Riječka operacija

Riječka operacija
	Deo Drugog svetskog rata
	; Baterija haubice 150 mm 4. brdskog diviziona 4. armije JA na položaju iznad Rijeke.
Vreme	16. april - 6. maj 1945.
Mesto	grad Rijeka i prilazne komunikacije
Ishod	Pobeda snaga Jugoslovenske armije
Sukobljene strane
Jugoslovenska armija	Nemački Vermaht; Snage NDH
Komandanti i vođe
Petar Drapšin	Ludvig Kibler
Uključene jedinice
Četvrta jugoslovenska armija	97. armijski korpus

Riječka operacija ili Riječka bitka naziv je za operacije Jugoslovenske armije vođene od 16. aprila do 6. maja 1945. godine za oslobođenje grada Rijeke i šire okoline u sastavu operacija za oslobođenje Jugoslavije.

Tok operacije[uredi | uredi izvor]

U završnim operacijama za oslobođenje Jugoslavije, Četvrta jugoslovenska armija je, prodirući iz Dalmacije i južne Like, u martu i aprilu 1945. razbila nemački 15. brdski korpus, oslobodila čitavu Liku s primorjem, deo Gorskog kotara i ostrva Pag i Rab. Sredinom aprila njena 13, 19. i 43. divizija izbile su na prugu Rijeka—Zagreb, između Brod-Moravica i Jadranskog mora, nasuprot prednjim položajima nemačke 237. divizije iz 97. armijskog korpusa, koja je ovde nameravala da zadrži prodiranje Četvrte armije u Rijeku i Istru. Pomenute divizije Četvrte armije povele su 16. aprila borbu na frontu Lokve—Kraljevica, 17. aprila iskrcala se 26. divizija na ostrvo Krk i oslobodila ga. Posle žilavih borbi na glavnom pravcu 13, 19. i 43. divizija savladale su odbranu neprijatelja i 18. aprila završile širi obuhvat Rijeke, od Bakarskog zaliva do Platka. Da bi zaustavili brzo nadiranje tih snaga, Nemci su na frontu 237. divizije 19. aprila angažovali borbenu grupu Rendl, jačine jednog puka, formiranu od ostataka 392. divizije, koja je u martu bila razbijena u Lici.^[1]

U nameri da ubrza savladavanje nemačkih snaga pred ulazom u Istru i što pre, u duhu direktive Generalštaba jugoslovenske armije, uputi ka Trstu i u unutrašnjost Istre jake snage, štab Četvrte armije odlučio je da proširi front. U tom cilju su se 20. aprila s ostrva Raba iskrcali na ostrva Cres i Lošinj 9. divizija i Kvarnerski odred i idućeg dana oslobodili ova ostrva; na desnom krilu Armije privučena je 20. divizija, dok je 45. divizija upućena da se kroz neprijateljski raspored po brigadama infiltriše u Istru. Nanevši visoke gubitke 237. diviziji na frontu prema Rijeci, 19. divizija je prinudila Nemce da odstupe na zapadnu obalu Rječine, dok je 13. divizija izbila na njen izvorišni deo, u rejon Klane. Nemci su ovde obrazovali čvrst front i dovlačili nove snage, oslanjajući se na vrlo jaku utvrđenu liniju (Ingridštelung) i onemogućili pokušaj brigada 43. divizije da se infiltrišu. Ujutru 21. aprila, posle teške borbe, 19. divizija je oslobodila Sušak,^[2]^[3] dokle kod Klane došlo do prvog boja između 13. divizije i pristiglih delova nemačke 188. divizije, koji su se nastavili i sutradan. S obzirom na žestinu kojom su se Nemci branili, 22. aprila štab Četvrte armije odlučio je da ojača krila Armije i desno krilo (20. diviziju) usmeri pravcem preko Mašuna na Pivku i Ilirsku Bistricu, a levo (9. diviziju) sa Cresa iskrca na istočnu obalu Istre, da bi se okružile neprijateljske snage u prostoru Rijeka, Klana, Gomanjce. Uto je 24. aprila kod Klane došlo do drugog boja između privučene 26. divizije Četvrte armije i sada već kompletne nemačke 188. divizije. Obe ove divizije istovremeno su krenule u napad: 26. divizija s namerom da zauzme Klanu, a 188. da se preko nje probije na istok i zatim udari k jugu, u bok glavne grupacije Četvrte armije. U ogorčenim borbama celoga dana trajali su juriši i protivjuriši obeju divizija uz živo angažovanje susedne 13. i 19. divizije, a s nemačke strane 273. divizije, borbene grupe Rijeka i brojnih drugih manjih nemačkih i kvislinških formacija. U Riječkoj bici bile su tada angažovane gotovo sve raspoložive snage nemačkog 97. armijskog korpusa, što je stvorilo povoljne uslove za ostvarenje nameravanog manevra Četvrte armije za prodor njenih krila u Istru i Trst.^[1]

Sledeća tri dana, do 28. aprila, Riječka bitka je dostigla vrhunac. Dok se na glavnom frontu odvijala bitka, 20. divizija ojačana artiljerijom i tenkovima s Mašuna i Dedne gore sručila se 28. aprila, zajedno s glavninom 43. divizije, na Ilirsku Bistricu, Pivku i Postojnu i odatle usmerila deo snaga u levi bok i pozadinu 97. armijskog korpusa, dok je s juga, iskrcana na istočnu obalu Istre, 9. divizija krenula duž obale u njegov desni bok i pozadinu. Nesmanjeni pritisak divizija Četvrte armije na Riječkom frontu sprečio je Nemce da odvoje potrebne snage za otklanjanje ove veoma opasne situacije na njihovim bokovima i u pozadini. Kad su, po naređenju Generalštaba, krilne divizije Četvrte armije 28. aprila okrenule ka Trstu, 13, 19. i 26. divizija ostale su na Riječkom frontu, a jedna brigada 9. divizije kod Voloskog, sa zadatkom da opkole i unište 97. armijski korpus. Tog dana Nemci su odustali od daljih pokušaja da se probiju na istok i obuhvate divizije Četvrte armije pred Rijekom. Ali, bez obzira na situaciju u Istri i na pravcu Trsta, dovlačili su nove snage u rejon Rijeke. Sledeća dva dana, 29. i 30. aprila, 13. divizija je sa severa, preko Ilirske Bistrice i Šapjana, obuhvatala 97. armijski korpus, 2. brigada 9. divizije s juga, od Opatije i Voloskog, dok su 19. i 26. divizija pritiskivale na frontu Rijeka—Raka (kota 920), gde se neprijatelj beskorisno trošio u upornoj odbrani, naročito na zapadnoj obali Rječine.^[1]^[4]

Kad se 2. maja težište pritiska na 97. armijski korpus prenelo na sever, opštim pravcem Ilirska Bistrica—Lipa, gde je pristigla još i 8. divizija Četvrte armije, štab 97. armijskog korpusa je istog dana otpočeo pripreme za proboj upravo u suprotnom pravcu, po redosledu: 118. divizija, borbena grupa Rijeka, 237. divizija i nešto zapadnije borbena grupa „Reindl“. Još u toku noći 2/3. maja nemačke jedinice su napustile Rijeku i obalu. Ujutru 3. maja 97. armijski korpus je prešao u napad na sever istovremeno kad i jedinice Četvrte armije koje su bile u borbenom dodiru s njim. Njegova udarna masa toga dana postigla je mestimične uspehe, ali je štab Četvrte armije privlačenjem novih snaga u toku noći 3/4. maja potpuno okružio 97. armijski korpus. I pored mestimičnih prodora 4. i 5. maja koje je 97. armijski korpus izveo kod Ilirske Bistrice, u opštem napadu svih snaga koje su ga okruživale, 6. maja on je pretrpeo vanredno visoke gubitke u ljudstvu i materijalu, izgubivši svaki izgled da se probije dalje. U toku sledeće noći štab 97. armijskog korpusa je kapitulirao. Jedinice Četvrte armije zarobile su 16.000 vojnika sa svom ratnom spremom.^[5]^[6]