim tim ona je blaga i vlažna. Leta su prohladna i oblačna. Zime su tople i prosečna januarska temperatura je — 4,7 °C. U proseku godišnje oko 40% dana je oblačno.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Riga se nalazi na mestu antičke naseobine Liva, starog finskog plemena, na ušću reka Zapadne Dvine i Ridzene. Ridzene je bila poznata kao Reka Riga i u jednom trenutku je formirala Jezero Riga ali danas ne postoje ni jedno ni drugo. Najverovatnije Riga je dobila ime po ovoj reci.

Temelji moderne Rige postavljeni su u vreme nemačkih trgovaca i krstaša koji su dolazili u Letoniju krajem XII veka uglavnom privučeni rastućim brojem stanovnika koji su pružali nove prilike i ljudima koji još uvek nisu primili hrišćanstvo. Nemački trgovci su osnovali ispostave za trgovinu u regiji blizu naseobine Liva blizu Rige 1158. godine nove ere. Augustinski kaluđer Majnhard sagradio je prvi manastir 1190.

Biskup Albert došao je u Rigu 1201. sa 23 broda i više od 1500 naoružanih krstaša. Tim činom Riga postaje biskupija i zvanično je postaje glavni grad područja pod biskupijom 1201. Osnovao je društvo Livonsko bratstvo mača. Iste godine Rigi je dao status grada. Uspeo je da preobrati kralja Liva, Kaupa od Turaide, u hrišćanstvo. Riga je zajedno sa Livonijom i Pruskom pala pod vlast Svetog rimskog carstva. Ubrzo, za vreme Martina Lutera, preobraćuju se u protestante.

Riga je služila kao kapija za trgovinu baltičkih plemena i Rusije. Riga je 1282. postala član hanzeatske lige. Hanza se razvila iz udruženja trgovaca u trgovinsko-političku uniju gradova i mesta Severne Nemačke i Baltika. Zbog svoje politike koja je favorizovala nemačke članice, hanzeatska liga se pokazala kao veoma uspešna. Njen uticaj opada krajem XIV veka nakon što su Litvanija i Letonija stupile u savez kao i zemlje Skandinavije. Ipak Hanza je bila ključan faktor ekonomske i političke stabilnosti Rige.

Savremena istorija[uredi | uredi izvor]

Pogled na Karlštrase i promenadu 1900. godine

Početak 20. veka doneo je Prvi svetski rat i uticaj revolucije u Rusiji na Rigu. Nemačka vojska ušla je u Rigu 1917. Godine 1918, potpisan je sporazum kojim su baltičke zemlje date Nemačkoj. Ipak Nemačka je, kao i Rusija, bila u obavezi da dozvoli svim zemljama pravo na nezavisnost.

Nakon više od 700 godina strane okupacije, Letonija je, sa Rigom kao glavnim gradom, objavila nezavisnost 18. novembra 1918.

Tokom dva svetska rata Riga i Letonija su se od Rusije okrenule ka zapadnim zemljama. Ustanovljen je demokratski, parlamentarni sistem sa predsednikom. Letonski jezik je priznat kao zvanični jezik. Letonija je primljena u Društvo naroda. Ujedinjeno Kraljevstvo i Nemačka su zamenile Rusiju kao glavni trgovinski partneri. Prvi premijer Letonije Karlis Ulmanis studirao je na poljoprivrednom fakultetu i radio na Univerzitetu u Nebrasci u SAD.

Riga je opisivana kao ustreptao, veliki i impozantan grad koji je od svojih posetilaca dobio naziv Pariz istoka.

Međutim, ovaj period preporoda je bio kratkog daha; nakon Drugog svetskog rata usledila je sovjetska okupacija 1940. godine, zatim nemačka okupacija 1941—1944. i ponovna sovjetska okupacija pred kraj rata. Baltički Nemci nasilno su proterani nazad u Nemačku nakon 700 godina u Rigi. Stotine hiljada Letonaca nestalo je a hiljade su emigrirale u razne zemlje sveta. Letonija je izgubila trećinu populacije.

Sovjetska okupacija nakon rata obeležena je proterivanjima u Sibir, snažnom industrijalizacijom i planiranom imigracijom velikog broja ne-Letonaca u Rigu, uglavnom Rusa. Do 1975. godine, 40% stanovnika Rige bili su Letonci (taj procenat je porastao nakon proglašenja poslednje nezavisnosti).

Gorbačovljeve političke i ekonomske reforme krajem 1980-ih (Perestrojka), dovele su do situacije u kojoj su mnoge sovjetske republike, uključujući Letoniju, mogle da povrate slobodu i nezavisnost. Letonija je objavila nezavisnost 21. avgusta 1991, a Rusija ju je priznala u septembru iste godine. Letonija je zvanično pristupila Ujedinjenim nacijama 17. septembra 1991. Sve ruske vojne snage napustile su zemlju između 1992. i 1994.

Riga je 2001. proslavila 800 godina postojanja. Letonija je pristupila NATO-u 29. marta 2004. a Evropskoj uniji 1. maja iste godine.

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Riga je sa svojih 605.802 stanovnika bila najveći grad u baltičkoj regiji. Pošto se broj stanovnika smanjivao sa oko 900.000 (1991), Riga je po broju stanovnika pala na drugo mesto, a njenu poziciju zauzeo je Vilnjus. Letonci čine 47,4%, Rusi čine 35,7%, Belorusi 3,6%, Ukrajinci 3,5%, Poljaci 1,7%, dok je 8,2% pripadalo drugim nacionalnostima. Primera radi 63% stanovnika Letonije su Letonci, 24,2% su Rusi, 3,1% Belorusi, 2,2% Ukrajinci, 1,9% Poljaci, 1,1% Litvanci a preostalih 3,5% navedeni su kao ostali. Većina Letonaca su protestanti, dok Rusi pripadaju pravoslavnoj crkvi.

Upravna podela grada[uredi | uredi izvor]

Podeljena je na 6 administrativnih jedinica: Centar, Kurzeme, Ziemelju, Latgale, Vidzeme i Zemgale.

Privreda[uredi | uredi izvor]

Poslovni i privatni turizam poslednjih godina doživeo je porast zbog popravljanja turističke i trgovinske infrastrukture. Riga je lučki grad i saobraćajni centar. Većina turista u Rigu dolazi preko međunarodnog aerodrom u Rigi koji je i najveći aerodrom u baltičkim zemljama. Aerodrom je renoviran i modernizovan 2001. u sklopu proslave 800 godina Rige.

Većina finansijskih institucija Letonije nalazi se u Rigi uključujući i Centralnu Banku Letonije. Panbaltička banka — Hansabanka napravila je zgradu-sedište u Rigi i to je najviša građevina posle TV tornja. Trgovinska razmena je u stalnom porastu poslednjih godina a najviše investicija došlo je nakon ulaska Letonije u Evropsku uniju 2004. Riga nosi više od polovine industrije Letonije a najviše u ekonomskom, prehrambenom, sektoru usluga, farmaciji, preradi drveta, štampi, tekstilnoj i telekomunikacionoj industriji. Gradska luka je veoma važan kargo centar.

Saobraćaj[uredi | uredi izvor]

Znamenitosti[uredi | uredi izvor]

Riga
Rīga
Svetska baština Uneska
Zvanično imeIstorijski centar Rige
MestoLetonija, Letonska Sovjetska Socijalistička Republika, Letonska Sovjetska Socijalistička Republika, Interwar Latvia, Livonska gubernija, Riga Viceroyalty, Riška gubernija, Swedish Livonia, Livonsko vojvodstvo, Slobodni grad Riga, Riška nadbiskupija, Letonija Uredi na Vikipodacima
Koordinate56° 56′ 51″ S; 24° 06′ 25″ I / 56.9475° S; 24.1069° I / 56.9475; 24.1069
Površina304, 25.305, 3.037.782 km2 (3,27×109, 2,7238×1011, 3,269841×1013 sq ft)
Kriterijumkulturna: i, ii
Referenca852
Upis1997. (21. sednica)
Veb-sajtriga.lv

Najveći broj znamenitosti grada je u starom delu koji je pod međunarodnom zaštitom. Stari grad naziva se Vecriga. Najveće izletište stanovnika Rige je Jurmala obalski gradić sa velikom plažom. Atrakcija Jurmale su drvene kuće građene u stilu secesije. Nalazi se na 40 minuta od Rige.

Znamenitosti starog grada

Znamenitosti novog grada

Arhitektura[uredi | uredi izvor]

Stara Riga[uredi | uredi izvor]

Stara Riga je istorijski i geografski centar Rige. Nalazi se na desnoj obali Daugave. Obuhvata relativno mali sistem unutrašnjeg utvrđenja sagrađenog između 13. i 18. veka. Tu se nalaze srednjovekovni spomenici arhitekture. U ovom delu Rige nalazi se najveći broj znamenitosti od kojih je svakako najpoznatija Crkva svetog Petra.

Secesija[uredi | uredi izvor]

Građevine u stilu secesije pravo su obeležje Rige i dovele su je na listu svetske baštine. U Rigi ovaj stil se zove Art Nuvo jer inspiraciju nalazi u Francuskoj za razliku od Srbije gde ovaj stil dolazi iz Austije tj. Beča pod nazivom secesija. Još jedan od naziva je jugendštil. Ovaj stil, koji označava i sve druge pravce umetnosti sa kraja 19. i početka 20. veka, dominirao je u Rigi kratko ali je ostavio veoma mnogo kvalitetnih građevina. Ovo se događalo u periodu gradnje visokih stambenih zgrada. Secesija se razvija iz prethodnih stilova, najviše eklektičnog stila. Kao kontrast secesija dozvoljava potpunu umetničku slobodu, ekspresionističko delovanje kao i tendencija ka davanju umetničke vrednosti svakom elementu gradnje. Karakteristike secesije — krive linije, geometrijski ornamenti — podeljeni su na dva glavna pravca u Rigi: dekorativni i nacionalno-romantičarski. Letonske arhitekte, predstavnici nacionalno-romantičarskog smera su bili Lojbe, Pekšens, Vanags (koji je sagradio jedinstvene primere ove škole u ulicama Terbatas i Brivibas). Najkarakterističnije građevine ovog stila nalaze se u Albertovoj ulici i gradio ih je Ajzenštajn.

Albertova ulica[uredi | uredi izvor]

Primer dekoracija na jednoj od zgrada u Albertovoj ulici

Albertova ulica prvi put se spominje 1900. godine, a naziv dobija po istorijskom osnivaču Rige, Biskupu Albertu. Nedugo zatim počela je planska gradnja koja je stvorila neke od najvećih i najlepših zgrada napravljenih u stilu secesije.

Na početku 20. veka, Riga je bila kulturni i trgovinski centar koji je mogao da se nosi sa rivalima iz zapadne Evrope. Ove zgrade nisu oslikavale samo ustreptalost i ambicije Rige, već i snagu njenih arhitekata na čelu sa Mihaelom Ajzenštajnom (ocem poznatog režisera Sergeja Ajzenštajna).

Mnogi veličanstveni primeri jugendštila nestali su tokom Drugog svetskog rata u Nemačkoj. I zaista, neko vreme činilo se da je ta cela era u arhitekturi zaboravljena.

Albertova ulica takođe nestaje iz svesti stanovništva je 1941. Sovjeti menjaju naziv u ulicu Frica Gajla, komunističkog aktiviste. Prema sovjetskoj literaturi on je bačen sa prozora u broju 13. Nemački okupatori daju joj ime ulica Holandera. Ni do dan danas nije jasno na koga se ovaj naziv odnosio ali se pretpostavlja da su u pitanju akademici Albert i Bernard. Kada su se Nemci povukli, a Sovjeti ponovo izvršili okupaciju naziv Frica Gajla se vraća a naziv Albertova ulica pada u zaborav. Godinu dana pre proglašenja nezavisnosti, 1990. vraćen je stari naziv.

Drvena arhitektura[uredi | uredi izvor]

Arhitektura drvenih zgrada igra izuzetno važnu ulogu u urbanoj sredini Rige. Za razliku od drugih evropskih gradova u Rigi se ovaj pravac razvija skoro do Drugog svetskog rata. Za uzvrat Letonija nije iskusila talas modernizma koji je prošao kroz zapadnu Evropu tokom 60-ih i 70-ih. Kako je vreme prolazilo sve manje ljudi želelo je da živi u drvenim kućama. Međutim u poslednje vreme broj ljudi koji žele da ih renoviraju i žive u njima je u porastu.

Individualne zgrade iz 18. veka u ulici Daugavrivas kao i blokovi Kleistu, Hartmana, Nordeku i Depkina su očuvani. A takođe su očuvane i kuće ribara i brodara izgrađene početkom 19. veka koje su takođe spomenici narodne arhitekture. Rast u pogledu sagrađenih drvenih kuća javlja se u drugoj polovini 19. veka i početkom 20.

Takođe mnogi letonski arhitekti započeli su svoje delovanje u to vreme; njihov rad, zajedno sa dostignućima stranih arhitekata definisao je sliku grada. Mnogi unutrašnji detalji takođe su sačuvani kao što su stepenice ili enterijeri stanova. Velika većina ovih građevina odlično je očuvana. Takva arhitektura je jedinstveni fenomen Rige i ne može se sresti na drugim mestima.

Crkva svetog Petra

Bulevarski krug[uredi | uredi izvor]

Sredinom 19. veka kamene utvrde grada su postale moralno nepotrebne i sprečavale su dalji razvoj. Ruske vlasti su 1856. poništile status ovih zidova i naredile uklanjanje. Kao rezultat ovoga pojavljuje se prazan prostor na njihovom mestu. Arhitekte Felsko i Dice razvili su ideju za poboljšanje ovog dela grada.

Otprilike 300 do 400 m zemlje pokrivene ukrasnim zelenilom, parkom i gradskim kanalom je stvoreno. Kasnije je ovo područje prošireno dodavanjem Vermanes bašti i postavljanjem bulevarskih traka od lipovog cveća. Zgrade od nacionalne važnosti su sagrađene u ovom kraju. Danas je ovo prava oaza za metropolu 21. veka.

Kultura[uredi | uredi izvor]

Zamak u Rigi

U Rigi se nalazi mnogo institucija višeg i visokog obrazovanja uključujući i Univerzitet Letonije, Tehnički Univerzitet, Univerzitet Stradinš (bivša medicinska akademija) i Stokholmska Ekonomska Škola. Letonski parlament, Saeima, nalazi se u Rigi a rezidencija predsednika nalazi se u samom Riškom zamku.

Ovde se nalazi Nacionalna biblioteka Letonije.

Poznati ljudi povezani sa Rigom[uredi | uredi izvor]

Partnerski gradovi[uredi | uredi izvor]

Riga
Panorama Rige

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Рига&oldid=27717124”