Sremska Mitrovica

Koordinate: 44° 58′ 20″ S; 19° 36′ 33″ I / 44.972313° S; 19.609259° I / 44.972313; 19.609259
Ovaj članak je dobar. Kliknite ovde za više informacija.
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Za druge upotrebe pogledajte stranicu Mitrovica.
Sremska Mitrovica
Sremska Mitrovica — kolaž slika (Panorama grada, Imperijalna palata u Sirmijumu, Pravoslavna crkva Svetog Dimitrija, Spomenik svetom Trojstvu, fontana Kameni cvet, Vojnograničarska zgrada u Sremskoj Mitrovici, Gradska biblioteka, Muzej Srema)
Administrativni podaci
Država Srbija
Autonomna pokrajinaVojvodina
Upravni okrugSremski okrug
GradSremska Mitrovica
Stara imenaSirmijum
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 2022.36.764
 — gustina759,59 st./km2
Aglomeracija (2022.)72.580
Geografske karakteristike
Koordinate44° 58′ 20″ S; 19° 36′ 33″ I / 44.972313° S; 19.609259° I / 44.972313; 19.609259
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina82 m
Površina48,4 km2
Sremska Mitrovica na karti Srbije
Sremska Mitrovica
Sremska Mitrovica
Sremska Mitrovica na karti Srbije
Ostali podaci
GradonačelnikSvetlana Milovanović (SNS)
Poštanski broj22000
Pozivni broj022
Registarska oznakaSM
Veb-sajt
www.sremskamitrovica.rs

Sremska Mitrovica je gradsko naselje i sedište istoimene jedinice lokalne samouprave. Sremska Mitrovica je i najveći grad u Sremu, administrativni centar Sremskog upravnog okruga i jedan od najstarijih gradova u Vojvodini i Srbiji. Smešten je na levoj obali reke Save. Prema popisu iz 2022. bilo je 36.764 stanovnika.

Antički grad Sirmijum, koji se nalazio na teritoriji današnje Sremske Mitrovice, bio je prestonica Rimskog carstva tokom perioda tetrarhije. Nazivan je i „slavnom majkom gradova”. Brojni rimski carevi su rođeni u ili u blizini Sirmijuma, a oni su redom: Herenije Etruskus (251), Hostilijan (251), Decije Trajan (249—251), Klaudije II (268—270), Kvintil (270), Aurelijan (270—275), Prob (276—282), Maksimijan (285—310), Konstancije II (337—361) i Gracijan (367—383).

Etimologija[uredi | uredi izvor]

Još je Bonfinius, istoričar na dvoru Matije Korvina, pisao da je Sirmijum dobio ime po vođi ilirskog plemena Tribala, Siru, čije je ime latinizovano u Sirmus. Tako se ime naselja javlja već u 4. veku p. n. e. Po drugom mišljenju, ime dolazi od vođe keltskog plemena Tauriska, takođe iz 4. veka p. n. e.

Izgleda da koren reči vodi poreklo od sanskritske reči „sru” koja znači strujanje, u ovom slučaju „vodeni tok”, „tečenje”, slično koreno reči „ser”, koja u staroindijskom obliku znači kapljati, od čega i dolazi latinski oblik serum. Ilirska reč „sir”, verovatno je redukovani stepen iste reči, iz čega je latinizacijom nastalo Sir-m-ium. Datovanje ovog, latinizovanog imena, vezuje se u svakom slučaju za sam početak 1. veka nove ere i dolazak Rimljana u malo i prosperitetno naselje Ilira i Kelta na obali Save. Naziv Sirmijum je u neposrednoj vezi sa rekom Savom, latinski Savum. U to doba ostalo je zapisano i još nekoliko varijacija osnovnog imena i to: Civitas Sirmiensium et Amantinorum (Plinije, početak 1. veka) i Colonia Flavia Sirmium (79. godina). U svakom slučaju i poreklo imena i naseljavanje Sirmijuma imali su viševekovnu tradiciju i pre dolaska Rimljana. Glavni uzrok tome je povoljan geografski položaj u plodnom međurečju Save i Dunava, što je pogodovalo razvoju trgovine između helenističkog (grčkog) i zapadnog sveta, u kojoj je Sirmijum još u staroj eri imao veliki značaj.

Varijanta imena Sirmium, Sirmio (Sirmij), predstavlja direktan kontinuitet tradicije latinskog naziva za naselje i kao takvo opstaje uprkos propasti rimske carevine i čestim osvajanjima, rušenjima i spaljivanjima, prvo od strane Istočnih Gota, zatim Huna (441), Gepida i Avara (582). Ime je preživelo i period 8—11. veka i smenu prvo franačke, potom bugarske i konačno vizantijske vlasti.

Godine 1180, Vizantija predaje grad Kraljevini Ugarskoj, koja podiže nov srednjovekovni grad na temeljima srušenog i nekada velelepnog Sirmijuma. Grad dobija ime Civitas Sancti Demetrii (Grad Svetog Dimitrija), po gradskom patronu i u Sirmijumu pogubljenom hrišćanskom mučeniku Svetom Dimitriju. Mađari od tad grad nazivaju i Szávaszentdemeter, a Srbi — D(i)mitrovica.

Godine 1526. grad pada pod osmansku vlast. Tada je počeo razvoj Mitrovice kao turske kasabe. Grad je bio poznat kao Šeher-Mitrovica ili turski Dimitrofçe.

Požarevačkim mirom 1718. Mitrovica postaje deo Habzburške monarhije u kojoj Srbi dobijaju određene privilegije, kao što je i upotreba sopstvenog jezika. U tim godinama se i prvi put javlja modifikovano srpsko ime za grad (bez prvog slova „D”) — Mitrovica. Do 1881. godine i ukidanja Vojne granice i direktne austrijske uprave, grad je poznat pod nemačkim službenim imenom Mitrovitz, da bi od iste godine, dobijanjem statusa slobodnog kraljevskog grada, službeno ime naselja bilo na srpskom, odnosno hrvatskom jeziku — Mitrovica. Ovo ime održava se oko 40 godina, sve do propasti Austrougarske i stvaranja nove zajedničke države Srba, Hrvata i Slovenaca, kada je u prvim godinama posle 1918. službeno pridodat geografski prefiks Sremska. Jedan od razloga promene bila je i potreba za formalnim razlikovanjem Mitrovice od istoimenog grada na Kosovu, sa kojim se prestonica Srema po prvi put našla u istoj državi.

Sledeću promenu imena izvršile su ustaške okupacione vlasti, po priključenju Srema NDH 1941. godine. Tada je ime grada promenjeno u Hrvatska Mitrovica,[1] da bi po oslobođenju 1944. bilo vraćeno u Sremska Mitrovica, ime koje grad i danas nosi.

Od ostalih imena na jezicima mitrovačkih nacionalnih manjina izdvajaju se i rusinsko Srimska Mitrovica i hrvatsko Srijemska Mitrovica. Nazive Srijem, Srijemska Mitrovica ili Srijemski Karlovci su ranije koristili i Srbi ijekavci, ali su ti oblici ostali danas samo kod katolika našeg jezika.

Sirmijum se zvao na vulgarnolatinskom Sermi. U Muzeju Vojvodine u Sremskoj Mitrovici je izložen podatak da je stariji oblik imena grada glasio Sermi. U zborniku Vojvodina (knjiga I, Novi Sad, (1939). str. 109.), u delu o toponomastici piše da je Sirmijum bilo samo ime grada, nikako teritorije. Dalje u fusnoti 11 pomenute knjige stoji da je oblik sa E mesto I (sermenses) potvrđen natpisima.[2]

Miroslava Mirković u knjizi Sirmium — Istorija rimskog grada od I do kraja IV veka, na strani 110. piše da se na natpisima iz VI veka iz Salone spominju dve ličnosti za koje se može pretpostaviti da su izbegle iz Sirmiuma posle pada grada u ruke Avara. Jedna od njih je abatisa (opatica), Johana, koja se spominje na sledećem vulgarnolatinskom natpisu: Ovde počiva u miru sveta opatica Johana sirmijumska građanka, koja požive... (lat. ...abatissa Johanna civis SERMENSES qui bixit...).

Geografija[uredi | uredi izvor]

Auto-put E-70 evropskog značaja prolazi severnim obodom grada
Železnička stanica Sremska Mitrovica na dvokolosečnoj pruzi Beograd-Zagreb

Grad se nalazi u severozapadnom delu Srbije i jugozapadnom delu Vojvodine, na kontaktu triju različitih morfoloških celina: sremske ravnice, mačvanske ravnice i fruškogorskog pobrđa. Sremska Mitrovica ima geografski položaj na 44 stepeni i 58 minuta severne geografske širine i 19 stepeni 36 minuta istočne geografske dužine i prostire se po južnom obodu sremske lesne terase i na aluvijalnoj ravni leve obale reke Save, na prosečnoj nadmorskoj visini od 82 m. Gradsko naselje zapravo je konurbacija tri naselja: Sremske Mitrovice kao centralne urbane celine, susedne Mačvanske Mitrovice na desnoj obali Save i najvećeg sela po broju stanovnika u Srbiji, Laćarka, na zapadu. Grad se nalazi na veoma povoljnom mestu, svega 75 km od glavnog grada zemlje, Beograda, sa kojim ga vezuje auto-put E-70 evropskog značaja. Sa Beogradom je grad povezan i jedinom dvokolosečnom prugom u državi. Od pokrajinskog sedišta, Novog Sada, udaljen je 50 km. Od granice sa republikom Hrvatskom grad je udaljen 35 km.

Položaj u bližoj okolini, takođe je povoljan budući da je grad nastao na „najtanjem“ delu Srema, na mestu gde su kopneni putevi koji vode sa Balkana i Beograda na istoku ka današnjoj Hrvatskoj na zapadu najbliži vodenim putevima (reci Savi). Ovi putevi ovde prave saobraćajno čvorište. Pored toga mesto Sremske Mitrovice je povoljno, jer je ovo mesto na Savi gde je ona najbliža Fruškoj gori. Takođe, grad je obrazovan na mestu gde je savska obala najpristupačnija. U prošlosti su delovi istočno i zapadno od grada bili izuzetno močvarni i teško pristupačni, pa je ovo mesto bilo pogodno za prelazak preko reke i upravu nad njom u ovom delu toka. Ova okolnost je bila i bitna sa stanovišta odbrane, jer su okolne močvare bile i „prirodni bedem“ u ratnim vremenima.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Antička Kalvarija danas
Ruine ekonomskog dela Carske palate iz doba starog Rima u gradskom središtu
Mural na fasadi porodične kuće. Predstava kontinuiteta Sirmijuma-Sremske Mitrovice

Praistorija[uredi | uredi izvor]

Prošlost Sremske Mitrovice i njene bliže okoline, koja u istorijskoj epohi dostiže starost od oko dva milenijuma, ima svoje dublje korene u materijalnoj kulturi praistorijskih populacija i doseže do prvih početaka ljudskog života u regionu Srema i Panonije, ili oko 7000 godina pre naše ere.

Za najstariju epohu ljudskog društva starije kameno doba (paleolit) ne postoje arheološki dokazi koji bi potvrđivali njenu prisutnost na terenu današnje Mitrovice. Jedino fosili mamuta (Elephas primigenius), džinovskog jelena (Cervus megaceros) i divljeg govečeta (Bos primigenius), koji delimično predstavljaju faunu ovog perioda, a nađeni u mulju Save, ukazuju na mogućnosti postojanja privremenih staništa paleolitskih ljudi, čije je osnovno zanimanje lovačko-sakupljačka privreda.

Danas se eksponati pronađenih praistorijskih nalaza ravničarske faune nalaze u okviru stalne postavke Muzeja Srema.

Posmatrajući Frušku goru kao „ostrvo” u nepreglednoj panonskoj ravnici, nije teško zaključiti da je praistorijski lovac često napuštao svoje tamošnje sigurno stanište i pravio duže (ribo)lovačke ekspedicije do Save, tu boravio i po više meseci u novim privremenim staništima, sagrađenim za te prilike. Mlađe kameno doba (neolit) karakterišu i na ovom prostoru pojava zemljoradnje, pripitomljavanja životinja, kao i stvaranje novih naseobina — grupacija zemunica, najčešće pored reka i drugih vodenih prostranstava. Takav je slučaj bio i sa malim zemljoradničkim i ribolovačkim naseljem na Savi na mestu današnje Sremske Mitrovice.

Starija faza neolita poznata je u arheologiji naših prostora i kao starčevačka i kereška civilizacija. Materijalni ostaci starčevačke kulture konstatovani su na lokalitetu Kalvarija, tzv. nultoj tački i centru razvoja budućeg naselja u praistoriji i starom veku, malom i skoro neprimetnom brežuljku u istočnom delu današnjeg grada, predmetu mistike i priča otkad je Mitrovice i Mitrovčana. Uzvišenje Kalvarija, (danas sa malom katoličkom kapelom-kriptom podignutom 1921. i grobljem iz 19. veka) potkovičastog je oblika i visine oko 12m i jedino je prirodno uzvišenje vidljivo iz bliže i dalje okoline Sremske Mitrovice. Pored njega, sa zapadne strane, protiče potok Čikas, koji dolazi sa Fruške gore i uliva se u Savu. Veoma povoljan položaj, blizina pitke vode i Save, koju su starčevci koristili za ribolov, a verovatno i kao saobraćajnicu, bili su idealni uslovi za početak masovnijeg naseljavanja. Tzv. Vinčanska kultura, koja na ovom prostoru nasleđuje starčevačku, proširuje prvobitno stanište (Kalvariju) na još dve lokacije neposredno uz reku, danas na gradskim obodima: Leget na istočnoj, i Varda, ili Mala strana na zapadnoj periferiji današnjeg grada. Završetak mlađeg kamenog doba obeležava sopotsko-lenđerska kulturna grupa koja u nekadašnje naselje starčevaca i vinčanaca emigrira iz zapadnijih krajeva Srema i Slavonije. U bakarnom dobu (eneolitu) koje dolazi posle mlađeg kamenog, Srem i današnji prostor Mitrovice naseljavaju nove etničke grupe sa severa i zapada (bodrog-keresturska, badenska i vučedolska), koje već koriste metal i zahvaljujući tome pokoravaju domoroce. Iz ovog perioda karakteristični su nalazi tzv. višeslojnih stambenih naselja kao i prilično umešnih dostignuća primitivne metalurgije — lepezastih oruđa od bakra koji je na ovo područje uistinu mogao stizati samo trgovinom (nalazi sa lokaliteta Leget).

Razvijeno metalno doba, koje na ovom prostoru počinje sa srednjim bronzanim dobom, obeleženo je počecima plužne zemljoradnje i razvijene obrade metala. U tom periodu ovaj prostor naseljen je pretežno stanovništvom iz vatinske i dubovačko-žutobrdske grupe. Posebna vrednost bronze, kao specifičnog materijala za ravničarsko područje, vidi se pre svega u otkrićima ostava bronzanih predmeta u kojima je stanovništvo čuvalo svoje najveće dragocenosti u periodu pred najezdu novih civilizacija koje su već posedovale gvožđe. Jedna takva, tzv. trako-kimerska civilizacija, obeležava početak gvozdenog doba (halštata) i na sremskom prostoru. Arheologija i istorija ni do danas nisu u mogućnosti da saopšte preciznije podatke o etničkoj pripadnosti stanovništva praistorijske Mitrovice iz gvozdenog doba. Neki antički izvori, kao moguće stanovnike tog doba na ovom prostoru, pominju plemena iz reda raznolike ilirske grupe — Amantine, dok arheološka iskopavanja daju i mogućnost postojanja naselja plemena Panona.

Dolaskom Kelta Srem ulazi u protoistorijsku epohu, poznatu u istoriji i kao mlađe gvozdeno doba (laten). U Srem i na područje današnje Mitrovice ovo odlično organizovano ratničko pleme dolazi posle smrti Aleksandra Makedonskog, krajem 4. veka p. n. e. Njihovo pleme, ili savez plemena, poznati kao Skordisci, naseljava šire područje donjeg toka Save i ušća u Dunav i obrazuju prvu zajednicu na ovim prostorima sa odlikama primitivne države. Na lokaciji Kalvarija otkriveno je naselje Kelta (Skordiska), kasnije u velikoj meri devastirano novim rimskim ukopavanjima. Na prostor kalvarijskog naselja Kelti donose upotrebu gvožđa kao glavnog materijala, početke grnčarstva i kovanje novca, kao preduslova za ozbiljniji razvoj trgovine i klicu nove robno-novčane privrede koja ubrzano smenjuje dotadašnju primitivnu naturalnu. Na kraju halštata intenzivni su i dolasci grčkih trgovaca (uglavnom brodovima, Savom), koji donose pre svega zanatske i kovane proizvode, što potvrđuju i brojni arheološki nalazi grčkog nakita i drugih predmeta na širokom području grada i okoline. U svakom slučaju keltski opidium (utvrđenje) predstavlja klicu praistorijskog Sirmijuma, koji su kolonizatori Rimljani po svom dolasku u jeku antičke ere (1. vek) zatekli i u prvo vreme koristili.

Tako kontinuitet života praistorijskog doba Sremske Mitrovice traje od mlađeg kamenog doba do dolaska Rimljana, sa manjim prekidima u ranom bronzanom dobu.

Starorimsko razdoblje[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Sirmijum
Ruine Carske palate Sirmijuma.

Osnovavši grad na obali Save, Rimljani su omogućili njegov razvitak. Grad raste vrtoglavom brzinom i u 1. veku nove ere stiče najviši gradski rang — postao je Kolonija rimskih građana i dobija izuzetan vojnički i strateški značaj. U njemu se pripremaju ratne ekspedicije careva Trajana, Marka Aurelija, Klaudija II. Od sredine trećeg veka Sirmijum je postao ekonomsko središte čitave Panonije, te je dao Carstvu nekoliko velikih ljudi. U njemu ili okolini rođeni su carevi Decije Trajan, Aurelijan, Prob i Maksimijan, svi romanizovani Iliri-domoroci.

Sirmijum je bio za vlade Rimljana i jedna je od četiri prestonice carstva (Augusta Treverorum — Mediolanum — Nikomedija — Sirmijum). Najpoznatiji istoričar IV veka, Amijan Marcelin, nazvao je Sirmijum „slavnom i mnogoljudnom majkom gradova“. Grad je bio metropola Panonije i Ilirika, ranohrišćanski centar sa brojnim episkopima i mučenicima. U doba najvećeg procvata Sirmijuma, u III i IV veku, ovde je postojala velika kovnica zlatnog i ostalog novca, raskošna carska palata, sa vodovodom i termama, hipodromom, pozorištem i amfiteatrom, forumom i drugim važnim građevinama. Do sada je otkriveno osam ranohrišćanskih hramova, od kojih su najpoznatiji oni posvećeni Sv. Irineju, Sv. Dimitriju i Sv. Sinerotu. U doba najvećeg progona Hrišćana, na Uskrs 6. maja 304. godine, na jednom od savskih mostova pogubljen je prvi episkop Sirmijuma Irinej, a tri dana kasnije i njegov đakon Dimitrije. Posle 313., Sirmijum postaje važan crkveni hrišćanski centar. Tokom IV veka ovde je održano nekoliko opšterimskih crkvenih sabora, na kojima su donošene poznate sirmiumske formule, potvrđivano a zatim osuđivano tzv. arijansko učenje.

Krajem 4. veka grad je došao pod vlast Istočnih Gota, da bi 441. godine praktično nestao u hunskom pokolju i velikom požaru. Zahvaljujući hunskom pustošenju Sirmijuma je kult Svetog Dimitrija prenet iz Sirmijuma u Solun. U Sirmijumu su se potom smenjivali razni vladari, da bi se 582. godine predao Avarima, a preživeli stanovnici emigrirali u Dalmaciju. Tokom ovog perioda osvajanje Sirmijuma bilo je ključno za držanje kontrole nad južnom Panonijom.

Srednji i novi vek[uredi | uredi izvor]

Od 1881. godine grad postaje deo Županije Srem u okviru Kraljevine Ugarske (kraljevstva Hrvatske i Slavonije)
Zidni mural sa predstavom gradskog zaštitnika Sv. Dimitrija

1180. godine grad je pripojen Ugarskoj. Vizantija je više puta bezuspešno pokušavala da ga osvoji. Nestabilna istorija učinila je od nekadašnjem carskog grada gomilu ruševina. Posle toga, na ruševinama Sirmijuma, nikao je novi srednjovekovni grad — Civitas Sancti Demetrii, tj. Grad Svetog Dimitrija ili na srpskom Dimitrovica, prema Sv. Dimitriju, zaštitniku grada i istoimenom manastiru oko koga je novo naselje i počelo da se širi.

U 15. i 16. veku česta su razaranja od strane Turaka, da bi 1526. godine grad pao pod osmanlijsku vlast. Tada je počeo razvoj Mitrovice kao turske kasabe. Grad je bio poznat kao „Šeher Mitrovica“ i imao je muslimansku većinu. Tokom ovog razdoblja od vek i po grad je doživeo znatan razvoj i dobio potpuno orijentalne crte, koje su prepoznatljive i dan-danas.

Od 15. do 18. veka brojni Srbi iz Srbije su se doselili u Srem, bežeći od turskog terora, što je utvrdilo slovenski i srpski karakter Srema. U to vreme su podignuti čuveni fruškogorski manastiri.

Habzburško doba[uredi | uredi izvor]

Detalj fasade zgrade „Sudbenog stola“
Pogled na novu pravoslavnu crkvu i okruženje

1688. godine austrijska vojska je ušla u Srem i posle velikih razaranja Požarevačkim mirom grad, u međuvremenu potpuno razoren, ulazi u sastav ugarskog dela Habzburške monarhije. Sremska Mitrovica se u ovo doba javlja kao pogranični grad u okviru Habzburške monarhije. Budući da je reka Sava bila granica prema zaostalom Osmanskom carstvu grad je postao deo Vojne krajine, sektor Petrovaradinska regimenta. Ovo je u velikome odredilo razvoj grada tokom ovog razdoblja. Položaj Sremske Mitrovice u krajnjem delu Habzburške monarhije prema nerazvijenom susedu, kakvo je bilo Osmansko carstvo, uticao je da u periodu opšteg preporoda severnijih krajeva i gradova (Sombor, Novi Sad, Zrenjanin) grad stagnira i u odnosu na prethodni, turski period, izgubi na značaju i važnosti.

I pored ovako nepovoljnog položaja grad se razvijao i širio ka severu. Međutim, ove promene nisu mnogo zahvatile postojeću gradsku strukturu oko današnjeg Žitnog trga, tako da je ovaj deo grada ostao pretežno srpski sa naglašenom trgovinsko-zanatskom delatnošću. Čak je i danas ovaj deo grada prepoznatljiv po još uvek očuvanim ostacima turskog urbanizma, poput trougaonog Žitnog trga i krivudavih i uskih ulica oko njega. Takođe, tu se danas nalaze obe gradske pravoslavne crkve, stara i nova.

Uskoro po pripajanju u grad su se počeli doseljavati novi narodi: Nemci, Mađari, Rusini, Hrvati. Središte njihovog naseljavanja bio je severni, manje močvarni deo grada, danas Trg sv. Trojstva, gde su i sada Rimokatolička i Grkokatolička ("Rusinska") crkva. Ovaj deo grada je odmah postao upravno središte grada, a između njega i srpskog dela izgrađen je deo sa vojnim objektima, koji će biti u ovoj nameni sve do dobijanja statusa slobodnog kraljevskog grada 1881. godine. Ovaj slučaj sa dva središta bio je jedinstven među važnijim gradovima Vojvodine.

Krajem 19. veka došlo je do smirivanja granice na Savi, a novi sused je bila mala i nerazvijena Srbija. Ovo je uticalo na ukidanje Vojne krajine i vladavine gradom od strane vojnih vlasti i dobijanja statusa slobodnog kraljevskog grada 1881. godine. Prvi gradonačelnik je bio Ćira Pl. Milekić. Sa ovom novinom došlo je i do naglog uspona grada, posebno na polju privrede. Prevoz Savom dobio je na značaju, pa se grad sve više razvija u njenom priobalju, gde se uređuju nove ulice i podižu prve male fabrike. Tada je oblikovana i Parobrodska ulica (Sremska Mitrovica), u kojoj se naseljavaju najbogatije gradske porodice. Prolazak železnice 2 km severno od središta grada uticao je na drugi pravac širenja ka severu, gde se takođe javlja prva industrija, vezana za kompleks železničke stanice. U središtu grada najveća promena bilo stvaranje gradskog parka na mestu vojnog vežbališta, oko koga su se ubrzo izgradile najprestižnije privatne i javne građevine: nova Pravoslavna crkva sv. Stefana, zdanje Srpskog Doma, zgrada „Magištrata“ (danas Uprava policije), zdanje „Sudbenog stola“ (zgrada gradske galerije), kao i kuće najbogatijih gradskih trgovaca. Time su nekadašnja dva središta grada — Žitni trg i Trg sv. Trojstva povezana trgom, koji se danas zove Trg sv. Dimitrija (trivijalno „Majmunac").

Grad je na prelazu u 20. vek prešao cifru od 10 hiljada stanovnika. To, međutim, nije nadoknadilo 'jaz' u odnosu na druge značajnije gradove Vojvodine.

Dvadeseti vek[uredi | uredi izvor]

Trg vojvođanskih brigada
Most sv. Irineja iznad Save

Sremska Mitrovica je 1918. godine priključena Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, kasnije Kraljevina Jugoslavija. Grad se ovom promenom našao u mnogo boljem položaju, budući da se našao u sredini države, na putu između njegova dva glavna središta — Beograda i Zagreba. I pored toga u periodu između dva svetska rata grad se sporo razvijao zbog nerazvijenog tržišta, koje je uticalo na koncentrisanje privrede u velikim gradovima.

U Drugom svetskom ratu Sremska Mitrovica se nalazila u sastavu Nezavisne Države Hrvatske (NDH) i u periodu 1941—1944. grad je nosio ime Hrvatska Mitrovica. Samo u nekoliko nedelja u avgustu i septembru 1942, zločinci ustaške policijsko-kaznene ekspedicije pod komandom Viktora Tomića su pored gradskog pravoslavnog groblja, na radinačkim poljima i na savskom nasipu ubile više od 400 ljudi, dok se ukupne žrtve Tomićeve kaznene ekspedicije na području Srema procenjuju na preko 6.000 nevino ubijenih ljudi (mahom Srba, ali i Jevreja i Roma) i preko 10.000 poslatih u logore. Iz same Mitrovice ubijena su tada najmanje 404 lica.

Grad su (u toku operacije probijanja Sremskog fronta), nakon petodnevnih borbi, od fašističkih vlasti oslobodile 16. vojvođanska i 11. krajiška divizija NOV i POJ, kao i 4 artiljerijska puka i 87. oklopno-motorizovani puk kaćuša sovjetske Crvene armije 1. novembra 1944. godine. Neprijateljske snage brojale su oko 30.000 vojnika: Nemaca, ustaša, kao i manji broj odbeglih pripadnika Nedićeve žandarmerije i SDS. Nemačke snage grupisale su se oko 13. SS „Handžar“ divizije i obuhvatale su i nekoliko pešadijskih i motorizovanih jedinica iz redovnog sastava (Vermaht) kao i nekoliko desetina protivoklopnih i protivavionskih baterija. Ustaške snage u gradu brojale su, po podacima sa početka 1945. godine, 5.417 vojnika udruženih ustaško-domobranskih jedinica (Mitrovica je bila sedište vojnog okruga i komandni centar tzv. 13. stajaćeg djelatnog sdruga ustaške vojnice, podeljenog u 5 jedinica).

Četvorogodišnja okupacija ostavila je duboke ožiljke na stanovništvu i gradu. Godine 1938. Mitrovica je imala 16.199 stanovnika, a decembra 1944. svega 9.292. Najveći gubitak, pored masovnog razaranja i raseljavanja, bile su svakako ljudske žrtve. Od strane okupatora život su izgubila najmanje 662 Mitrovčana. Od tog broja 95 kao partizani, 284 su streljana, 208 je umrlo u logorima, 77 je stradalo na drugi način. 222 Mitrovčana dočekala su kraj rata kao trajni invalidi. S druge strane, oko 500 stanovnika Sremske Mitrovice izginuli su kao pripadnici nemačkih i ustaških snaga, ili su streljani po završetku rata zbog saradnje sa okupatorom. Tako je 1946. godine, između ostalih, posle zarobljavanja, osuđen na smrt i streljan i dr Petar Gvozdić, predratni predsednik mitrovačkog krila Hrvatske seljačke stranke i prvi tzv. gradski ustaški štabnik.

Datum 1. novembar 1944. uzima se kao početak razvoja grada u savremenom dobu. Više od 50 godina ovaj datum proslavljan je kao Dan grada. Danas se oslobođenje grada u dva svetska rata obeležava u okviru gradskih Novembarskih svečanosti.

Posle rata grad je izmenio etničku strukturu. Jevrejsko stanovništvo je nestalo u vihoru rata, a na mesto mesnih Nemaca, veoma značajnih pre rata (oko 20% stanovništva), koji su iseljeni u maticu, došli su Srbi doseljenici iz okolnih sela i drugih delova zemlje. Grad je postao središte Sremskog sreza, kasnije preimenovanog u Sremski okrug. Grad je doživeo nagli razvoj u decenijama nakon rata zahvaljujući položaju na najvažnijem saobraćajnom pravcu tadašnje SFRJ, putu „Bratstvo-Jedinstvo". Podignuti su mnogi novi objekti industrije, uprave, obrazovanja i zdravstva. Izgrađeno je i više stambenih naselja. Zbog toga je grad za samo četiri decenije utrostručio broj stanovnika, sa 13.000 posle Drugog svetskog rata na gotovo 40.000 početkom devedesetih godina. U toku ovog perioda izvedeni su i najveći graditeljski poduhvati u gradu — veoma savremen nasip i dva mosta preko Save (drumski i pešački). Drumski most kod Sremske Mitrovice predstavlja ključnu saobraćajnu vezu Srema i Bačke sa jedne i Mačve sa druge strane. Otvoren je za saobraćaj 19. novembra 1977. godine i zamenio je jedini dotadašnji — stari pontonski sa jednom kolovoznom trakom, izgrađen 1951. Most sv. Irineja, otvoren 1994. godine, sa rasponom od 262,5m, povezuje centar Sremske i Mačvanske Mitrovice.[3]

Demografija[uredi | uredi izvor]

Mesne zajednice u Sremskoj Mitrovici
Glavni članak: Demografska istorija Sremske Mitrovice

U naselju Sremska Mitrovica živi 31748 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 39,5 godina (38,0 kod muškaraca i 40,9 kod žena). U naselju ima 14213 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,75.

Ovo naselje je uglavnom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine). Popis stanovništva iz 2011. prvi je na kom je zabeleženo smanjenje broja stanovnika.

Demografija[4]
Godina Stanovnika
1948. 13.183
1953. 15.456
1961. 20.790
1971. 31.986
1981. 37.628
1991. 38.834 38.239
2002. 39.084 40.163
2011. 37.751
2022. 36.764
Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍[5]
Srbi
  
 31.127 79,64%
Hrvati
  
 2.130 5,44%
Jugosloveni
  
 961 2,45%
Rusini
  
 620 1,58%
Mađari
  
 524 1,34%
Ukrajinci
  
 404 1,03%
Slovaci
  
 186 0,47%
Crnogorci
  
 185 0,47%
Romi
  
 184 0,47%
Makedonci
  
 116 0,29%
Nemci
  
 60 0,15%
Muslimani
  
 60 0,15%
Slovenci
  
 58 0,14%
Albanci
  
 40 0,10%
Česi
  
 34 0,08%
Rusi
  
 20 0,05%
Rumuni
  
 13 0,03%
Bugari
  
 12 0,03%
Bunjevci
  
 9 0,02%
Goranci
  
 6 0,01%
Bošnjaci
  
 2 0,00%
Vlasi
  
 1 0,00%
nepoznato
  
 1.303 3,33%


Stanovništvo prema polu i starosti[6]
m
ž
? 122
  
  
 125
80+ 157
  
  
 394
75—79 295
  
  
 611
70—74 626
  
  
 930
65—69 979
  
  
 1.223
60—64 1.231
  
  
 1.365
55—59 943
  
  
 1.162
50—54 1.472
  
  
 1.641
45—49 1.647
  
  
 1.790
40—44 1.330
  
  
 1.546
35—39 1.458
  
  
 1.405
30—34 1.263
  
  
 1.319
25—29 1.412
  
  
 1.367
20—24 1.475
  
  
 1.407
15—19 1.267
  
  
 1.252
10—14 1.144
  
  
 1.094
5—9 974
  
  
 958
0—4 880
  
  
 820
Prosek : 38,0 40,9
Domaćinstva
Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.
Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002.
Broj domaćinstava 4.572 4.837 6.712 10.203 12.627 13.294 14.213
Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.
Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosek
Broj domaćinstava 2.975 3.698 3.194 3.171 760 311 79 14 4 7 2,75
Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu
Pol Ukupno Neoženjen/Neudata Oženjen/Udata Udovac/Udovica Razveden/Razvedena Nepoznato
Muški 15.677 4.585 9.798 582 640 72
Ženski 17.537 3.564 9.965 2.812 1.150 46
UKUPNO 33.214 8.149 19.763 3.394 1.790 118
Stanovništvo po delatnostima koje obavlja
Pol Ukupno Poljoprivreda, lov i šumarstvo Ribarstvo Vađenje rude i kamena Prerađivačka industrija
Muški 7.520 527 1 5 2.482
Ženski 5.783 256 0 2 1.302
UKUPNO 13.303 783 1 7 3.784
Pol Proizvodnja i snabdevanje Građevinarstvo Trgovina Hoteli i restorani Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški 257 411 851 133 544
Ženski 64 100 972 145 192
UKUPNO 321 511 1.823 278 736
Pol Finansijsko posredovanje Nekretnine Državna uprava i odbrana Obrazovanje Zdravstveni i socijalni rad
Muški 78 127 776 187 280
Ženski 200 138 447 575 883
UKUPNO 278 265 1.223 762 1.163
Pol Ostale uslužne aktivnosti Privatna domaćinstva Eksteritorijalne organizacije i tela Nepoznato
Muški 193 0 0 668
Ženski 179 4 0 324
UKUPNO 372 4 0 992

Kultura i obrazovanje[uredi | uredi izvor]

Mitrovačka gimnazija
Spomen-groblje posvećeno žrtvama fašističkog terora u Sremu

Sremska Mitrovica kao grad bogat istorijom i tradicijom i kao središte jednog od okruga u Srbiji ima razvijenu mrežu kulturnih i obrazovnih ustanova i niz kulturnih dešavanja. Vaspitno-obrazovne ustanove čine osnovu od značaja za kulturni život ovog kraja.

Ustanove Kulture: Od ustanova kulture treba spomenuti:

Sremska Mitrovica je i „muzej pod otvorenim nebom“ u kome su ostaci antičke rimske prestonice, građevine barokne i klasicističke arhitekture 18. veka i 19. veka, kao i Spomen-park (Spomen-groblje), delo jednog od najpoznatijih jugoslovenskih arhitekti posleratnog spomeničkog graditeljstva Bogdana Bogdanovića, podignut 1960. godine u znak sećanja na rodoljube i civile koje su fašistički zločinci (predvođeni zloglasnim ustaškim komandantom tzv. kaznene ekspedicije Viktorom Tomićem) ubili na pravoslavnom groblju za vreme masovnih pogubljenja u toku 1942. godine.

Veoma vredni spomenici na tlu opštine predstavljaju deo baštine, a neki od njih, kao sunčani sat, jedinstveni su u svetu. Na području Grada niz vrednih dobara, koja su proglašena za nepokretna kulturna dobra:

Kulturna događanja obuhvataju nekoliko događanja i manifestacija u gradu i okolini:

Obrazovanje: Od postojećih škola u gradu, najdužu tradiciju ima Gimnazija osnovana 1838. godine kao Nemačka viša štapska škola petrovaradinskog puka (kasnije Oberschule zu Mitrovitz i Četvorogodišnja mala realka u Mitrovici). Pored nje postoji još 6 srednjih škola i 10ak osnovnih škola na području opštine. Među školama su: OŠ „Boško Palkovljević-Pinki” Sremska Mitrovica i OŠ „Jovan Jovanović Zmaj” Sremska Mitrovica.

Gradska umetnost[uredi | uredi izvor]

U gradu je tokom poslednje dve decenije urađeno mnogo na „oživljavanju“ pojedinih mesta putem javne gradske umetnosti, koja se obilno vezuje za rimsku prošlost, ali i za druge teme vezane za druga razdoblja u razvoju grada, kao i za njegovu okolinu.

  • Murali na zgradama kod palate pravde
    Murali na zgradama kod palate pravde
  • Mozaik pred ulazom u gradsko pozorište
    Mozaik pred ulazom u gradsko pozorište
  • Javna umetnost ispred Carske palate
    Javna umetnost ispred Carske palate
  • Spomenik mangulici (svinja) i pulinu (pas)
    Spomenik mangulici (svinja) i pulinu (pas)

Istorijsko jezgro Sremske Mitrovice[uredi | uredi izvor]

Trg svetog Stefana dobio je ime po Novoj pravoslavnoj crkvi, koja je njemu bila posvećena

Istorijsko jezgro Sremske Mitrovice je najstariji očuvani deo grada, obrazovan u razdoblju od 16. do 19. veka. Jezgro se obrazovalo u neposrednoj vezi sa rekom Savom. Ovo je danas i najreprezentativniji deo grada sa brojnim centralnim sadržajima. Ovaj deo grada nudi i brojne mogućnosti za razvoj turizma. Gradsko jezgro sastoji se od niz ambijenata, koje stvaraju gradski trgovi sa okolnim ulicama. To su sledeći trgovi: Savski trg, Žitni trg, Trg svetog Stefana, Trg svetog Dimitrija, Trg svetog Trojstva.

Unutar gradskog jezgra postoji niz poznatih građevina, „gradskih belega“. Ovde se posebno ističu gradske crkve:

Na desetak kilometara od grada, u podnožju Fruške gore, u naselju Bešenovački Prnjavor nalazi se najstariji fruškogorski manastir:

Privreda[uredi | uredi izvor]

Fabrika Milan Stepanović — Matroz koja je doživela neslavnu sudbinu posle 5. oktobra 2000. godine
Roda Centar
Tuš supermarket
Novi stambeno-poslovni objekti

Posleratni plan privrednog i industrijskog razvoja za područje Sremske Mitrovice nije se umnogome razlikovao od tadašnje matrice primenjene i na ostalim jugoslovenskim regionalnim centrima. Preduslov za početak industrijalizacije grada bila je obnova porušenih postrojenja (ukoliko je bila moguća) i obnova infrastrukture i izvora energije. Kao i na sličnim primerima u drugim regionima industrijalizacija Mitrovice, u prvim posleratnim godinama, podrazumevala je pre svega razmeštaj onih industrijskih grana čije je sirovinske i transportne potrebe zadovoljavao geografski položaj grada.

Tako se u Mitrovici, logično, najpre razvija prehrambena industrija i to u širokom spektru. Grad dobija mesnu i industriju konzervi, žitomlinsku, zatim mlekarsku, industriju šećera i industriju stočne hrane, kao i regionalni kombinat za proizvodnju i preradu voća i povrća. Međutim, na drugoj strani, kao i gradovi slične veličine, Mitrovica trpi uticaje diktirane i centralizovane socijalističke privrede od strane jugoslovenske federacije. Usled takvih odluka u gradu se obnavljaju stara postrojenja, koja se uistinu nisu pokazala kao produktivna ni u predratnom, periodu kapitalističke privrede. Obnovljeno je i prošireno brodogradilište na Savi, zatim pilana i drvoprerađivačka industrija (u regionu sa izrazito malim procentima ruda metala i šuma), pivara, industrija cigle, ventila, kože i obuće, tekstila itd. Najveća, kasnije se pokazalo kao izrazito neuspešna, investicija države u Sremsku Mitrovicu bila je svakako podizanje giganta industrije celuloze i papira i najveće fabrike za proizvodnju novinske hartije u bivšoj Jugoslaviji — fabrike Matroz.

Godine 1953. je u industriji grada zaposleno 1.092 radnika, ili oko 7% od ukupnog stanovništva, a već 1967. 5.246, ili oko 19% stanovništva, što je svakako rapidno i turbulentno povećanje. Učešće industrije u strukturi bruto proizvoda opštine povećalo sa 18,7% (1948) na 55,6% (1967)

Pa ipak, osigurani priliv sredstava u složenom sistemu samoupravljačke privrede, društveno vlasništvo nad imovinom, siguran plasman na tržište, zatim konstantno unapređivanje proizvodnih tehnologija (zahvaljujući zajmovima i kreditima, najčešće kod federacije), kao i masovna zaposlenost čuvali su mitrovačku industriju od velikih potresa i osigurali solidan standard življenja mitrovačke radničke klase u periodu od oko 25 godina (1965—1990). Sve do raspada SFRJ i mučnog desetogodišnjeg perioda rata, sankcija i opšteg pada proizvodnje i standarda.

Jedan od odlučujućih faktora naglog pada proizvodnje i standarda koji je Sremsku Mitrovicu potpuno ”zaledio“ nakon 5. oktobra 2000. godine bila je pogrešna ekonomska politika Vlade Republike Srbije i nepoznavanje privredne i ekonomske problematike lokalne samouprave. U vremenu posle 2000. godine, u periodu vlasničke transformacije i privatizacije došlo je do zatvaranja i onemogućavanje rada većine velikih proizvodnih sistema, otpuštanja radnika i povećanja nezaposlenosti. U Sremskoj Mitrovici su od 2005—2007. godine otvorena tri nova veća privredna subjekta: austrijski Meler-elektrik, zatim englesko-srpska firma Stilmil Metalfer i fabrika lekova Slavija med. Nove trgovinske megamarkete u gradu grade slovenački Merkator i Tuš. Dolazak većeg broja stranih kupaca i investitora zainteresovanih za veća preduzeća tek se očekuje, dok je medijski imidž Sremske Mitrovice narastao do mere da je uz Kragujevac, Inđiju i Pećince proglašena za ”srpski grad budućnosti” .[7] Grad u tom smislu tek treba da doživi i svojevrsni „bum” u građevinarstvu (stambenoj izgradnji) i turizmu. Sve ovo ni izbliza nije doprinelo povećanju privrednih aktivnosti i privreda Sremske Mitrovice je vraćena u period pre 60-ih godina 20 veka.

Turizam[uredi | uredi izvor]

Vizitorski centar Carska palata, otvoren 2009.

U blizini grada su poznata izletišta i odmarališta u okviru Nacionalnog parka Fruška gora (Ležimir i Letenka) kao i brojni fruškogorski manastiri. Veliki potencijal rečnog turizma nameće reka Sava koja je u svom toku kod Sremske Mitrovice idealna za ovakav vid rekreacije (grad ima modernu obaloutvrdu i mogućnosti pristajanja brodova, kao i uređenu plažu, jednu od najatraktivnijih u Srbiji). Prirodna atrakcija je i specijalni rezervat prirode Bara Zasavica, a počelo se i sa projektima za prezentovanje arheološkog i arhitektonskog potencijala grada.

Projekat natkrivanja i revitalizacije Carske palate Sirmijuma koji je počeo 2006. bio je jedan od najvećih takve vrste u Srbiji, a vizitorski centar je otvoren u decembru 2009.[8] Pokriveno je 2.680 m² lokaliteta. To je jedinstveni objekat muzejsko-turističkog karaktera sa izloženim arheološkim eksponatima Sirmijuma, digitalnim animacijama, suvenirnicom, kafeom i šetnicom kojom se posetioci mogu kretati u razgledanju ostataka palate.

Sastavni deo kulturno-turističke ponude grada Sremske Mitrovice predstavlja i Muzej Srema u kome se od 1946. godine čuvaju i prezentuju eksponati vezani za istoriju mesta, od samih početaka naseljavanja pa do današnjih dana.

Godine 2006. grad je dobio i reprezentativnu pešačku zonu sa koja spaja mitrovačke trougaone trgove i izlazi na reku. U prvoj fazi projekta rekonstruisana su dva trga — Sv. Dimitrija i Sv. Stefana i u potpunosti su restaurisane fasade javnih objekata i privatnih kuća iz 18. i 19. veka. Druga faza projekta podrazumevaće produžetak pešačke zone prema Savi i rekonstrukciju Žitnog trga, tj. rekonstrukciju arheološkog lokaliteta koji zauzima najveći deo trga u otvoreni amfiteatar.

Kao najveće kočnice razvoja sremskomitrovačkog turizma, smatraju se manjak smeštajnih kapaciteta i neulaganje u njihovo proširenje i renoviranje, kao i nepostojanje jedinstvene turističke organizacije grada, koji su posebno kulminirali posle 2000. godine. Od jedina dva gradska hotela, jedan se nalazi na samoj periferiji grada u sklopu KPD, dok je drugi u centru, izgrađen šezdesetih godina 20. veka i kapaciteta oko 100 kreveta. Zbog potpunog nemara i nebrige lokalnih vlasti, on je praktično neupotrebljiv za razvoj planiranog masovnog turizma, pa se izgradnja novih i savremenih smeštajnih kapaciteta nameću kao jedina rešenja.[9]

Sport[uredi | uredi izvor]

Atletski stadion

Aktivna sportska društva i klubovi u Sremskoj Mitrovici:

U Sremskoj Mitrovici 2007. godine izgrađen je atletski stadion, koji je jedini takve vrste u Srbiji i koristi se samo za atletska takmičenja.

Najveća sportska manifestacija u gradu održava se od 1990. svakog proleća na gradskom hipodromu, u okviru finalnih trka Krosa RTS za Gran Pri Radio Beograda. Tada u Mitrovici, za prestižne nagrade najmasovnijeg atletskog takmičenja u Srbiji, trči više hiljada takmičara svih kategorija.

Posebnosti i zanimljivosti[uredi | uredi izvor]

Najduži pešački most u ovom delu Evrope, premošćuje Savu u Sremskoj Mitrovici
Sremskomitrovačka železnička stanica — prva obnovljena građevina ”Nove Jugoslavije” 1945.
  • Za vreme iskopavanja temelja za novu sremskomitrovačku robnu kuću tokom leta 1972. godine, jedan radnik je, na oko 2m dubine iskopa, slučajno svojim ašovom probio zazidani kožni zamotuljak iz koga su ispala tačno 33 zlatna rimska novčića, verovatno deo zaboravljenog i skrivenog blaga jedne bogate sirmijumske porodice. 4 pronađena novčića iskovana za vreme vladavine Konstancija II smatraju se najreprezentativnijim primercima kasnorimskog doba (4. vek) i neprocenjive su vrednosti. Radnik čiji je ašov izneo na svetlost dana jedno od najvećih arheoloških otkrića na našim prostorima nikada nije nagrađen. Ironično, mladi radnik, srednjoškolac, koji je honorarno radio na iskopu tokom raspusta, zvao se Zlatenko.
  • Ispod današnje Sremske Mitrovice, nekada antičkog Sirmijuma, nalazi se jedini neiskopani rimski hipodrom na svetu, sagrađen početkom 4. veka carskim ukazom cara Konstantina, ili cara Licinija. Ogromna građevina dužine oko 450-500m i širine 150m nalazi se u ostacima oko 4m ispod nivoa današnje Mitrovice i prostire u širokom prostoru od tzv. jalijskih bara na jugoistoku do zgrade današnjeg SUP-a na severozapadu, tangirajući prostor Carske palate za koju je bila funkcionalno vezana. Sirmijumski hipodrom smatra se najvećom (!) građevinom rimske antičke arhitekture van Italije. Postojanje ovakve strukture (tačnije visokih tribina hipodroma) uticalo je na formiranje zanimljive terenske slike tog dela grada koja podseća na dugačku „dolinu”, gde je najniža tačka današnja Masarikova ulica, a zatim se teren „penje” u pravcu juga (put prema Savi) i severa (put prema gradskoj Gimnaziji). Ono što je jedino sigurno, svaki pokušaj iskopavanja celine, ili dela hipodroma za posledicu bi imao rušenje postojećih gradskih struktura, gde su neke stare i po 100 i više godina i smatraju se zaštićenim objektima kulture.
  • Najduži viseći pešački most u Evropi raspona 297,5m, premošćuje Savu u Sremskoj Mitrovici. Most se nalazi tačno na mestu nekadašnjeg Artemidinog mosta gde su u vreme progona hrišćana vršena pogubljenja ”sirmijumskih svetih mučenika”. Po jednom od njih, Sv. Irineju, most dobija ime.
  • Prva obnovljena građevina druge Jugoslavije (početkom 1945) je sremskomitrovačka železnička stanica. Radove su izvodili zarobljeni Nemci, koji su je nekoliko meseci ranije do temelja srušili.
  • Jedini namenski atletski stadion u Srbiji izgrađen je 2007. godine u Sremskoj Mitrovici.
  • Najpoznatiji istoričar 4. veka, Amijan Marcelin, nazvao je Sirmijum „slavnom i mnogoljudnom majkom gradova“.
  • U periodu Rimskog carstva u Sirmijumu i okolini rođeno je deset rimskih imperatora, a osmorica drugih su boravili u njemu u toku svoje vladavine (od nekoliko meseci do više godina) zbog vladarskih obaveza, ili planiranja i vođenja vojnih pohoda. Najmanje dva imperatora umrla su u gradu od posledica zaraze kugom.
  • Sremska Mitrovica je jedinstven urbanistički i arheološki primer u Srbiji — grad sa direktnim prostornim kontinuitetom od preko 7000 godina. Grad se nalazi na istom prostoru kao i njegova naselja-preteče i predstavlja kontinualno proširenje urbanističke forme prvobitnog praistorijskog i potom i antičkog naselja.
  • Sirmijum je jedan od retkih gradova, osim samog Rima, u kojem su regrutovani pripadnici elitne pretorijanske garde.
  • U vremenu kulminacije moći grada (4. vek) Sirmijum je u jednom trenutku imao i preko 100.000 stanovnika, što bi u današnjem vremenu odgovaralo statusu i značaju Londona.
  • U vreme vizantijske vlasti (9. vek), u Sirmiju se obnavlja episkopija i grad postaje hrišćanski centar, a njegov episkop je veliki slovenski prosvetitelj Metodije. Smatra se da je boravio u Sirmiju i širio pismenost među hrišćanima u Panoniji pre velikog puta u Moravsku.
  • Najstarija otkrivena hrišćanska crkva u našoj zemlji (danas konzervirana u ostacima) nalazi se u Sremskoj Mitrovici (nekadašnjem Sirmijumu)
  • Od 313. godine i ozakonjavanja hrišćanske vere u Rimskom carstvu, u gradu je održano pet velikih crkvenih sabora. Poznate „sirmijske formule“ rešavale su dogmatska pitanja značajna za čitav hrišćanski svet.
  • U vreme najvećeg uspona Sirmijuma, postojao je savršen sistem vodovoda (10m visoki akvadukti) koji je grad snabdevao pijaćom vodom sa fruškogorskih izvora. Akvedukt se od izvora Vranjaš, u podnožju Fruške gore, do Sirmijuma prostirao u dužini od oko 14 km. Trasa i ostaci akvedukta prate danas centralnu osu grada, tj. ulice Fruškogorsku i Kralja Petra I. Pad terena prema Savi omogućio je i nesmetan tok kanalizacije prema reci. Kanali za odvođenje takođe su bili veoma uspešno rešeni, po uzoru na velike gradove, Rim pre svih. Ostaci akvadukta bili su očuvani sve do 1908. godine, kada je gradski magistrat doneo odluku da se poruše, a materijal ugradi u put za Manđelos. Tom prilikom je čuveni mitrovački učitelj i arheolog Ignjat Jung, iz protesta, napustio grad i porodicu i nestao u nepoznatom pravcu, a sudbina mu se ni danas ne zna.
  • Topografija Sirmijuma umnogome se razlikovala u odnosu na današnju Sremske Mitrovice. Današnji grad ima više uzvišenja nego rimski (kao posledica naslaga zemlje tokom vekova) i drugačije vodotokove fruškogorskih potoka koji se ulivaju u Savu. Sirmijum je bio grad malih bara i jezera, vremenom isušenih. Jedna od najizraženijih promena je, po ovdašnjim arheolozima, promena toka Save, koja je u rimsko doba u toku kod Sirmijuma stvarala dve rečne ade danas delove sremskog, odnosno mačvanskog kopna.
  • Avarski zlatni pojas, jedinstveno otkriće u svetu (pripadao najverovatnije samom kaganu, plemenskom vođi Bajanu), težak oko 1,2 kg i (još uvek) neprocenjene vrednosti pronađen je u ataru sela Čalma kod Sremske Mitrovice 1992. godine. Posle niza nerazjašnjenih okolnosti, pokušaja ilegalne preprodaje i uplita osoba iz stručnog, ali i kriminalnog sveta, pojas se vraća kući u Sremsku Mitrovicu i Muzej Srema 17. oktobra 2007. godine, posle odluke Vrhovnog suda Srbije. Mesto čuvanja nije saopšteno javnosti, a izrada replika koje će biti prikazane javnosti će se obaviti u inostranstvu.[10]
  • 1887. godine bile su poznate i sačuvane samo tri zlatne i jedna srebrna poluga sa kovničkom oznakom grada Rima. Ali pomenute godine došlo je do velikog otkrića u mestu Budže kod Brašova u Rumuniji. Tom prilikom pronađeno je čak 15 zlatnih poluga sa kovničkim oznakama Sirmijuma. Težina poluga se kretala od 327 do 524 grama, a danas se iste čuvaju u trezorima muzeja u Londonu, Parizu, Beču, Budimpešti i Napulju, gde su dospele trgovinom antikvitetima. Po računicama stručnjaka proizilazi da je u Sirmijumu, za kovanje novca, utrošeno više od 2.207 tona zlata. I to samo za šest godina, ne računajući bronzane i srebrne nominale. I ovaj podatak ide u prilog jedinstvenosti Sirmijuma na našim prostorima, a i podatku da je pojedinim imperatorima bilo važnije da osvoje Sirmijum i tu dobiju poverenje građana i vojske, nego da to urade u Rimu. Nažalost, podatak o količini iskovanog zlata u sirmijumskim kovnicama, najviše je privlačio tzv. ”divlje kopače” i trgovce na crnom tržištu, koji su poslednjih decenija 20. veka načinili ogromnu i nepovratnu, kulturnu i materijalnu, štetu ne samo Sirmijumu (Sremskoj Mitrovici), već i celokupnoj kulturnoj baštini Srbije.
  • Rimski car-filozof Marko Aurelije umro je u Sirmijumu 180. godine od kuge, a ne kao što se u filmovima i dobrom delu istorijske literature navodi u Vindoboni (današnji Beč).[11][12][13] Kao dokaz za tu tvrdnju uzimaju se spisi rimskog pisca Herodijana, koji pominje da je car živeo u Sirmijumu za vreme pripreme vojnih pohoda, kao i da je u gradu neko vreme (170—174) boravila i carica Galerija Faustina sa kćerkom. Herodijan izričito navodi da je car Marko Aurelije umro u Sirmijumu od kuge 180. godine, gde je i spaljen, a pepeo mu je prenesen u Rim. Podatak o boravku Marka Aurelija u gradu nalazi se i u delu Filostrata, u opisu puta Heroda Atika. Filostrat je naveo da je grad služio kao polazna tačka i glavni štab u ratu protiv Germana. Ove tvrdnje potkrepljuje činjenica da je u trenutku smrti car vodio rat protiv germanskog plemena Markomani, a koje je tada naseljavalo teritoriju današnje Bačke. Za Vindobonu nema nijedan istorijski dokaz, osim pronalaska Aurelijevih spisa, mada su delovi istih spisa (neke vrste dnevnika filozofskih razmišljanja) pronađeni i u drugim mestima. Iako istoričari jednoglasno napominju da je te spise (Samome sebi, u originalu Ta eis heauton) Aurelije i pisao u Sirmijumu, filmski režiseri su do danas ostali neumoljivi.
  • Mitrovica je pod vlašću habzburških careva bila tačno 200 godina (1718—1918)
  • U Prvom svetskom ratu Mitrovica je bila jedini većinsko srpski grad bombardovan od strane srpske artiljerije (6. septembra 1914. u toku Sremske ofanzive)
  • Grad je u oba svetska rata oslobođen 1. novembra (1918. i 1944. godine)
  • 1932. godine Sava je poplavila skoro polovinu današnje teritorije grada.
  • Broj stanovnika Sremske Mitrovice nakratko je uvećan za 4.000 privremenih stanovnika — radnika na izgradnji auto-puta Beograd-Zagreb (1949. g.)
  • U sremskomitrovačkom zatvoru svoje kazne su između ostalih služili i: Milovan Đilas, Aleksandar Ranković, Ivan Milutinović, Žarko Zrenjanin, Borislav Pekić, Oskar Davičo, Jovo Stanisavljević Čaruga, Marko Orešković, Josip Kraš, Janko Čmelik, Jovan Veselinov Žarko, Mihalj Servo, Zlatko Šnajder, Stevan Moljević, Andrija Hebrang i dr. Moša Pijade i Rodoljub Čolaković su za vreme svog robijanja preveli Marksova dela Kapital i Bedu filozofije na srpskohrvatski. Inače, u zatvoru je 1934. bilo 1.200 zatvorenika, deseti deo od ukupnog broja u Kraljevini Jugoslaviji.[14]
  • Inspirisan stvarnim događajima iz 1941, nastao je film Aleksandra Đorđevića Stići pre svitanja (1978). Sniman je u autentičnom okruženju sremskomitrovačke kaznione, a snimanju filma podjednako su doprineli (uglavnom kao statisti) milicioneri-čuvari i osuđenici. U kasnijim godinama mitrovački KPD bio je lokacija za snimanje mnogobrojnih filmskih i TV ostvarenja. U prostoru zatvora snimani su i Poslednji krug u Monci, Braća po materi, italijanska serija Hobotnica, film Mali svet iz 2003. godine itd.
  • Posle Drugog svetskog rata, u sremskomitrovačkom KPD su bili smešteni zatvorenici-strani državljani, što je svojevremeno poslužilo kao zaplet za jednu epizodu stripa Modesti Blejz.
  • Od 1938. godine do početka Drugog svetskog rata u Sremskoj Mitrovici je radila fabrika aviona i vazduhoplovnih konstrukcija Albatros, osnovana za potrebe domaće vojne avionske industrije. Do rata, fabrika je proizvela oko 50 različitih tipova aviona i jedrilica, od kojih su najpoznatiji školski prototip Fizir FN (1940. godine fabrika je izgradila čak 20 komada) kao i model izviđačkog aviona Niro.

Poznati Mitrovčani[uredi | uredi izvor]

Rođeni u Sremskoj Mitrovici[uredi | uredi izvor]

Stanovnici Sremske Mitrovice[uredi | uredi izvor]

Partnerski gradovi[uredi | uredi izvor]

Galerija[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Bućin, Rajka (2001). „Prilog poznavanju institucija: zakonski okvir rada velikih župa NDH”. Arhivski vjesnik. Zagreb: Hrvatski državni arhiv. 44: 223. Arhivirano iz originala 7. 4. 2023. g. 
  2. ^ Članak u Zeitschrift fur roman Philologie, sv. XLVI. str. 386, delo Pojave vulgarnolatinskog jezika pp. 24, 26, 31, 65.
  3. ^ [1] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (2. februar 2009) SANU, Nikola Hajdin, projekti
  4. ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9. 
  5. ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9. 
  6. ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7. 
  7. ^ [2] vesti.rs Srpski gradovi budućnosti
  8. ^ Tadić na otvaranju „Carske palate“, www.rts.rs, 14. 12. 2009.
  9. ^ „Turizam”. To Grada Sremska Mitrovica. Pristupljeno 17. 1. 2019. 
  10. ^ [3] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (22. oktobar 2013) Press Online Avarski pojas vraćen muzeju u Sremskoj Mitrovici
  11. ^ a b v g d đ e ž z i "Kroz vekove Sirmiuma", Petar Milošević, Radomir Prica, Muzej Srema, NIP Sremske Novine, Sr. Mitrovica, 1979, 7-11
  12. ^ a b "Sirmium — its History from the I century A.D. to 582 A.D., Sirmium I", Miroslava Mirković, Arheološki institut, Beograd, 1971, 34
  13. ^ [4] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (25. maj 2013) Marcus Aurelius (AD 121 — AD 180)
  14. ^ "Vreme", 28. okt. 1934
  15. ^ a b "Sirmium grad careva i mučenika", Vladislav Popović, Blago Sirmijuma, Sr. Mitrovica, 2003, 42

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Сремска_Митровица&oldid=27736385”