Sudan

Uredi veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Ne poistovećivati sa Južnim Sudanom.
Republika Sudan
جمهورية السودان (arapski)
Republic of Sudan  (engleski)
Krilatica: Победа је наша
(arap. النصر لنا)
(engl. Victory is ours)
Himna: Ми смо војска Алахова, војска нације
(arap. نحن جند الله، جند الوطن)
(engl. We are the Soldiers of Allah, the Soldiers of the Nation)
Položaj Sudana
Glavni gradKartum
Službeni jezik
Vladavina
Oblik države
 — Predsedavajući Prelaznog vojnog savetaAbdel Fatah el Burhan
 — Zamenik predsedavajućeg Prelaznog vojnog savetaMuhamed Hamdan Daglo
Istorija
NezavisnostOd Ujedinjenog Kraljevstva i Egipta
1. januara 1956.
Geografija
Površina‍
 — ukupno1.886.068 km2 (15)
 — voda (%)5
Stanovništvo‍
 — 2016.[3]39.578.828 (35)
 — gustina20,98 st./km2
Ekonomija
ValutaSudanska funta (SDG)
 — stoti deo valute‍100 кирша‍
Ostale informacije
Vremenska zonaUTC +3
Internet domen‍.sd, سودان.‍
Pozivni broj+249

Sudan (arap. السودان, translit. as-Sūdān, engl. Sudan), takođe poznat kao Severni Sudan od nezavisnosti Južnog Sudana, ili zvanično Republika Sudan (arap. جمهورية السودان, translit. Jumhūriyyat as-Sūdān, engl. Republic of the Sudan), država je u severnoj Africi koja izlazi na Crveno more.[4]

Na severu se graniči sa Egiptom, na istoku sa Eritrejom, na jugoistoku sa Etiopijom, na jugu sa Južnim Sudanom, na jugozapadu sa Centralnoafričkom Republikom, na zapadu sa Čadom i na severozapadu sa Libijom. Sa površinom od preko 1,8 miliona km², Sudan je treća je država po površini na afričkom kontinentu.[5] U zemlji prema proceni iz 2009. živi oko 42 miliona stanovnika. Glavni grad je Kartum, a najveći Omdurman.[6][7]

Republika Sudan je nezavisna od 1. januara 1956. godine od Ujedinjenog Kraljevstva. Od 9. jula 2011. godine, Južni Sudan je nakon održanog referenduma o nezavisnosti odvojio se od Sudana kao nezavisna država.

Etimologija[uredi | uredi izvor]

Ime države je skraćeno ime srednjovekovnog arapskog naziva Bilād as-Sūdān (zemlja crnaca), čime je u konkretnom slučaju označavano hrišćansko carstvo u Nubiji. Sudan je takođe naziv i za istoimenu regiju, zbog čega može doći do određenih zabuna.[8]

Geografija[uredi | uredi izvor]

Položaj[uredi | uredi izvor]

Država se prostire u istočnom delu severne Afrike. Sudan jednim delom pripada istoimenoj regiji i zoni Sahela. Pripada joj 853 km obale Crvenog mora.[9] Sa površinom od 1.886.068 km² to je treća najveća afrička država. Na severu se graniči sa Egipatom i Libijom, na zapadu sa Čadom i Centralnoafričkom Republikom, na jugu sa Južnim Sudanom i Etiopijom, a na istoku sa Eritrejom i izlazi na obalu Crvenog mora.

Geologija i reljef[uredi | uredi izvor]

Najveći deo zemlje zauzima visoravan (300 do 1000 m) koju preseca nekoliko planina. Najznačajniji planinski lanac je Džebel Mara na zapadu. Najviša tačka zemlje je 3.187 m visoki vrh Kinjeti blizu granice Ugande.

Reljef Sudana određen je dolinom reke Nil i okolnim planinskim lancima. Tako se na severoistoku uzdiže gorje Džibal Al-Bahr al-ahmar u istoimenoj saveznoj državi na obali Crvenog mora, koje doseže nadmorsku visinu od 2.259 m. Jugozapadnu granicu doline Nila predstavljaju severoekvatorijalni i centralnoafrički prag, koji ujedno predstavljaju i vododelnicu između rečnih sistema Nila i Konga. Na zapadu Sudana nalazi se bazaltno gorje na platou Mara, čije najviše uzvišenje ugašeni vulkan Mara sa 3.042 m je ujedno i najviši vrh Sudana te čini geografsku granicu prema dolini Čada. U centralnom delu zemlje uzdiže se gorje Nuba, nadmorske visine između 500 i 1.325 m. Na severu krajolik sa obe strane Nila prelazi u Saharsku pustinju, pri čemu se deo zapadno od Nila smatra delom Libijske, a deo istočno od Nila delom Nubijske pustinje. U području Kartuma, gde spajanjem Belog i Plavog Nila nastaje Nil, nalazi se široka ravnica, pretežno sastavljena od gline.

Vode[uredi | uredi izvor]

Zemlju u smeru sever-jug preseca dolina reke Nil koja nastaje kod Kartuma spajanjem Belog i Plavog Nila. Sve sudanske reke pripadaju slivu Nila i koriste se za navodnjavanje, plovidbu i kao izvor hidroenergije.

Na severu zemlje nalaze se Libijska i Nubijska pustinja, gotovo bez biljnog pokrivača. Na jugu se prostiru savane i tropske močvare, a na istoku, zapadu i krajnjem jugu planine.

Klima[uredi | uredi izvor]

Klima je na jugu tropska, a na severu vruća pustinjska. Količina padavina drastično opada od juga ka severu. Kišna sezona traje od jula do septembra na severu, dok na jugu traje od juna do novembra. Tokom sušne sezone česte su peščane oluje koje nekada potpuno zatamne dan. Glavni ekološki problemi su erozija tla i širenje pustinje.

Visoke temperature i letnje kiše, naročito na jugu zemlje obeležje su tropske klime Sudana. U kišnom periodu između aprila i novembra, količina padavina se kreće od 1.500 mm na jugu do manje od 100 mm na severu zemlje. Srednje mesečne temperature kreću se od 24 do 32 °C.[10] Pri tome zbog uticaja pustinjske klime ponekad na severu Sudana temperature dosežu i do 41 °C po danu, dok se noću spuštaju na samo 4 °C.

Flora i fauna[uredi | uredi izvor]

Vegetacija se kreće od najoskudnijih biljaka u severnim pustinjama i polupustinjama preko savana prekrivenih trnovitim žbunjem u zoni Sahela, suvih savana sa visokom travom, do vlažnih savana. Površina pokrivena šumom je smanjena za 1,4% u periodu od 1990. do 2000. godine.[11] Raznolikost životinjskog sveta ogleda se naročito u centralnom Sudanu gde žive afrički slonovi, afrički bivoli, žirafe, antilope, hijene, lavovi, nilski konji i krokodili kao i mnogobrojne ptice grabljivice i vodene ptice.

Nacionalni parkovi[uredi | uredi izvor]

U Sudanu postoje tri nacionalna parka (stanje iz 2014) i tri zaštićena vodena područja. Pored njih, sistem zaštićenih područja obuhvata i prirodne rezervate i zaštićene rezervate za ptice. Planina Barkal sa istorijskim gradom Sanam stavljeni su na UNESCO spisak svetske baštine i zajedno čine Napatu, antičku prestolnicu kraljevstva Kuš.

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Populaciona piramida Sudana
Porodica u Sudanu
Žena iz Sudana

Prema popisu iz 1981. broj stanovnika iznosio je 21 milion. Zbog građanskog rata popisi od tada nisu sprovođeni, a prema procenama iz 2003. Sudan je imao 38 miliona stanovnika. Stanovništvo brzo raste u širem području glavnoga grada Kartuma (Kartum-Omdurman-Severni Kartum) u kojem živi od 6–7 miliona ljudi, uključujući i 2 miliona izbeglica iz područja na jugu zemlje zahvaćenih sukobima i poljoprivrednih zona pogođenih sušom.

Sudan je snažno obeležen prisutnošću dve različite kulturne tradicije – arapske na severu i afričke na jugu. Unutar svake od njih postoje stotine etničkih, plemenskih i jezičnih grupa što izuzetno otežava delotvornu međusobnu saradnju.

Svi podaci o stanovništvu pre 2011. godine odnose se na Sudan pre otcepljenja Južnog Sudana 9. jula 2011. godine. Zbog toga se nailazi na različite podatke. Oni se kreću u zavisnosti od različitih izvora od 30,9 miliona stanovnika (procena oktobar 2013, ministarstvo spoljašnjih poslova Nemačke[12]), preko 36.163.778 (procena 2013, PopulationData.net[13]) do 45.047.502 stanovnika. Posljednja cifra iz jula 2011. godine odnosi se na Sudan pre otcepljenja Južnog Sudana. Za 2012. godine po publikaciji CIA World Fact Book, broj stanovnika nekadašnjeg celokupnog Sudana iznosio je 34.204.710, dok se 8.260.490 stanovnika odnosilo samo na Južni Sudan. Po toj proceni, na današnji (severni) Sudan otpadalo je nakon otcepljenja juga tek nešto manje od 26 miliona stanovnika.[14]

Oko 38,9% Sudanaca 2003. godine živelo je u gradovima;[14] sa centrom naseljenosti u Kartumu. Oko 39,5% stanovnika iste godine bilo je mlađe od 15 godina.[14] Stopa rasta stanovništva iznosila je 2,48% godišnje (stanje 2011).[14] Prosečna starost stanovništva iznosi 18,3 godine (stanje 2006).[14] Prosečna očekivana starost iznosi 62,57 godina, pri čemu se za muškarce iznosi 60,58 godina a za žene 64,67 godina (stanje 2012).[14]

Veći deo zemlje zauzimaju severne pokrajine u kojima se nalazi i većina urbanih središta. Stanovnici severnog Sudana većinom su Arapi oko 50%, na istoku žive Bedzaji oko 6%, uz Nil na severu žive Nubijci oko 8%, a na zapadu žive Furi.[15] Oko 2% stanovništva koji govore arapski takođe govore i mnoge domaće jezici. Arapi su prodrli u Sudan iz Egipta od sedmog veka i polako etnički i jezički asimilirali domoroce.

Južno od desete paralele, ova velika zemlja naseljena je uglavnom narodima negroidne rase Nilske grupe naroda; to su Dinke 11%, Neur 5%, Azande 3%, Siluh 2% i Bari 2%.[15] Ove grupe su karakteristične po veoma visokom rastu, bave se uglavnom stočarstvom i ribolovom. Religija: Većina stanovništva oko 70% su sunitski muslimani, islam preovladava u severnim i centralnim krajevima zemlje, ostatak populacije su animisti brojni na jugu, oko 10% su hrišćani (rimokatolici 2 miliona, anglikanci 1,2 miliona, protestanti 400 000, kopti 20 000) takođe na jugu zemlje.[16]

Veći deo stanovništva koncentrisan je u dolini Nila i njegovih pritoka. Osobito je velika gustina naseljenosti u glavnom pamučnom području zemlje, severnom delu međurečja Belog i Plavog Nila. Pustinjski predeli na severu i severozapadu gotovo su nenaseljeni.

Osim aglomeracije glavnog grada veličinom se ističe i Port Sudan na obali Crvenog mora.

Religija[uredi | uredi izvor]

Islam je državna religija Sudana. Do jula 2011. u Sudanu, koji je obuhvatao i današnji Južni Sudan, oko 70% stanovništva bili su sunitski muslimani, oko 25% animisti i oko 5% hrišćani.[14] Nemuslimani žive uglavnom na jugu države i u glavnom gradu. Šerijatski zakoni i danas su na snazi i deo su državnog projekta islamizacije zemlje. Pristalice nekadašnjeg samoprozvanog Mehdija (Muhameda Ahmeda) danas su u političkoj pozadini. Među muslimanskim stanovništvom rašireni su različiti sufijski redovi (tarikati). Tu spadaju Kadirije, te od 19. veka raširena bratstva Samanija i Katimija. Protivno zvaničnim islamskim stajalištima, u liberalnom sudanskom društvu rašireni su neki tradicionalni narodni rituali i kultovi kao što je kult cara.

Hrišćani su većinski pripadnici rimokatoličke crkve u Sudanu, koja se počela širiti na jugu oko 1900. godine u području Vau istovremeno sa britanskom anglikanskom crkvom i njenim misionarima oko južnosudanskog grada Bor. Američka prezbiterijanska crkva dobila je kod Nuera na području gornjeg Nila jedno groblje za svoje pripadnike. Od kraja građanskog rata na jugu se jako šire američko-evangelističke misije i grupe.[17] Na severu postoji i jedna koptska zajednica, koja uglavnom potiče iz Egipta. Na jugu Sudana zastupljene su i tradicionalne religije kao što je dinka. Ateisti i nereligiozne osobe su vrlo retke.[18]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Statua Natakamani, jednog nubijskog kralja
Glavni članak: Istorija Sudana

Stari i srednji vek[uredi | uredi izvor]

U starom su veku u dolini gornjeg Nila, na području poznatom kao Nubija, postojala tri kušitska i meroetska kraljevstva. Na njih je velik uticaj izvršila civilizacija Starog Egipta s kojom su se često sukobljavali, ali i trgovali i preuzimali njene kulturne obrasce. Za stari Egipat, Nubija je bila važna kao izvor zlata i robova, a početkom 12. dinastije (od 1991. do 1785. p. n. e.) spojena je sa Egiptom. Kao posljedica raspadanja novog Egipatskog carstva u 12. veku p. n. e., nastalo je u Nubiji u 9. veku p. n. e. kraljevstvo Kuš koje se održalo sve do 4. veka. U periodu od 712. do 664. p. n. e. kušitska dinastija vladala je celim Egiptom.

U trećem ili četvrtom veku na područje Sudana proširilo se hrišćanstvo. Otprilike istovremeno sa pokrštavanjem ovog područja do 6. veka formirala su se tri nubijska kraljevstva Nobatija, Makurija i Alodija.

Sredinom 7. veka sa severa dolazi islam koji tokom sledećih 1.000 godina postaje dominanta vera. Važna kraljevstva srednjovjekovnog Sudana bila su Makurija i Senar.[19] Godine 651. Nubija potpisuje mirovne sporazume sa islamskim Egiptom, kojim u to vreme vladaju Arapi. Sve do 14. veka među među njima vladaju relativno stabilni odnosi. U centralnom Sudanu nastali su sultanati Darfur i Senar, koji su imali određeni značaj sve do 18. veka. Posle pokrštavanja i nastanka hrišćanskog kraljevstva, Sudan je u periodu od 14. do 16. veka, uz izuzetak juga, postao gotovo u potpunosti islamski.

19. vek[uredi | uredi izvor]

Godine 1820. Sudanom je zavladao susedni Egipat. Egipatska vlast, a posebno pokušaj ukidanja ropstva u drugoj polovini 19. veka, koji su podržale zapadne kolonijalne sile, izazvali su veliko nezadovoljstvo Sudanaca. Tako je 1880-ih izbila pobuna pod vodstvom Muhameda ibn Abdale (Mahdija) koja je nakon početnih velikih uspeha, krunisanih osvajanjem Kartuma 1885. i uspostavom države, ipak ugušena pobedom britanske vojske 1898. Sudan je formalno bio pod kontrolom Ujedinjenog Kraljevstva i Egipta, a de facto pod upravom Britanaca koji su ga podelili na napredniji arapski sever i afrički jug koji je prepušten hrišćanskim misionarima.

Nezavisnost i građanski ratovi[uredi | uredi izvor]

Godinu dana pre sticanja nezavisnosti 1956. na jugu je izbio građanski rat zbog nezadovoljstva tamošnjih hrišćana hegemonijom muslimana u političkom i ekonomskom životu zemlje. Mirovni sporazum je postignut 1972. posle 17 godina borbi. Rat se ponovo rasplamsao 1983. nakon ukidanja dogovorene autonomije juga i uvođenja elemenata šerijata u sudanske zakone.

Nakon što je egipatski kralj Faruk I svrgnut tokom revolucije 1952. godine i određenog vakuuma u pripremi za promenu vlasti u Egiptu, Sudan je iskoristio šansu za pripremu svoje nezavisnosti. Sporazumom sa Egiptom i Velikom Britanijom okončana je vlast Egipta nad Sudanom i proglašena nezavisnost Sudana 1. januara 1956. godine. Na prvim parlamentarnim izborima kao pobednik izašla je nacionalna unijska stranka (Umma), a njen predsednik Ismail el Azhari postao je prvi premijer Sudana. Već iste godine zbog unutarstranačkih razlika na mesto premijera došao je njegov rival Abudulah Halil. Došlo je političke nestabilnosti te je 1958. izvršen vojni udar. General Abud se suprotstavio nezadovoljstvima, zaverama te građanskim ratom u Južnom Sudanu. I pored njegove ostavke 1964. i predaje vlasti civilnim vlastima pod premijerom Sir el Hatim el Halifom, nije došlo do političke stabilnosti ni u narednim godinama. Do 1969. na mestu premijera bile su čak četiri osobe.

Džafar Numejri

Situaciju je iskoristila vojska te je pukovnik Džafar Numejri izvršio u maju 1969. novi vojni udar.[20] Numejrijeva politika se orijentisala na njen egipatski uzor u liku Nasera te su sprovedene neke socijalističke i panarapske reforme. Na vlast je dovedena Sudanska socijalistička unija (SSU) kao jedina stranka u državi. Kratkotrajno 1971. godine udarom je svrgnuta komunistička partija, da bi vrlo brzo ponovo došla na vlast. Numejri je izabran za premijera, te je 1972. godine uspeo da okonča 17-togodišnji građanski rat između vlade i pobunjenika u Južnom Sudanu.

Godine 1981. vlada preobražava državu u islamsku, te je 1983. godine proglašen šerijatski zakon u celoj zemlji, kao i u tada autonomnom južnom Sudanu. Poništavanjem sporazuma iz Adis Abebe nasilno je ukinuta autonomna južnosudanska vlada. To je izazvalo novi građanski rat u junu 1983. godine.[21] Politički nemiri u zemlji su ponovno doveli do vojnog udara 1985. pod zapovedništvom generala Abdurahmana Suvar ad-Dahaba. Međutim, šerijat je i dalje ostao na snazi. Na mesto premijera 1986. ponovno je izabran Sadik el Mehdi.

Do novog vojnog udara došlo je 1989. zbog političke nestabilnosti u zemlji kada general-poručnik Omar el Bašir preuzima vlast i uvodi politiku po uzoru na Numejrijevu. Iako je od tada suvereno vladao zemljom kao predsedavajući Nacionalnog veća komande za spas nacije, neuspešno je pokušavao da povratiti vlast nad jugom zemlje. U periodu 1983. do 2005. u Sudanu se bez prestanka vodio građanski rat. Početkom 2003. sukobile su se provladine paravojne snage džandžavida i nearapski islamski gerilci u istočnoj pokrajini Darfur. I vlada i pobunjenici su optuženi za masovna kršenja ljudskih prava u ovom sukobu. Februara 2004. vlada je proglasili pobedu, ali su pobunjenici zadržali kontrolu u nekim seoskim područjima. Smatra se da je džandžavidska milicija masakrirala više od 50.000 ljudi.[22] Tokom trogodišnjeg sukoba stradalo je više od 300.000 ljudi. Oko 3 miliona ljudi su postali izbeglice.

Referendum o nezavisnosti Južnog Sudana, 2011

Napokon 2005. godine dolazi do mirovnog sporazuma između vlade u Kartumu i pobunjenika na jugu. Njime je zagarantovana autonomija Južnog Sudana i predviđen referendum koji je održan od 9. do 15. januara 2011. godine.[23] Nakon referenduma, Južni Sudan je proglasio nezavisnost u 9. jula 2011. godine.[24][25] Konačni rezultati objavljeni su 7. februara i prema njima 98,83% glasača opredelilo se za otcepljenje. Zvanično, Južni Sudan proglasio je nezavisnost 9. jula 2011. godine.[26]

Džon Garang je poginuo u helikopterskoj nesreći 31. jula 2005. u Ugandi.[27][28] To je u zemlji izazvalo sukobe u kojima je poginulo 130 ljudi.

Zbog rata dve frakcije vojno-bezbednosnih snaga, 10,7 miliona građana je završno sa januarom 2024. bilo u rasejanju.[29]

Vlada[uredi | uredi izvor]

Zvanično, politika Sudana odvija se u okvirima federalne predsedničke demokratske republike sa višestranačkim političkim sistemom, gde je predsednik Sudana istovremeno šef države, šef vlade i vrhovni komandant sudanskih narodnih oružanih snaga. Zakonodavna moć je podeljena na vladu i dvodomni parlament sa donjim domom Nacionalnom skupštinom Sudana kojeg čini 450 zastupnika i gornjim Većem država Sudana sa 50 članova, svi izabrani na mandat od šest godina. Sudska vlast je nezavisna, a na njenom čelu je Ustavni sud Sudana.[14]

Međutim, nakon drugog sudanskog građanskog rata (1983–2005) i današnjeg rata u Darfuru, istina manjeg intenziteta, Sudan se u međunarodnoj politici uglavnom smatra kao autoritarna država u kojoj svu efektivnu političku moć ima predsednik Omar el Bašir i vladajuća Nacionalna kongresna stranka Sudana. Od 1993. godine Sudan je transformisan u islamsku jednostranačku državu kada je el Bašir rasformirao revolucionarno komandno veće i osnovao Nacionalni islamski front (NIF) sa novim parlamentom i vladom sastavljenom isključivo od članova NIF-a. Istovremeno, struktura regionalnih uprava zamenjena je stvaranjem 26 saveznih država sa guvernerima na čelu čime je Sudan postao federalna republika. Izvršne funkcije su podeljene između NCP, SPLA, sudanskog Istočnog fronta i frakcija Umma stranke i Demokratske unionističke stranke (DUP).

Omer el Bašir je bio kandidat na predsedničkim izborima 2010. godine, što su bili prvi slobodni izbori sa učešćem više političkih stranaka nakon 24 godine.[30][31] Njegov politički rival bio je potpredsednik Salva Kir Majardit, vođa SPLA i trenutni predsednik nezavisne države Južni Sudan.[32]

Administrativna podela[uredi | uredi izvor]

Politička podela Sudana. Trougao Halaib je pod administracijom Egipta od 2000.

Sudan je podeljen na 18 saveznih država (vilajeta, jedn. vilajet, arap. ولایت). Oni se dalje dele na 133 distrikta.

Privreda[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Privreda Sudana
Koncesije nafte i prirodnog gasa u Sudanu 2004. godine

Po procenama iz 2010. godine, Sudan se smatrao 17. najbrže rastućom ekonomijom[33] sveta, a brzi razvoj države zasnovan uglavnom na visokim prihodima od nafte, čak i pored međunarodnih sankcija, zapažen je i opisan u jednom članku Njujork tajmsa iz 2006. godine.[34] U periodu od četiri godine do 2014, budžet sudanske vlade iznosio je oko 140 miliona funti na godišnjem nivou, a britansko odeljenje za međunarodni razvoj (UKaid) dalo je od 30 do 54 miliona funti pomoći.[35] Zbog otcepljenja Južnog Sudana, gde se nalazilo preko 80% naftnih polja Sudana, ekonomski razvoj Sudana nakon 2011. godine i dalje je vrlo neizvestan. Međutim, i pre otcepljenja juga, ekonomija zemlje se suočavala sa brojnim problemima, mada je rasla vrlo niskim stopama sa vrlo niske baze. U poslednjih deset godina, rast je bio vrlo spor i po podacima Svetske banke ukupni rast BDP-a u 2010. godini iznosio je 5,2% u odnosu na rast u 2009. godine od 4,2%.[14]

Iako je istorijski poljoprivreda bila osnovni izvor prihoda, zapošljavajući preko 80% Sudanaca i sačinjavajući oko trećine privrednog sektora, ipak je naftna industrija nakon 2000. godine najviše uticala na razvoj Sudana. Danas, MMF zajedno sa vladom u Kartumu radi na implementaciji kvalitetnije makroekonomske politike. Ovo je usledilo nakon turbulentnog perioda 1980-ih kada je dug Sudana prema MMF-u i Svetskoj banci eksponencijalno narastao kulminirajući konačno suspenzijom države iz MMF-a.[36] Program pomoći je na snazi od početka 1990-ih, kao i kontrola deviznih kurseva i rezervi stranih valuta.[14]

Stopa inflacije u Sudanu u 2013. godini iznosila je 32,1% (po indeksu potrošačkih cena). Nezaposlenost je 2022. godini iznosila je 19,3%[37] dok je oko 9% stanovništva je bilo ispod praga siromaštva.

Saobraćaj[uredi | uredi izvor]

Drumski[uredi | uredi izvor]

Do 1970. godine postojao je samo jedan asfaltirani put između Kartuma i Vad Madanija. Do 1980. uz pomoć drugih država i u etapama asfaltirani su drugi pravci preko Kasale do Port Sudana (oko 1.200 km). Oko 1990. od 20-25.000 km ukupne mreže puteva u Sudanu bilo je tek 3.000-3.500 km asfaltirano. Podaci iz 1996. godine navode 11.900 km neasfaltiranih puteva i 4.320 asfaltiranih. Od 2000. godine zahvaljujući poboljšanju u privredi i velikim prihodima od izvoza nafte, ubrzana je izgradnja i modernizacija svih cesta u severnom Sudanu. Krajem 2008. putna mreža između gradova u području El-Obeida na zapadu preko Kasale i Port Sudana na istoku nanovo je asfaltirana. Asfaltirane su i poprečne ceste od Port Sudana preko Atbare i Merove do Dunkule.

U Južnom Sudanu tek od 2005. je bilo moguće početi sa modernizacijom i izgradnjom puteva nakon što su okončana neprijateljstva i građanski rat. Pre izgradnje puteva, do tada makadamski putevi su prvo morali biti očišćeni od mina. Najvažniji putni pravci na jugu su prema Guluu u Ugandi, koji je do 2008. godine bio u vrlo lošem stanju, a objavljeni su planovi o završetku makadamskog puta od Džube (Južni Sudan) preko Vaua do Kartuma.[38]

Železnički[uredi | uredi izvor]

Železnička stanica Kosti na Nilu. Roba namenjena za Južni Sudan se ovde pretovara na rečne tegljače

Železnički saobraćaj u Sudanu do danas nije dovoljno razvijen i ne igra značajniju ulogu u saobraćaju u državi. Međutim do 1960-ih on je imao gotovo potpuni transportni monopol u zemlji. Pored nacionalne mreže, u Kapspuru postoji još i mreža uskog koloseka od 610 mm, takozvana Gezira železnica, koja je nastala u sklopu projekta Gezira, a ima samo regionalni značaj.

Aviosaobraćaj[uredi | uredi izvor]

U Sudanu postoji 16 asfaltiranih aerodroma (stanje 2013.[14]) od čega su dva aerodroma sa pistama preko 3.047 m, 10 aerodroma sa pistama od 2.438 m do 3.047 m, i 4 aerodroma sa pistama kraćim od 2.437 m. Osim ovih, u Sudanu postoji i 58 aerodroma bez asfaltiranih pista i 6 heliodroma.

Kultura[uredi | uredi izvor]

Sudan je snažno obeležen prisustvom dve različite kulturne tradicija – arapske na severu i afričke na jugu. Unutar svake od njih postoje stotine etničkih, plemenskih i jezičnih grupa što otežava efikasnu međusobnu saradnju.

Veći deo zemlje zauzimaju severne pokrajine u kojima se nalazi i većina urbanih središta. Stanovništvo je tamo uglavnom muslimansko, a uz arapski govore se i mnogi domaći jezici. Sudan ima 597 grupa koje govore preko 400 različitih jezika i dijalekata.[39]

Kultura je ranije bila veoma razvijena. Na severu postoje piramide koje su strmije od egipatskih. Takođe južni je deo imao određene veze s Vizantijom. Pesništvo i književnost su se razvijali s nadolazećim uticajima arapske kulture. Kultura je takođe bila inspirisana ustancima i ratovima. Posle Drugog svetskog rata dolazi do razvoja moderne književnosti. Godine 1910. napisana je prva sudanska drama.

Marka anglo-egipatskog Sudana iz 1927. godine nominalne vrednosti 10 pijastera sa likom poštara na devi

Sport[uredi | uredi izvor]

U Sudanu je dva puta održan Afrički kup nacija u fudbalu: 1957. i 1970. godine. Upravo 1970. kao domaćin, reprezentacija Sudana je po prvi i, do danas, jedini put postala šampion Afrike.

Filatelija[uredi | uredi izvor]

Redovne marke Sudana iz 1951.

Prve moderne pošte u Sudanu otvorene su 1867. godine u Suakinu i Vadi Halfi, te 1873. u Dongoli, Berberu i Kartumu, te 1877. godine u Senaru, Karkuku, Fazoglu, Elkedarefu, El Obejdu, Al-Fašeru i Fašodi (danas Kodok).[40] Zbog Mehdijevog ustanka koji je započeo 1881. godine, sve egipatske poslovnice pošte su zatvorene do 1884. godine. Nakon što su se Egipćani i Britanci povukli iz Sudana, zemlja je ostala bez poštanske službe sve do ponovnog osvajanja Sudana 1896. godine. Kada je kampanja osvajanja započela u martu 1896. godine, poštanska služba je bila dostupna samo vojsci ali poštanske marke nisu korištene.[41]

Do izdavanja prvih sudanskih maraka 1897. godine, korištene su egipatske marke. Količina poštanskih pošiljki bila je mala pa je korišten vrlo mali broj maraka. Između marta i jula 1885. godine u Suakinu su se koristile britanske poštanske marke od 2½ i 5d. Indijske marke su se takođe koristile u istom području, sa oznakom Savakin ili Suakin između 1884. i 1899. godine.[40] Od 1. marta 1897. godine tadašnje egipatske marke sa preštampanim nazivom SOUDAN na francuskom i arapskom, postale su dostupne u poštama Sudana. Vrednosti maraka bile su od 1, 2, 3 i 5 miliema i 1, 2, 5 i 10 pijastera. Preštampavanje naziva izvršila je štamparija Imprimerie Nationale, Boulaq iz Kaira.[40]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „2005 constitution in English” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 21. 06. 2009. g. Pristupljeno 31. 05. 2013. 
  2. ^ „Sudan country profile”. BBC. 05. 06. 2017. 
  3. ^ „World Population Prospects: The 2017 Revision”. ESA.UN.org (custom data acquired via website). United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. Pristupljeno 10. 9. 2017. 
  4. ^ „United Nations Statistics Division - Standard Country and Area Codes Classifications”. Arhivirano iz originala 13. 07. 2011. g. Pristupljeno 11. 04. 2014. 
  5. ^ Do proglašenja nezavisnosti Južnog Sudana 9. jula 2011. godine, Sudan je bio najveća afrička država po površini.
  6. ^ „Population of capital cities and cities of 100 000 or more inhabitants: latest available year, 1990–2009”. Demographic Yearbook 2009–2010. United Nations. 2011. str. 288—289. Pristupljeno 12. 05. 2012.  (Table 8 Arhivirano 2012-07-10 na sajtu Wayback Machine)
  7. ^ „Sudan: States, Major Cities, Towns & Agglomeration – Statistics & Maps on City Population”. City Population. 2011. Приступљено 12. 05. 2012. 
  8. ^ International Association for the History of Religions (1959), Numen, Leiden: EJ Brill, стр. 131, „West Africa may be taken as the country stretching from Senegal in the West, to the Cameroons in the East; sometimes it has been called the central and western Sudan, the Bilad as-Sūdan, 'Land of the Blacks', of the Arabs” 
  9. ^ „ISS Sudan geography”. Архивирано из оригинала 13. 05. 2011. г. Приступљено 17. 4. 2013. 
  10. ^ Brockhaus - die Enzyklopädie. 21, STAM - THEL., izd. 1998. ISBN 978-3-7653-3100-8.
  11. ^ Fischer Weltalmanach 2006, 1. izd., (jezik: nemački). ISBN 978-3-596-72006-4.
  12. ^ Auswärtiges Amt zum Sudan
  13. ^ PopulationData.net: Sudan
  14. ^ a b v g d đ e ž z i j „CIA The World Fact Book”. Arhivirano iz originala 05. 02. 2019. g. Pristupljeno 30. 04. 2017. 
  15. ^ a b „World Directory of Minorities and Indigenous Peoples – Sudan: Copts”. Minority Rights Group International. 2008. Pristupljeno 21. 12. 2010. 
  16. ^ „The World Factbook”. cia.gov. Arhivirano iz originala 17. 08. 2017. g. Pristupljeno 10. 04. 2019. 
  17. ^ Marina Peters: Zur Rolle der Religionen. u: Bernhard Chiari (ur.): Wegweiser zur Geschichte. Sudan. Paderborn (2008). pp. 157.
  18. ^ Roald, Anne Sofijie (2012-01-01), Freedom of Religion in Sudan (na jeziku: engleski), Brill, str. 149—170, ISBN 978-90-04-21684-6, Pristupljeno 2024-01-28 
  19. ^ Rayah 1978, str. 64.
  20. ^ Lesch 1999, str. 45
  21. ^ Melha Rout Biel (2003): The Civil War in Southern Sudan and Its Effect on Youth and Children Arhivirano na sajtu Wayback Machine (9. april 2015), Thüringer Deutsch-Afrikanische Gesellschaft e.V.
  22. ^ „ICC Prosecutor Presents Case Against Sudanese President, Hassan Ahmad al Bashir, for Genocide, Crimes Against Humanity and War Crimes in Darfur” (Saopštenje). Office of the Prosecutor, International Criminal Court. 14. 07. 2008. Arhivirano iz originala 25. 03. 2009. g. 
  23. ^ „First day of south Sudan referendum ends peacefully”. tehran times. Pristupljeno 10. 01. 2011. 
  24. ^ „Sudan's Referendum Commission says southern Sudan referendum on Jan. 9”. People's Daily Online. 21. 10. 2010. Pristupljeno 05. 1. 2011. 
  25. ^ Road to 2011 referendum is full of obstacles – South Sudan's Kiir Arhivirano na sajtu Wayback Machine (15. jul 2014) Sudan Tribune, 12. 7. 2007
  26. ^ „Unabhängigkeits-Referendum im Süd-Sudan am Sonntag | euronews, welt”. De.euronews.net. Arhivirano iz originala 12. 01. 2011. g. Pristupljeno 10. 01. 2011. 
  27. ^ „Southern Sudanese leader John Garang’s mysterious death”. Al Jazeera (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2024-01-28. 
  28. ^ „John Garang: The flight of no return”. Monitor (na jeziku: engleski). 2021-02-01. Pristupljeno 2024-01-28. 
  29. ^ Vujić, Tanja. „Rat u Sudanu naterao 10,7 miliona ljudi u raseljenje”. Politika Online. Pristupljeno 2024-01-28. 
  30. ^ „SudanTribune article: SPLM Kiir to run for president in Sudan 2009 elections”. Arhivirano iz originala 24. 04. 2021. g. Pristupljeno 30. 04. 2017. 
  31. ^ „SudanTribune article: Eastern Sudan Beja, SPLM discuss electoral alliance”. Arhivirano iz originala 05. 05. 2010. g. Pristupljeno 30. 04. 2017. 
  32. ^ SPLM Kiir to run for president in Sudan 2009 elections Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. april 2021), Sudan Tribune, 27. juli 2008
  33. ^ Sudana, Vlada Južnog. „Economy”. Arhivirano iz originala 20. 10. 2009. g. 
  34. ^ Gettleman, Jeffrey (24. 10. 2006). „War in Sudan? Not Where the Oil Wealth Flows”. The New York Times. 
  35. ^ DfID Sudan: "Operational Plan 2011-2015"
  36. ^ Richard 1992
  37. ^ „Sudan Unemployment Rate”. tradingeconomics.com. Pristupljeno 2024-01-28. 
  38. ^ „Khartoum and Juba connected by road after decades. Sudan Tribune, 30.11.2008”. Arhivirano iz originala 09. 07. 2014. g. Pristupljeno 30. 04. 2017. 
  39. ^ Bechtold 1991, str. 1.
  40. ^ a b v Gisburn, Harold G. D. i Thompson, G. Seymour, Stamps and Posts of the Anglo-Egyptian Sudan, Stanley Gibbons, (1947). pp. 18–20.
  41. ^ „Sudan's First Stamps”. Arhivirano iz originala 21. 09. 2016. g. Pristupljeno 30. 04. 2017. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Vlada[uredi | uredi izvor]

Novosti[uredi | uredi izvor]

Pregled[uredi | uredi izvor]

Direktorijumi[uredi | uredi izvor]

Ostalo[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Судан&oldid=27808814”