Segedin

Koordinate: 46° 15′ 18″ S; 20° 08′ 42″ I / 46.255° S; 20.145° I / 46.255; 20.145
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Segedin
mađ. Szeged
Segedin
Zastava
Zastava
Grb
Grb
Administrativni podaci
Država Mađarska
RegionRegija velike južne ravnice
ŽupanijaČongrad
SrezSegedinski srez
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 2016.162.621
 — gustina579,05 st./km2
Geografske karakteristike
Koordinate46° 15′ 18″ S; 20° 08′ 42″ I / 46.255° S; 20.145° I / 46.255; 20.145
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Površina280,84 km2
Segedin na karti Mađarske
Segedin
Segedin
Segedin na karti Mađarske
Poštanski broj6700—6791
Pozivni broj62
Veb-sajt
www.szeged.hu

Segedin O ovoj zvučnoj datoteci slušaj (pomoć·info) (mađ. Szeged, nem. Szegedin ili Segedin, lat. Partiscum) je grad u južnoj Mađarskoj na ušću reke Moriš u Tisu. Predstavlja regionalni centar jugoistočnog dela zemlje i glavni grad županije Čongrad.

Nazivi[uredi | uredi izvor]

Mađarski naziv za grad je Szeged. Postoje dve legende o poreklu naziva ovog grada. Na osnovu jedne, grad je dobio ime po mađarskoj reči za ugao szög, pošto Tisa prolazeći kroz grad pravi okuku, tj. „ugao“. Drugo objašnjenje je da ime potiče od mađarske reči za ostrvo, odnosno sziget.

Grad se slično izgovara i na mnogim jezicima država suseda Mađarskoj. Tako se na bugarskom jeziku grad zove Seget, na rumunskom - Seghedin, na nemačkom - Szegedin ili Segedin, a istovetni ovom nazivu su nazivi na hrvatskom, slovačkom i turskom - Segedin. Naziv je potpuno različit na latinskom jeziku - Partiscum, što je naziv rimske naseobine na mestu današnjeg grada.

Geografija[uredi | uredi izvor]

Segedin se nalazi blizu južne granice Mađarske, u središnjem delu Panonske nizije. Grad se razvio na raskrsnici puteva, naročito vodenih, jer je veoma blizu ušća reke Moriš u reku Tisu. Danas se grad pruža na obe obale Tise i predstavlja najveći grad na ovoj evropskoj reci. Grad je u Mađarskoj poznat i po velikoj osunčanosti u toku godine.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Pogled iz vazduha na gradsku katedralu. Desno je srpska pravoslavna crkva

Segedin i njegova okolina bili su naseljeni još u antičko vreme. Ptolemej je pomenuo najstarije naselje na ovom području, Partiscum. Moguće je i da je Atila Bič Božji, vođa Huna, imao sedište negde na ovom području. Naziv Szeged prvi put se pominje 1183. godine u povelji kralja Bele III.

Tokom invazije Mongola u 13. veku grad je razrušen i njegovi stanovnici su izbegli u obližnja močvarišta, ali su se uskoro vratili i vaspostavili naselje. U 14. veku, tokom vladavine Lajoša I Anžujskog, postaje najvažniji grad južne Ugarske i napreduje. Zbog toga ga kralj Žigmund Luksemburški okružuje zidinama. 15. avgusta, 1444. u ovom gradu je sklopljen Segedinski mir između Ugarske, Srpske i Osmanskog carstva kojim je obnovljena Srpska despotovina.

Konačno, Segedin dobija status slobodnog kraljevskog grada 1498. godine.

Turci su do Segedina prvi put dospeli 28. septembra 1526. godine, da bi ga osvojili 1543. Tada Segedin postaje središte sandžaka u južnoj Ugarskoj. Za ovaj period vezana je jedna važna osobenost - dospeće paprike sa Orijenta. Vek kasnije proizvodna paprike već se odomaćila.

Grad je oslobođen turske vlasti 23. oktobra 1686. godine, a 1715. godine ponovo je dobio status slobodnog kraljevskog grada. Habzburški vladar Karlo III podario je Segedinu grb, koji je i danas važeći. Brzina razvoja grada tokom sledećih godina bila je velika. Već 1721. godine otvorena je gimnazija. Tokom ovog perioda (prva polovina 18. veka) polovinu gradskog stanovništva činili su Srbi.

Tokom revolucije 1848/49. godine u Segedinu su se desili važni događaji. Lajoš Košut je ovde održao svoj poznati govor. Segedin je bio poslednje sedište revolucionarne vlade u julu 1849. Habzburški vladari kaznili su grad i oduzeli su mu status slobodnog kraljevskog grada, koji je grad povratio 1860. godine, posle pada Meterniha. Grad je nastavio da se privredno razvija - 1854. godine došla je prva železnica, a 1869. otvorena je preteča poznate fabrike salama Pick.

Zdanje Segedinskog Univerziteta u blizini katedrale

Godina 1879. bila je važna prekretnica u razvoju Segedina. Te godine desila se velika poplava, koja je zbrisala grad (95% zgrada bilo je uništeno). Vladar Franc Jozef I posetio je grad posle ove nesreće i obećao da će „Segedin biti mnogo lepši nego što je bio pre“. I obećanje je održano; Sledećih godina savremeni grad se podigao iz ruševina, sa brojnim palatama i bulevarima.

Posle Prvog svetskog rata veliki delovi južne kraljevine Ugarske pripali su današnjoj Rumuniji i Srbiji. Segedin je postao pogranični grad na jugu novoosnovane Mađarske, a njegovo zavisno područje je prepolovljeno. Značaj grada je time opao, ali se grad postepeno oporavio. Jednu od važnih uloga u oporavku odigralo je premeštanje nekih važnih ustanova u Segedin - Univerziteta iz Koložvara (danas rumunski grad Kluž-Napoka), 1921, kao i premeštanje rimokatoličkog biskupskog sedišta iz Temišvara 1923. godine.

Segedin je stradao tokom Drugog svetskog rata, izgubio je 6000 stanovnika, mahom Jevreja. Sovjetske snage ušle su u grad krajem 1944. godine. Sledećih decenija, tokom komunističke vladavine, grad je postao središte lake i prehrambene industrije. 1962. godine Segedin je postao središte Čongradske županije. 1965. godine u okolini je pronađena nafta - danas okolina Segedina daje 67% nafte na nivou države. Grad se i brojčano i površinski širio. Pošto se novim naseljima približio predgrađima, ona su uključena pod gradsku upravu 1973. godine. Time je u grad uključeno 5 nekadašnjih naselja, između njih i Sirig sa brojnom srpskom manjinom.[1]

Danas je Segedin četvrti po veličini grad u Mađarskoj, važno školsko središte i nezaobilazno turističko odredište. Jedna od glavnih gradskih atrakcija je opera na otvorenom koja se dešava svakog leta od 1931. godine.[2]

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Po proceni iz 2017. u gradu je živelo 161.137 stanovnika.

Demografija
1949.1960.1970.1980.1990.2001.2011.2017.
104.867117.515145.312164.437169.930168.273168.048161.137

Gustina naseljenosti je 582,9 st./km² i relativno je niska. Razlog ovome je postepeno uključenje prigradskih naselja u sklop gradskog upravnog područja. Tako je u razdoblju između popisa 1960. i 1970. godine broj stanovnika porastao čak za više od 50%, dok je u drugim razdobljima rast bio najviše 10-15%. Grad 1900. godine ima oko 68.000 stanovnika, a četrdeset godina kasnije 92.000. Poslednjih decenija grad po broju stanovnika stagnira.

Na osnovu istih podataka ima 70.787 domaćinstava, a njihova gustina je 252,05 po km².

Pretežna veroispovest je Rimokatolička.

Školstvo[uredi | uredi izvor]

Grad je u sferi obrazovanja najpoznatiji po svom Univerzitetu, koji se po akademskom rangiranju svetskih univerziteta 2014. godine našao na mestima 401-500, a drugi je najbolji univerzitet u zemlji.[3] Zbog dobrih istraživačkih rezultata iz biologije, UNESKO fondovima izgrađen je mesni Zavod za biološka istraživanja.[4]

Privreda[uredi | uredi izvor]

U Segedinu 1844. godine prema oglasu u novinama, pominju se Ruska parna kupatila (banjska). Željeznička pruga između Segedina i Temišvara izgrađena je 1857. godine. Tri godine ranije 1854. doprla je željeznica sa severa od Pešte do tog grada, a celom dužinom te prugom sa obe strane zasađeni su dudovi. Postojao je telegrafski saobraćaj, i lađe su plovile pune tereta i putnika Tisom i Morišom. Godine 1869. govorilo se da fabrika u Novom Segedinu pravi najveće, najjače i najbolje lađe u celoj Ugarskoj. Segedin je poznat po prehrambenoj industriji, najviše po preradi paprike. Gradski specijaliteti su Sekelji gulaš i Pik salama.

Srbi u Segedinu[uredi | uredi izvor]

Srbi se u Segedinu prvi put spominju za vreme otomanske vladavine. Posle Mohačke bitke 1526. godine srpske vojne trupe su se ujedinila i krenule iz Tisu da zbace svog despota Stevana Berislava. Pošto ih je Berislav izneverio izabrali su za vođu Jovana Crnog, i sa njim na čelu pridružili se austrijskom caru Ferdinandu. Vodio se građanski rat, a oni su izabrali stranu od koje su očekivali da će im dati "Srpsku Vojvodinu", u južnoj Ugarskoj. Car Ferdinand im je pomogao materijalno i dao garantno pismo da će dobiti autonomnu oblast i svog despota - Jovana Crnog. U bici kod Segedina avgusta 1527. godine poginuo je srpski vitez Kliment Bakić, boreći se protiv seljačke vojske "cara" Crnog Jovana. Zapolja je sa mađarskom vojskom odneo pobedu nad Srbima 1528. godine. Tajanstveni Jovan Crni se povukao u Segedin, gde se sklonio kod bogatog srpskog trgovca Stevana Zake. Crni Jovan imao je "crnu" sudbinu, posle propasti srpske vizije. Iako je bio skriven, pronašli su ga segedinski Mađari i odsekli mu glavu.[5]

Najviši uspon Srbi u Segedinu u doživljavaju u prvoj polovini 18. veka na početku vladavine Habzburgovaca. Tada je izgrađena i Srpska pravoslavna crkva (1778), koja se danas nalazi u najužem gradskom jezgru, pored Segedinske katedrale.

U Segedinu je bio Licej stari, čuven, jedan od najboljih[6] u kojem je uvek bilo mnogo Srba učenika, koji su dolazili sa svih strana srpstva. Sećao se nekadašnji učenik tog liceja Ilija Vučetić: Ovu malenu koloniju Srpsku u Segedinu mi smo đaci sasvim oživeli, te su nas u sve srpske kuće kao svoju decu primali, i priređivali smo mi njima u srpskoj školi a oni nama u svojim kućama zabave i igranke. Segedinski Srbi polaznici Liceja (Jovan Subotić i drugovi) formirali su prvo 1834. godine udruženje "Mlado jedinenije", a kasnije, 15. oktobra 1843. godine niklo je novo, mnogo ozbiljnije i ambicioznije "Društvo učeći se Srbalja" u kojem su prednjačili Dimitrije Hadžić i Laza Popović.

Crkva[uredi | uredi izvor]

Prvobitna crkva u Segedinu potiče iz 16. veka, i tu je bilo sedište episkopa za "Bačku oblast". Tu je krajem 17. veka stolovao pravoslavni episkop Eftimije Drobnjak.[7] U gradu su tokom 19. veka postojale dve srpske pravoslavne crkve, jedna u Palanci, a druga - Nikolajevska u gornjem gradu. Pravoslavna crkva podignuta (završena) 1778. godine, posvećena Sv. Nikoli ili Nikolajevska. Nikolajevsku crkvu oslikao je od juna 1761. godine ikonopisac Jovan Popović.[6] Ista je 1835. godine pokrivala crkveni toranj bakrom, od priloga građana, među kojima je najviše 500 f. dao gradonačelnik Jovan Petrović. Pop Josif Vitković (1720-1769) jedan je od starih segedinskih pravoslavnih sveštenika. Pretplatnik jedne pedagoške knjige bio je 1812. godine segedinski paroh pop Atanasije Vlahović.[8] Prota Živanović kupuje knjigu 1820. godine, a pop Prokopije Radulović paroh segedinski koji je i katiheta "junosti" školske uradiće to 1820. i 1822. godine. Godine 1824. segedinski sveštenici su pop Proka Radulović i pop Dimitrij Dimitrijević.[9] Damjan Klanović je trgovac i epitrop crkveni, iste godine.

Po državnom šematizmu pravoslavnog klira u Ugarskoj 1846. godine u Segedinu koji pripada Segedinskom protopopijatu, su dve parohije sa pravoslavne crkve, a pravoslavnih žitelja je 1023. Parohijsko zvanje je osnovano i crkvene matične knjige vode se od 1730. i 1779. godine. Po srpskom izvoru iz 1905. navodi se drugačije: parohijsko zvanje je osnovano 1778. godine, a matice su iz 19. veka. Matica krštenih od 1825, a ostale od 1827. godine.[10] U parohiji sa hramom Sv. Nikole pripadaju kao parohijske filijale sela Recke i Sv. Petar. Dok u parohiju sa hramom posvećenom Sv. arhanđelima Mihailu i Gavrilu, pripadaju imanja Dorozma Majš i Halaš. Paroh segedinske Svetonikolajevske crkve pop Prokopije Radulović, umro je 1825. godine, a njegov spomenik je sada u porti segedinske crkve, u južnom hramovnom zidu.[11]

U Nikolajevskom hramu službuju 1846. godine paroh Aleksandar Vuković (i 1847. administrator) i đakon Dimitrije Popović, koji je istovremeno srpski narodni učitelj. Druga Arhanđelska parohija je nepopunjena, o njenim finansijama brigu vodi Jovan Petrović. Ranije, 1831. godine Petar Janković je bio u Arhanđelskoj crkvi paroh administrator, a u Nikolajevskoj paroh, pop Grigorije Popović. Godine 1856. paroh u crkvi Sv. Jovana je pop Petar Petrović, a tu je i pop Jovo Gvozdenović koji radi i kao učitelj, sa trgovcem Mladenom Popovićem. Njih trojica su tada pretplatnici jedne knjige prevedene na srpski jezik. Eparhijske vlasti su odobrile 1893. godine opravku tornja i portanske ograde kod Nikolajevske crkve u Segedinu. Đura Jevrić je 1891. godine bio segedinski paroh. Iz stečaja za mesto crkvenjaka u Nikolajevskoj crkvi 1892. i 1895. godine, vidi se da je ponuđena plata iznosila 240 f. Raspisan je 1897. godine stečaj za upražnjeno mesto paroha u Segedinu. Novi sveštenik bi pored godišnje osnovne plate od 650 f. ima još beriva, poput 60 f. od legata Elefterije i 4 f. iz legata Marije Foti. Kada je 1903. godine umrla udova Emilija Savić rođena Pavlović iz Segedina, ostavila je mesnoj crkvenoj opštini 150.000 kruna.

Škola[uredi | uredi izvor]

Radila je 1740-1750 godine srpska škola u tom gradu.[12] Pominje se rad srpske škole i 1797. godine.[5] Jovan Zarić i Mojsej Mojsilović su srpski učitelji u Segedinu i kupci srpske knjige 1805. godine. Segedinski srpski narodni učitelj Damjan Alargić učio je dve godine posle 1805. malog Simu Milutinovića Sarajliju, budućeg književnika i profesora. Prenumerant srpske pedagoške knjige bio je 1812. godine učitelj Grigorije Remecki.[13] Samoilo Ilić proveo je tri godine kao učitelj u Segedinu, do 1818. godine. Od 1831. godine radio je pet godina kao narodni učitelj u Segedinu, Aron Ilijić. Školski tutor segedinske narodne škole 1814. godine je Teodor Stojković. Petar Popović mesni učitelj je 1820. godine skupljač pretplate jedne srpske knjige.

Bilo je 1846. godine popisano 39 školske dece, koje je učio pomenuti đakon Dimitrije Popović. Popović je svoj život završiti u Somboru, gde je bio paroh i namesnik Somborski. Dimitrije je rođen 1814. godine u Vukovaru, privatno se školovao da bi prešao u treći razred Karlovačke gimnazije. Za vreme boravka u Karlovcima stanovao je u "Blagodejaniju" (internatu) mitropolita Stratimirovića. Gimnaziju je završio 1833. godine kao jedan od najboljih učenika i cenzor mlađih. Zatim je prešao u tamošnju Bogosloviju i 1836. godine je završio sa odličnim uspehom. Odlazi onda da od 1. oktobra 1836. godine bude srpski učitelj u Segedinu. Dok je bio segedinski učitelj doškolovao se, slušajući predavanja u mesnom Liceju i zatim 1839. godine postao đakon. Javlja se 1840. godine kao kupac jedne knjige o zdravlju, u svojstvu segedinskog učitelja. Učitelj u Segedinu ostaje do 1. oktobra 1848. godine. Paroh segedinski do 1844. godine bio je pop Pavle Stamatović, a njih dvojica su bili "duša i pokretna snaga srpskog življa u Segedinu". Prota Stamatović je bio veliki intelektualni potencijal, učinio je mnogo na svakom polju koje ga se ticalo. Između ostalog stizao je da bude korespondent Odeskog društva za istoriju i starine (1844). Preko puta segedinske pravoslavne crkve nalazila se srpska narodna škola posvećena Sv. Savi Prosvetitelju(kako je pisalo na mermernoj ploči iznad ulaznih vrata). U školskoj zgradi su nedeljom pre podne i crkvene službe đaci slušali veronauku od prote Stamatovića. A popodne tu su se oko Stamatovića okupljali mladi Srbi gimnazisti-filozofi (bilo ih i po 60-70) sa Liceja i održavane su sednice njihovog književnog društva. Jedan od najpoznatijih Popovićevih učenika bio je slavni srpski slikar Steva Todorović, čija je porodica tamo živela. U školi je bila smeštena i njihova društvena knjižnica. Mladi Popović je bio izvanredan učitelj, o kojem su prosvetni direktori pisali lepe izveštaje. Dok se bavio u Segedinu, Popović je radio i na književnom polju. Objavio je prevod, tada popularne knjige "Osvald ili Zlatotvorno selo", a 1847. godine i segedinski kalendar. Pomagao je skupljanjem pretplate, širenju srpske knjige, izraženo hiljadama primeraka, naročito Vukovih. Vuk St. Karadžić je zahvalan na njegovom trudu, i u jednom od pisama 1845. godine mu poručuje: "Gledajte Vi te radite i od sada tako. Vi možete tamo u Segedinu učiniti, što Srbi do sada u ovome carstvu nigde nisu bili kadri učiniti." Popović je pored novih kupovao stare srpske knjige, od pre nađenih u srpskim porodicama, za sebe ali i za gimnaziste, kojima ih je jeftino ustupao. Po odlasku paroha Stamatovića, izabrala ga je opština Segedinska za paroha, ali ga viša duhovna vlast i pored mnogo molbi i žalbi tamošnjih Srba, nije potvrdila. Kada je počela mađarska revolucija, i u Segedinu je došlo do nemira, i čak krvoprolića zbog divljanja mađarskih šovinista. Ovi su razulareni, oktobra 1848. godine "divljački napala" srpske trgovce, sa namerom da ih povrede i opljačkaju. Došlo je do zločina na trgu segedinskom, gde su na "najgrozniji način" ubili su dva najotmenija Srbina trgovca, Jovana Žeravicu i Subića. Popović se odmah sklonio u Sombor, gde je nakon građanskog rata 1849. godine, rukopoložen za sveštenika od strane vladike Platona Atanackovića, i postavljen za paroha, u jednoj od upražnjenih somborskih parohija. Bio je kasnije i profesor Somborske preparandije.[14]

Petar Petrović nastavnik, se javlja od 1822. godine kao prenumerant srpske knjige. Đorđe Petrović iz Segedina je 1844. godine završio kao najbolji učitelj-pripravnik Somborsku preparandiju, i kasnije postao učitelj u Starom Bečeju. Posle 1846. godine učitelj u Segedinu je bio Ilija Popović, svršeni preparant somborski. Po jednom izveštaju o broju učenika u Segedinu, kaže se da je 1859. godine sam 17 srpskih đaka u gradu.[15] Umro je 1894. godine stari segedinski učitelj Toma Janikijević u 81-j godini života. Rođen je u Segedinu a u mladosti je učio Bogoslovsku školu u manastiru Hopovu (1830-1840). Do mađarske bune je bio trgovac i mlađi crkveni tutor u rodnom gradu. Prešao je u Tovariševo i sledećih nekoliko godina bio tamošnji učitelj. Dozvoljeno mu je da 1854. godine položi učiteljski ispit, i da se vrati u Segedin gde je postao učitelj, i to je bio do svog kraja. Avgusta segedinski učitelj Jovan Gvozdenović je 1855. godine sarađivao u novinskom dodatku "Svetozoru", sa svojim pesmama i stranim pričama, koje je "posrbio" tj. preveo. Pretplatnik "Školskog lista" bio je 1860. godine segedinski učitelj Trifun Vlašić. Kada je 1894. godine raspisan stečaj za upražnjeno mesto srpskog učitelja u Segedinu, nudilo se najboljem kandidatu: godišnja plata iznos 420 f. od varoške opštine, 200 f. plate od crkvene opštine, 100 f. za perovođenje, 10 f. iz "Zaklade Mihaila Leftera", učiteljski stan i 4 hvata mekanih drva, za grejanje istog. Bila je to u ono vreme vrlo primljiva i poštena ponuda, malo cenjenim narodnim učiteljima.[16] 1894. godine izabran je za segedinskog učitelja Stevan Kolarić, sa službom u Kumanima. Do decembra 1894. godine bio je privremeni učitelj u Segedinu Ljubomir Milovanov. Segedinski srpski narodni učitelj Jovan Janko Đ. Ćosić bio je i pedagoški pisac. Objavio je 1901. godine knjigu za učenike osnovne škole, pod nazivom "Prirodopis" (životinjstvo). A sledeće 1902. godine, izdao je opet knjigu sa školskom tematikom u Segedinu: "Bilješke iz nastavnih predmeta".[17] Godine 1905. u naselju je jedno školsko zdanje građeno još 1797. godine. Učitelj je tada Jovan Josić rodom iz Đura, koji služi u mestu 10 godina, stalan je i ima dekret. Školske dece je bilo 150 a za zabavište 51. Stvarno je pratilo redovnu nastavu 58, a u nedeljnu školu dolazilo 27 starijih đaka. Njih 18 učenika je išlo u tuđe škole.[10] Bogata udovica Ljubica Radišić (rođ. Jelčić) je 1894. godine ostavila testamentom za dobrotvorne i prosvetne ciljeve u Segedinu 10.000 f. Ta zaklada je trebalo da stupi u život po njenom upokojenju.

Kulturna hronika[uredi | uredi izvor]

Letopis života i rada Srba u Segedinu je bogat i interesantan. Jeromonah proiguman manastira Krušedola Leontije Radojčić rodio se krajem 17. veka u Segedinu. Nije se nikad ženio, posle školovanja kod segedinskog sveštenika pop Blagoja, postrižen je za kaluđera 1720. godine, a smestio se u manastirsko bratstvo 1727. godine. Godine 1725. pisao je izvesni Nikola Kalajtović "hadnađ varoši gročanske" u Segedinu, pismo budimskom tanaču. Na crkveno-narodnom saboru u Karlovcima 1726. godine učestvovali su zastupnici Srbi sa svih strana austrijske carevine. Iz Segedina su došli: obrkapetan segedinski Vasilije Nikolić, protopop segedinski Baja i dva segedinska sveštenika, Avram i Mihat.[18] Godine 1741. u pismu izvesnog Živana Kapetanovića iz Segedina, opisuje se svadba Sentandrejca Janka Tukulije (predak Save Tekelije). Vojnička graničarska komanda u Segedinu je ukinuta 1741. godine, kada je ukidana Potisko-pomoriška granica. Po tom komandom je bilo 15 vojnih mesta. Atanasije Živković rodom iz Segedina, postao je 1770. godine episkop pakrački i slavonski. On je pre toga najpre bio paroh i prota u Segedinu, pa kad je postao udovac zakaluđerio se u manastiru Kovilju, da bi preko egzarha bačkog i vladike budimskog, stigao do Pakraca, gde je kao tamošnji vladika stolovao.

Do mađarske bune Srbi u Segedinu iako malobrojni, prednjače u gradu i županiji. Stojkovićevu knjigu je kupio 1801. godine iz Segedina, samo kupec Jovan Subić.[19] Pretplatu za bečke "Novine serbske" skupljali su 1813. godine u Segedinu, Aksentije Andrejević i Gavril Vojnović. Knjigu zanimljivog naslova, koja piše o ophođenju među ljudima, kupili su samo ugledni građani jedne porodice, Žeravice segedinske, svih 10 egzemplara - 1831. godine.[20] Tako je 1844. godine konstatovao jedan dopisnik srpskog lista, da ima tek oko 800 Srba građana u velikom gradu Segedinu, koji broji oko 40.000 stanovnika. Ali Srbi su tada držali deset važnih javnih zvanja, među kojima i gradonačelničko. U nekrologu preminulom bivšem segedinskom učitelju Popoviću kaže se sledeće: "Maleno, ali imanjem, položajem i inteligencijom znatno društvo srbsko u Segedinu, bilo je oduševljeno žarom ljubavi prema imenu i jeziku srbskom, srdačnom odanošću svetoj veri pradedovskoj i plemeniti narodnim ponosom." Tu su živeli, navodi se, potomci starih plemićkih i trgovačkih porodica srpskih: Dožići, Belanovići, Đakovići, Petrovići, Lefteri, Radosavljevi, Savići, Lauševići, Živanovići, Žeravice, Runići, Sremčevi, Čakovci, Čavrgovljevi, Damjanovići, Fotije, Krestići, Subići, Hariši, Antonovići, Janikijevići, Božići i drugi "koji su se u moru tuđinstva održali kao Srbi i dičili srbskim imenom i svojom verom pravoslavnom." Na čelu tog rodoljubivog društva nalazio se tada paroh književnik Pavle Stamatović, kojem je pomagao učitelj Dimitrije Popović. Popović je mnogo puta bio vredni skupljač pretplate za srpsku knjigu ili časopise.[21]

Godine 1842. u Segedinu je "opšćestvo Sv. Nikolajevsko" (parohijani oko te crkve) priredilo četiri bala, za sve nacije, gde se skupljao humanitarni prilog. Umro je maja 1844. godine u Segedinu, veliki srpski rodoljubac Vasilije Stojšić "vicekapetan segedinski" u 41-oj godini. Njegovu smrt su oglasila zvona dve pravoslavne i četiri katoličke crkve, kao i veliko zvono na tornju varoške kule. Nekoliko dana kasnije, upokojio se još jedan znameniti segedinski Srbin, advokat Jovan Petrović. Petrović je bio gradonačelnik kraljevske varoši Segedina (od 1833), senator (od 1826), pukovnik i upravitelj građanske (domobranske) vojske (od 1843), te "prisjedatelj" Županije. Kao gradonačelnik on je uredio veliko gradsko centralno šetalište "Promenadu", na koje su građani naročito bili ponosni, a završeno je i kaldrmisanje važnih gradskih ulica.[22] Petrović se 1841. godine obavezao da će dok je živ godišnje davati po 30 f. u sirotinjski fond varoški. Godine 1844. juna meseca umro je Jovan Petrović pukovnik i gradonačelnik Segedina.[23] U Segedinu je 1808. godine rođen advokat Antonije Arnot Arnovljanov (umro 1841), koji se bavio književnošću i prevođenjem i između ostalog 1833. godine objavio knjigu u Budimu, gde je tada radio.[24] On je bio i urednik "Srpske novine" ili "Magazin za hudožestvo, knjižestvo i modu" 1838.1839 godine. Poslednje dve godine života je proveo u Kragujevcu, gde je predavao fiziku i nemački jezik u tamošnjem Liceumu. U Segedinu se nalazila državna Viša gimnazija sa osam razreda, koju je pohađalo mnogo Srba. Oni su tu organizovali "Segedinsku gimnazijsku omladinu" sa čitaonicom, gde su se družili i kulturno delovali. Ta "Čitaonica mladeži srbske" je 1849. godine kupila jednu knjigu za svoj fond. Tako je 1862. i 1863. godine u januaru to "Literarno drštvo srbske omladine u Segedinu", držalo javne sednice pred publikom, sa bogatim kulturno-umetničkim programom, koji je privukao pažnju i Mađara. Članovi Društva za Srpsko narodno pozorište iz Novog Sada bili su 1866. godine: Mihailo Lefter, Jovan Sremac i mesna Crkvena opština. Danilo Popović učenik 7. razreda gimnazije bo je 1867. godine "knjigoobnovitelj" "Sloge". U Segedinu je penzionisani graničarski oficir Aleksandar Andrić 1847. godine, izdao "Zimzelen" srpski kalendar. Prethodno je 1845. godine on tu objavio i prevedenu knjigu o svilodejstvu (svilarstvu).

Pretplatnici srpske knjige 1805. godine u Segedinu su oba učitelja, zatim Arkadije ot Belan segedinski senator i još 13 kupeca (trgovaca). Čitalac srpske knjige (ćirilične) 1810. godine bio je pop Atanasije Vlahović paroh. Iz srpske knjige 1831. godine saznajemo ko su bili čitaoci u Segedinu. Petar ot Dožić je "vice kase preceptor", Stefan Petrović "fiškal" (advokat), a Konstantin Ružić kod "kraljevske sudske table" notar. Ni 1837. godine nije drugačije, dug je spisak segedinskih knjigoljubaca: Pavle Stamatović paroh, Stefan Petrović veliki notaroš, Vasilije Radosav siročadski otac, Vasilije veselinović pravdobranitelj, Mihail Lefter pravobranitelj, Jovan Radišić procesni arhivar, Mihail Savić "patvarista", Jovan Čvrganov drugi tutor i jedan od učitelja. Kupci knjige Vuka St. Karadžića srpskih narodnih pesama 1862. godine su "prvi ljudi" tog grada: Stefan Petrović je "namesnik velike županije Čongradske" i "kraljevski komesar varoši Segedina" (1842. je opštinski senator i komesar). Vasa Veselinović je u isto vreme "veliki birov" varoši Segedina (1842. je vicenotar, a 1847. bio podbeležnik), a Jovan Sremac doktor filozofije i "veliki beležnik". Advokati su Đorđe Nešković i Đorđe Čakovac. U Petrogradu u Rusiji umro je 1864. godine "ruski državni savetnik" Nikola Pavlović rođeni Segedinac. Na samrti je odredio da se segedinskoj crkvi u "Palanci", isplati 2000 holandskih dukata.[25] Segedinac Josif Muntil koji je tamo umro 1867. godine, testamentom je zaveštao Somborskoj preparandiji 200 f. a u Segedinu, Sv. Nikolajevskoj crkvi lep deo svog imanja i zakladi za siromahe pri toj crkvi i varoškoj bolnici u Segedinu.[26] Godine 1899. umro je u Segedinu dr Jovan Sremac advokat u 73-oj godini. Imao je veliki ugled i zauzimao važna mesta u gradu Segedinu: veliki beležnik varoški, veliki kapetan (1869), senator, podgradonačelnik, zakleti tumač sudbenog stola, dugogodišnji predsednik mesne crkvene-opštine. dr Miloš Rajić je posle 1870. godine bio sudija kod kraljevske table u Segedinu.

Među najznamenitije Srbe u Segedinu, spada prota Pavle Stamatović (1805-1864) pravoslavni sveštenik, književnik, urednik i izdavač, nacionalni radnik, koji je prvi u Ugarskoj organizovao u tamošnjoj školi, proslavu Sv. Save sa pevanjem Svetosavske himne, 1839. godine.

Učeni Srbi Segedinci u 19. veku bili su: Đorđe Đorđević je 1838/1839. bio kao student prava u Pešti, tri godine smeštenu u Tekelijanumu. Kuzman Vlašić student geometrije je dve godine bio Tekelijanac (od 1842), Stevan Ilić student filozofije pa prava, proveo je šest godina (od 1845) u tom srpskom internatu u Pešti, Josif Sokolović gimnazist-filozof (od 1861), Jovan Antonović pravnik (od 1867)...

U Segedinu u drugoj polovini 19. veka osnovana je "Srpska ženska dobrotvorna zadruga". Njen početak se vezuje za skupljanje priloga na kućnoj slavi kod crkvenog dobrotvora Stevana Savića. To je jedina srpska ustanova po karakteru, pored srpske crkve i škole. Broj članica te dobrotvorne organizacije je bio uvek oko 15.

20. vek[uredi | uredi izvor]

Po srpskom izvoru iz 1905. godine Segedin je slobodna kraljevska varoš, u kojoj živi 102.991 stanovnik u 13.499 domova. Srba je tada bilo tek 526 a imali su 33 kuće. Treba istaći da je u Segedinu tada 275 pravoslavaca vojnika kadrovaca. U mestu od srpskih javnih zdanja nalaze se pravoslavne crkva i škola. U Segedinu je srpska crkvena opština uređena, skupština je redovna, predsednik je Konstantin plemeniti Sabov. Crkva Sv. Nikole je u dobrom stanju, ima parohijski stan, biblioteka je sa 553 knjige. Parohija je treće platežne klase, a paroh pop Lazar Šević rodom iz Mola, služi u mestu 10 godina. Ima srpsko pravoslavno groblje, na kojem je najstariji spomenik iz 1716. godine. Zemljišni posed je samo 2 kj, pod Zakladom je još 14 kj, a paroh prima dotaciju iz jerarhijskog fonda. U gradu je 1905. godine delovala "Srpska ženska zadruga", od 13 redovnih članica, sa društvenim kapitalom od 12.712 k. Vodile su to požrtvovano kolo dama: predsednica udova Emilija Sremac, delovođa Vladislav Sremac i blagajnica udova Marija Janiklović. Muškarci Srbi segedinski su bili okupljeni u "Segedinskoj srpskoj pravoslavnoj crkvenoj pevačkoj družini u Segedinu". Imala je ta "dobroćudna" družina 20 redovnih i 50 pomažućih članova. Na čelu su bili: predsednik Aleksandar Bugarski, potpredsednik Ruvim Krstekanić, tajnik Radivoj Pavković, horovođa Aleksandar Erdelji, blagajnik Aleksandar Janković.[10]

Bilo je u Segedinu "srpstvo" na izdisaju 1925. godine, kao i drugde po Mađarskoj republici. Posetilac je tog leta naveo da je od mesta sa srpskim magistratom (1781), ostalo još 250 duša u 80 domova. To su mahom građani, zanatlije i trgovci koji su okupljeni u srpskoj crkvenoj opštini i vode brigu i izdržavaju pravoslavnu crkvu i održavaju tri groblja. Crkvena bogosluženja su bila posećena, i to od strane starijih ljudi. Skupštinara je bilo 30 na broju, na koje se oslanjao jedan sveštenik - paroh mladi pop Stevan Đorđević. Ali to je bogata crkvena opština sa imetkom: moderna palata u gradu sa više stanova za izdavanje, 6,5 jutara parohijske sesije, parohijski i školski dom, te 72 jutra oranice u Đali, u sklopu Legata Emilije i Đorđa Pavlovića. Zbog toga parohijani ne plaćaju parohijal niti školu. Predsednik crkvene opštine trgovac Radivoj Pavković rodom je iz Subotice, vodi uspešno modnu trgovinu i član je gradskog predstavništva, kao ugledna osoba u Segedinu. Trgovinom modnom bavi se još Kuručev, a ima i 25 Srba zanatlija. Sa druge strane Srpska veroispovedna škola postoji samo na papiru. Zgrada škole u crkvenoj porti je rekvirirana od strane jednog Jevreja, koji neće da se iseli. Ima 40 đaka koji međutim nikakvih školskih knjiga nemaju, jer vlast ne dozvoljava da se uvezu iz jugoslovenske kraljevine. Učila se u svim državnim školama veronauka na srpskom jeziku, "a uzajamno" i srpski jezik i pravopis. U mestu je bilo aktivna Srpska ženska zadruga, sa predsednicom popadijom Natalijom Đorđević. Ostaje kao konstatacija u leto 1925. godine: "Segedin danas čuva pod zemljom veliki deo naše slavne istorije i mnoge učesnike u njoj."[27] U reportaži iz 1937. se kaže da su Srbi sačuvali još samo imena i veru a da deca uče veronauku na mađarskom.[28]

Naše vreme[uredi | uredi izvor]

Danas u Segedinu ima oko 350 Srba, što predstavlja značajnu zajednicu za srpsku manjinu u Mađarskoj. Najveći broj njih živi u krajnje istočnom delu grada, nekadašnjem selu Sirig, koje 1973. godine priključeno gradu.

Najlepši spomenik istorije Srba u ovom gradu je srpska pravoslavna crkva osvećena za prenošenje moštiju Svetog Nikole podignuta od 1773. do 1781. godine. Templo je oslikao prvo Jovan Popović[29] polovinom 19. veka, a potom 1881. godine i slikar N. Hodin.[30] U hramu se čuvaju brojne ikone i sakralni predmeti umetnički izrađeni, a deo te zbirke izložen je u Srpskoj crkveno-umetničkoj i naučnoj zbirci (muzeju) u Sentandreji.

Od pre nekoliko godina na Segedinskom Univerzitetu otvorena je i katedra za srpski jezik.

Segedin i Suboticu spaja dobra prekogranična saradnja, čiji je jedan od rezultata projekat zajedničke turističke ponude Secesija u Subotici i Segedinu. Budući da su ova dva grada imala sličnu istoriju i razvoj, tako je u oba početkom 20. veka prevladala jedinstvena kitnjasta arhitektura, secesija. Najznačajnije građevine stila secesije su Gradska kuća, Sinagoga i Rajhlova palata u Subotici i palate Reök,Ungar-Mayer,Deutsch u Segedinu.[31]

Početkom 21. veka u starom jezgru grada je barokna, srpska pravoslavna crkva posvećena Sv. Nikoli. Podignuta je 1781. godine, na mestu prethodne iz 1732. godine. Ikonostas je sa pregradom u rokoko stilu, a ikone je uradio 1861. godine Jovan Popović. Toranj je pozlatio budimski majstor Mihailo Sokolović. U zidu hrama je ugrađeno pet kamenih spomenika od crvenog mermera, zaslužnih Srba Segedinaca. Najstariji spomen je iz 1716. godine. Srpsko pravoslavno groblje je pored važnog puta, uz katoličko i reformatorsko, a osveštano krajem 19. veka. Ograđeno, sa novom kapijom ali slabo održavano. Od 296 starih spomenika, polovina ima mađarske epitafe, što svedoči o mađarizaciji rano početoj. Najstariji spomenik iz 1800. godine, a velika porodična grobnica Hariš je u lošem stanju. Nekadašnje groblje je bilo u centru grada, pa izmešteno.[32]

Turističke atrakcije[uredi | uredi izvor]

Gradska kuća na Trgu Sečenji izgrađena u neo-baroknom stilu. Izgradnja je započela 1799. godine, a arhitekte su bili Ištvan Vedres i Janoš Švorc. Unutrašnjost zgrade ukrašena je mnogim slikama koje je tehnikom ulje na platnu naslikao Sigmund Vajda. Gradska kuća je „Mostom uzdaha“ povezana sa Gradskom skupštinom, konstruisanom 1883.[33] Segedinska katedrala vidi se sa svih strana grada, a naročito lep pogled na nju pruža se sa Segedinskog mosta. Planovi za njenu izgradnju potiču od Fredrika Šuleka, a gradnju je započeo Ernest Ferk 1913. godine na mestu bivše Crkve Svetog Dimitrija. Katedrala je završena 1930. godine zbog prekida radova tokom Prvog svetskog rata. Visoka 54 metra, sa kulama visokim 91 m, četvrta je najveća crkva u Mađarskoj, iste veličine kao i Crkva Svetog Marka u Veneciji. U crkvi se nalaze raskošne orgulje sa 9.040 dirki, što su treće najveće orgulje u Evropi. Unutrašnjost crkve je ispunjena zadivljujućim umetničkim delima, a najneobičniji je mozaik Gospe u krznenoj bundi koja se nalazi na tavanici velike kupole.
Reök palata je impresivna građevina izgrađena u stilu secesije u dominantnim zelenim i ljubičastim nijansama koja fasadom podseća na dekoraciju akvarijuma. Nažalost, prepuštena zubu vremena, zgrada više nije u svom najboljem izdanju. Nova sinagoga se nalazi na pet minuta hoda od centra grada. Izgrađena je 1913. u više stilova (najistaknutija secesija, stil plavo-zlatnog stakla) po zamisli poznatog jevrejskog arhitekte Lipota Baumhorna, sa obojenim prozorskim staklima u plavim i zlatnim bojama po idejama Imanuela Lova, a pod izvodstvom Mikse Rota. Najimpresivniji deo sinagoge je kupola koja simbolizuje svet i u čijem se centru nalazi Davidova zvezda. Danas se pored bogosluženja, sinagoga zbog svoje izrazite akustike i 1300 sedećih mesta često koristi i za održavanje koncerata klasične muzike, kao i za tradicionalni Jevrejski festival koji se organizuje svake jeseni.[34]
Dugonjićev trg se nalazi na južnom kraju Ulice Karaš. Glavna znamenitost trga je muzička fontana izgrađena za stotu godišnjicu poplava u Segedinu. Severnom stranom trga dominira zgrada rektorata Univerziteta u Segedinu. Zgrada rektorata izgrađena je 1873. u stilu eklektike. Dugonjićev trg krasi statua Andraša Dugonjića koji u rukama drži knjigu pod imenom „Etelka“, prvi roman na mađarskom jeziku. Na trgu se nalazi bronzana statua Atile Jožefa po kome se pre zvao Univerzitet. To je tradicionalno vašarište grada i tu se održavaju mnogi festivali.[35] Muzej je izgrađen 1896. godine. Najveći je muzej u Segedinu. Njegova stalna postavka je bogata kolekcija narodnih umetnina i tradicionalnih zanata iz cele županije koja broji više od 20.000 predmeta. U muzeju su izložene i druge izložbe kao što su slike poznatih mađarskih slikara. Za muzej je vezano i arheološko nalazište starog Segedinskog zamka izgrađenog oko 1420, a nastradalog u poplavama 1879. Do 1950. godine za muzej je bila vezana i gradska biblioteka.
Srpska pravoslavna crkva Svetog Nikole u Segedinu osvećena za prenošenje moštiju Svetog Nikole podignuta je od 1773. do 1781. godine u poznobaroknom stilu. Crkva ima jedinstveni ikonostas, koji je izrađen u rokajnom stilu 1761. godine. Razne ikone sa razne teritorije sveta (Crna Madona iz Egipta, Bogorodica iz Sirije i Jermenije) i vremena su sačuvani u ovom hramu. Najstarija je jedna ruska ikona „Nerukotvorenog obraza Isusa Hrista” (Veronikin ubrus) rad je ruskog majstora iz Rubljovljeve škole sa početka 17. veka.

U hramu još i danas održavaju liturgije ne samo na srpskom jeziku, već i na rumunskom jedanput mesečno.

Galerija[uredi | uredi izvor]

Partnerski gradovi[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ http://www.budapest.com/hungary/cities/szeged/history.en.html Istorija grada Segedina
  2. ^ Zvanična stranica Segedinskog otvorenog festivala
  3. ^ „Svetsko akademsko rangiranje univerziteta 2014. godine”. Arhivirano iz originala 21. 08. 2014. g. Pristupljeno 23. 08. 2014. 
  4. ^ Zvanična stranica Segedinskog univerziteta
  5. ^ a b "Vreme", Beograd 1925. godine
  6. ^ a b "Glasnik Istorijskog društva u Novom Sadu", Novi Sad 1936.
  7. ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 1872. godine
  8. ^ Ajzeman, navedeno delo
  9. ^ "Serbski letopisi", Budim 1824. godine
  10. ^ a b v Mata Kosovac, navedeno delo
  11. ^ Srpski institut...
  12. ^ "Prosvetni glasnik", Beograd 1886. godine
  13. ^ Ajzeman: "Nastavljenije k Blagonaraviju", Pešta 1812. godine
  14. ^ "Školski list", Sombor 1882. godine
  15. ^ "Školski list", Sombor 1859. godine
  16. ^ "Školski list", Sombor 1894. godine
  17. ^ "Bosanska vila", Sarajevo 1903. godine
  18. ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 1873. godine
  19. ^ Atanasije Stojković: "Fizika", prvi deo, Budim 1801. godine
  20. ^ "O ophoždeniju s ljudma", prevod, Budim 1831. godine
  21. ^ "Školski list", Sombor 15. maja 1882. godine
  22. ^ "Serbske narodne novine", Pešta 1844. godine
  23. ^ "Peštansko-budimski skoroteča", Budim 1844. godine
  24. ^ A. A: "Virginija ili krvava žertva osloboždenija...", Budim 1833. godine
  25. ^ "Danica", Novi Sad 1864. godine
  26. ^ "Školski list", Sombor 1868. godine
  27. ^ "Vreme", Beograd 7. jul 1925. godine
  28. ^ "Politika", 19. avg. 1937, str. 9
  29. ^ "Nin", specijalni dodatak, Dinko Davidov, Beograd 1990. godine
  30. ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
  31. ^ Secesija u Segedinu
  32. ^ Srpski institut, internet baza podataka, Budimpešta
  33. ^ Gradska kuća, Segedin, pristupljeno 23. avgust 2014.
  34. ^ Nova sinagoga, Segedin, pristupljeno 23. avgust 2014.
  35. ^ Segedinska katedrala, pristupljeno 23. avgust 2014.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Segedin na Vikiputovanju.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Сегедин&oldid=27430172”