Sukob u Nagorno-Karabahu

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Sukob Nagorno-Karabah

Trenutna situacija u regionu
Vreme20. februar 1988. — 1. januar 2024. (35 godina, 10 meseci, 1 sedmica i 5 dana)
Mesto
Linija kontakta (Nagorno-Karabah), granica između Azerbejdžana i Jermenije
Ishod

Odlučujuća pobeda Azerbejdžana

Sukobljene strane

 NKR
 Jermenija
Dobavljač oružja:

 Azerbejdžan
Vojna podrška:

Dobavljač oružja:

Konflikt Nagorno-Karabah[6] je etnički[7][8] i teritorijalni[9] sukob između Jermenije i Azerbejdžana nad spornim regionom Nagorno-Karabah, naseljenim pretežno jermenskim stanovništvom[10][11][12][13] i sedam okolnih okruga naseljenih pretežno stanovništvom Azerbejdžana zbog njihove evakuacije u prvom Nagorno-Karabaškom ratu.

Neke od ovih teritorija su de fakto kontrolisane i neke od njih su prisvojene pri ocepljenju Republike Arcah od Azerbejdžana, iako je ta teritorija internacionalno poznata kao teritorija Azerbejdžana. Konflikti su počeli još početkom 20. veka, ali trenutni konflikt počeo je 1988. godine, kada su Karabaški Jermeni zahtevali prenošenje Karabaha iz sovjetskog Azerbejdžana u Sovjetsku Jermeniju. Konflikt je eskalirao u rat ranih 1990. godina koji je kasnije prešao u sukob niskog intenziteta do četvorodnevne eskalacije u aprilu 2016. godine, a zatim u još jedan rat punog intenziteta 2020. godine.

Primirje potpisano 1994. godine u Biškeku rezultovalo je sa dve decenije relativne stabilnosti, koja se značajno pogoršala zajedno sa sve većom frustracijom Azerbejdžana dosadašnjim stanjem, što je u suprotnosti sa naporima Jermenije da ga održi.[14] Četvorodnevna eskalacija u aprilu 2016. godine postala je najsmrtonosnija razmena vatre sve do konflikta 2020. godine.[15] Privremeno primirje je uspostavljeno privremenim sporazumom o prekidu vatre 10. novembra 2020. godine, kojim je većina teritorija koje je Azerbejdžan izgubio tokom prvog Nagoromo-Karabah rata vraćeno u posed Azerbejdžana. Predsednik Azerbejdžana, Ilham Alijev, tvrdio je da je sukob time okončan.[16] Međutim, nakon sporazuma o prekidu vatre usledila je granična kriza između Jermenije i Azerbejdžana 2021. od maja 2021. nadalje, uz konstantan porast broja žrtava sa obe strane.

Pozadina[uredi | uredi izvor]

Moderna faza konflikta počela je u februaru 1988. godine. Prema sovjetskom popisu stanovništva 1979. godine, 160.841 Azerbejdžanaca živelo je u Jermeniji i 352.410 Jermena živelo je u Azerbejdžanu izvan Nagorno-Karabaha.[17] Sovjetski popis stanovništva iz 1989. godine pokazao je da 84,860 Azerbejdžanaca živi na teritoriji Jermenije i da 245,045 Jermenia živi na teritoriji Azerbejdžana izvan Nagorno-Karabaha.[17] Tokom raspada Sovjetskog Saveza 1989. godine, etničke tenzije između Jermena i Azerbejdžanaca je porasla u regionu Nagorno-Karabaha. Od 2017. godine. javno mnjenje na obe strane je zabeleženo kao „sve ukorijenjenije, ratobornije i beskompromisnije“.[14] U tom kontekstu, međusobni ustupci koji bi mogli da na duže staze smanje tenzije mogli su takođe, kratkoročno, ugroziti unutrašnju stabilnost i opstanak vladajućih elita, ostavljajući tako malo podsticaja za kompromis.[14]

Vremenska linija[uredi | uredi izvor]

Prvi Nagorno-Karabah rat (1988—1994)[uredi | uredi izvor]

Prvi rat u Nagorno-Karabahu, takođe poznat kao i Oslobodilački rat Arcaha u Jermeniji i Nagorno-Karabahu, bio je oružani sukob koji se odigrao od kasnih 1980. do maja 1994. godine. u enklavi Nagorno-Karabah u jugozapadnom Azerbejdžanu, između većinski etničkih Jermena Nagorno-Karabaha koje su podržavali republika Jermenija i republika Azerbejdžan. Kako je rat odmicao, Jermenija i Azerbejdžan, obe bivše Sovjetske republike, uplele su se u dugi, neobjavljeni rat u planinskim visinama Karabaha dok je Azerbejdžan pokušao da obuzda secesionistički pokret u Nagorno-Karabahu.

Fotografije palih jermenskih vojnika u Stepanakertu, Nagorno Karabah

Parlament enklave glasao je za ujedinjenje sa Jermenijom. Održan je referendum koji je bio bojkotovan od strane azerbejdžanskog stanovništva u Nagorno-Karabahu. Na referendumu je većina birača glasala za nezavisnost. Zahtev za ujedinjenje sa Jermenijom, koji je iznova otpočeo 1988. godine, počeo je relativno mirno. Kako se bližio raspad Sovjetskog Saveza, tenzija je postepeno rasla i prerastala u sve nasilniji sukob izmežu Jermena i Azerbejdžanaca. Obe strane su tvrdile da se nad njima sprovodilo etničko čišćenje koje je sprovodila druga strana.

Međuetnički sukobi između njih otpočeli su ubrzo nakon što je parlament Nagorno-Karabaške autonomne oblasti u Azerbejdžanu 20. februara 1988. godine izglasao ujedinjenje regiona sa Jermenijom. Okolnosti raspada Sovjetskog Saveza olakšale su jermenskom separatisti pokret u Sovjetskom Azerbejdžanu. Deklaracija o otcepljenju od Azerbejdžana bila je konačni rezultat teritorijalnog sukoba oko zemlje.[18] Pošto je Azerbejdžan proglasio nezavisnost od Sovjetskog Saveza i uklonio ovlašćenja vlade enklave, jermenska većina je glasala za otcepljenje od Azerbejdžana. Pritom su proglasili nepriznatu republiku Nagorno-Karabah.[19]

Borbe su izbile u kasnu zimu 1992. godine. Međunarodno posredovanje nekoliko grupa, uključujući Organizaciju za evropsku bezbednost i saradnju (OEBS), nije donelo rešenje. U proleće 1993. godine jermenske snage su zauzele teritoriju izvan same enklave, preteći da će katalizovati uključivanje drugih zemalja u regionu.[20] Do kraja rata 1994. godine, Jermeni su imali punu kontrolu nad većinom enklave, a takođe su držali i oko 9% teritorije Azerbejdžana van enklave.[21] Čak 230.000 Jermena iz Azerbejdžana i 800.000 Azerbejdžanaca iz Jermenije i Karabaha raseljeno je kao rezultat sukoba, čime su Jermenija i Karabah u suštini očišćeni od Azerbejdžanaca, a Azerbejdžan od Jermena.[22] U maju 1994. godine potpisan je prekid vatre uz posredovanje Rusije, što je dovelo do diplomatskog posredovanja.[23]

Do nekih sukoba došlo je u godinama nakon prekida vatre 1994. godine.[24]

Granični sukobi (1994—2020)[uredi | uredi izvor]

Sukobi u Mardakertu 2008. počeli su 4. marta nakon jermenskih izbornih protesta 2008. godine. To je uključivalo najteže borbe između etničkih jermenskih[25] i azerbejdžanskih snaga[26] oko spornog regiona Nagorno-Karabaha[26][27] od prekida vatre iz 1994. nakon Prvog rata u Nagorno-Karabahu.

Jermenski izvori optužili su Azerbejdžan da pokušava da iskoristi trenutne nemire u Jermeniji.[28] Azerbejdžanski izvori su okrivili Jermeniju, tvrdeći da jermenska vlada pokušava da skrene pažnju sa unutrašnjih tenzija u Jermeniji.[28]

Nakon incidenta, Generalna skupština Ujedinjenih nacija je 14. marta zabeleženim glasanjem od 39 za i 7 protiv usvojila Rezoluciju 62/243, kojom se zahteva hitno povlačenje svih jermenskih snaga sa okupiranih teritorija Azerbejdžana.[29]

Nasilje 2010.[uredi | uredi izvor]

Sukob u Nagorno-Karabahu 2010. bio je raštrkana razmena vatre koja se dogodila 18. februara na liniji kontakta koja deli azerbejdžanske i jermenske vojne snage u Karabahu. Azerbejdžan je optužio jermenske snage da su gađale azerbejdžanske položaje u blizini sela Tap Qaraqoyunlu, Qızıloba, Qapanlı, Yusifcanlı i Cavahirli, kao i u visovima Agdamskog okruga, uključujući i snajpersku vatru.[30][31] Kao rezultat toga, tri azerbejdžanska vojnika su poginula, a jedan je ranjen.[32]

Sukobi u Mardakertu 2010. bili su niz kršenja primirja kojim je okončan Prvi rat u Nagorno-Karabahu. Oni su se odigrali preko linije dodira koja deli Azerbejdžan i etničke jermenske vojne snage nepriznate, ali de fakto nezavisne Republike Nagorno-Karabah. Obe strane optužile su drugu za kršenje režima prekida vatre. Ovo su bila najgora kršenja primirja (koje je na snazi od 1994.) u dve godine i ostavila su jermenske snage sa najvećim žrtvama od sukoba u Mardakertu u martu 2008.[33]

Između 2008. i 2010. godine na obe strane su poginula 74 vojnika.[34]

2011–2013. nastavljene borbe[uredi | uredi izvor]

Krajem aprila 2011. u graničnim sukobima poginula su tri vojnika Nagorno-Karabaha,[35] dok su 5. oktobra poginula dva azerbejdžanska i jedan jermenski vojnik.[36] Ukupno tokom godine ubijeno je 10 jermenskih vojnika.[37]

Sledeće godine, granični sukobi između oružanih snaga Jermenije i Azerbejdžana odvijali su se od kraja aprila do početka juna. U sukobima je poginulo pet azerbejdžanskih i četiri jermenska vojnika. Ukupno tokom 2012. godine ubijeno je 19 azerbejdžanskih i 14 jermenskih vojnika.[38] Drugi izveštaj navodi da je broj mrtvih Azerbejdžanaca 20.[24]

Tokom 2013. godine u graničnim sukobima poginulo je 12 azerbejdžanskih i 7 jermenskih vojnika.[38]

Sukobi 2014. i obaranja helikoptera[uredi | uredi izvor]

U 2014. izbilo je nekoliko graničnih sukoba koji su do 20. juna rezultirali sa 16 smrtnih slučajeva na obe strane.[39]

Dana 2. avgusta, azerbejdžanske vlasti su saopštile da je osam njihovih vojnika ubijeno u trodnevnim sukobima sa NKO snagama, što je najveći pojedinačni broj poginulih u vojsci zemlje od rata 1994. godine. [40]NKO je negirao bilo kakve žrtve na njihovoj strani, dok je rekao da su Azerbejdžanci pretrpeli 14 mrtvih i mnogo više povređenih.[40] Lokalni zvaničnici u Nagorno-Karabahu izvestili su o najmanje dve smrti jermenske vojske u najvećem incidentu u toj oblasti od 2008.[41] Sledeće noći ubijeno je još pet azerbejdžanskih vojnika, čime je broj poginulih u avgustovskim sukobima porastao na najmanje 15. Nasilje je podstaklo Rusiju da izda oštro saopštenje, upozoravajući obe strane da ne eskaliraju dalje situaciju.[42]

Do 5. avgusta 2014. godine u borbama koje su počele 27. jula poginulo je 14 azerbejdžanskih i 5 jermenskih vojnika. Ukupno, 27 azerbejdžanskih vojnika je poginulo od početka godine u graničnim sukobima.[43]

U odvojenom incidentu u julu 2014. godine, odbrambena vojska NKR saopštila je da su vojnici ubili jednog i uhapsili dva člana azerbejdžanske subverzivne grupe koja je prodrla na liniju kontakta.[44] Pored špijuniranja kretanja jermenskih trupa i vojnih objekata i civilnih naselja u Karvačaru (Kelbadžar), tim je optužen za ubistvo Smbata Cakanjana, sedamnaestogodišnjeg jermenskog dečaka i stanovnika sela Jumen. Obojicu preživelih članova grupe jermenski sud je osudio na doživotni zatvor. U julu 2015, video snimci koje je tim snimio su objavljeni u javnosti i emitovani na jermenskoj državnoj televiziji.[45]

Oružane snage Azerbejdžana oborile su 12. novembra 2014. helikopter Vojske odbrane Nagorno-Karabaha Mil Mi-24 iznad okruga Agdam u Karabahu. U incidentu su poginula tri vojnika. Ministarstvo odbrane Jermenije saopštilo je da je avion bio nenaoružan i nazvalo njegovo obaranje „provokacijom bez presedana“. Vlasti Azerbejdžana su tvrdile da je helikopter "pokušavao da napadne" položaje azerbejdžanske vojske.[46] Jermenske vlasti su saopštile da će se Azerbejdžan suočiti sa "teškim posledicama".[47] Sa padom, 2014. je postala najsmrtonosnija godina za jermenske snage od sporazuma o prekidu vatre iz 1994. godine, sa 27 poginulih vojnika spram 34 poginula na azerbejdžanskoj strani.[48] U 2014. godini poginulo je i šest jermenskih civila, dok je do kraja godine broj ubijenih Azerbejdžanaca porastao na 39 (37 vojnika i 2 civila).[24]

Sporadične borbe iz 2015.[uredi | uredi izvor]

U 2015. godini, 42 jermenska vojnika i 5 civila su ubijena u nastavljenim sukobima na granici.[49] Pored toga, poginula su i najmanje 64 azerbejdžanska vojnika.[50][51]

Sporadične borbe su se prvenstveno vodile u: januaru,[52] junu,[53] avgustu,[54] septembru,[55][56] novembru[57] i tokom celog decembra.[51][58]

Tokom godina, Azerbejdžan je postajao nestrpljiv prema statusu kvo. S tim u vezi, podstaknuta neočekivanim prilivima od nafte i gasa, zemlja je krenula u vojno jačanje. Samo u 2015. Baku je potrošio 3 milijarde dolara na svoju vojsku, više od celog nacionalnog budžeta Jermenije.[14]

Sukobi početkom 2016.[uredi | uredi izvor]

Tokom januara i februara 2016. četiri jermenska i četiri azerbejdžanska vojnika poginula su u borbama na granici Nagorno-Karabaha.[59] Prva žrtva u 2016. bio je vojnik Nagorno-Karabaha Aramais Voskanijan, koji je poginuo od azerbejdžanske snajperske vatre dok je služio u istočnom pravcu linije dodira.[60][61] Sredinom februara, Hakoba Hambarcumjana, jermenskog stočara iz Vazgenašena, ubio je azerbejdžanski snajperista.[62] U martu su dva azerbejdžanska i jedan jermenski vojnik poginuli u sukobima duž granice između Azerbejdžana i Jermenije.[63][64]

2016–2017. obnovljeni granični sukobi[uredi | uredi izvor]

Između 8. aprila i 16. juna 2016. u sporadičnim borbama poginulo je 14 jermenskih i tri azerbejdžanska vojnika, kao i jedan azerbejdžanski civil. 5. oktobra 2016. jermenska artiljerija je granatirala azerbejdžanske položaje na liniji dodira, a jedan azerbejdžanski vojnik je poginuo.[65] Jedan jermenski vojnik poginuo je 11. oktobra 2016. u okršaju na liniji dodira.[66] Dana 15. novembra, jedan azerbejdžanski vojnik je poginuo na liniji dodira.[67] Azerbejdžanske snage su 27. novembra prijavile da su oborile jermenski dron koji je prešao liniju kontakta.[68]

Jedan vojnik iz Nagorno-Karabaha poginuo je u akciji sa azerbejdžanskim snagama 6. februara 2017.[69] 8. februara 2017. jedan vojnik Nagorno-Karabaha je poginuo, a drugi je ranjen u vatrenom okršaju sa azerbejdžanskim trupama duž linije kontakta.[69] Dana 24. februara 2017, azerbejdžanske snage su artiljerijom granatirale jermenske položaje u blizini sela Tališ.[70] Sledećeg dana izbio je veliki vatreni okršaj sa azerbejdžanskim snagama koje su se približavale jermenskim linijama u istoj oblasti, 5 azerbejdžanskih vojnika je ubijeno u sukobu koji je usledio.[70][71]

Dana 15. maja 2017. godine, PVO sistem "Karabah Osa" je oštećen ili uništen vođenom raketom koju su lansirale azerbejdžanske snage.[72] Dana 20. maja 2017. u vatrenom okršaju sa azerbejdžanskim trupama poginuo je jermenski vojnik, a azerbejdžanska vojska je u akciji upotrebila protivtenkovske granate i minobacačku vatru od 60 mm.[73] Dana 26. maja 2017. godine, jedan vojnik iz Nagorno-Karabaha poginuo je u okršaju sa azerbejdžanskim snagama uz pomoć minobacača i bacača granata.[74][75] Azerbejdžanske snage su 16. juna 2017. ubile tri vojnika Nagorno-Karabaha.[76] Dana 22. juna 2017. godine, četiri azerbejdžanska vojnika ubili su vojnici Nagorno-Karakha.[77] Dana 4. jula 2017. godine, jedna Azerbejdžanka i njeno dvogodišnje unuče ubijeni su od posledica granatiranja jermenskih snaga.[78] Dana 10. jula 2017. godine, vojnik Nagorno-Karabaha ubijen je u granatiranju od strane azerbejdžanskih snaga.[79] Azerbejdžan je 25. jula 2017. tvrdio da je jedan od njegovih vojnika ranjen municijom bačenom sa jermenskog UCAV-a.[80] Dana 31. avgusta 2017. na azerbejdžanske vojne položaje pucano je i granatirano sa jermenskih vojnih položaja. Jermenska vojska koristila je mitraljeze velikog kalibra.[81]

Sukobi 2018.[uredi | uredi izvor]

Azerbejdžanski snajperista ubio je vojnika iz Nagorno-Karabaha 7. januara 2018.[82] godine u blizini linije kontakta. Jedan vojnik iz Nagorno-Karabaha poginuo je 7. februara 2018.[83] Tri civila dobrovoljca su poginula u operaciji razminiranja u Nagorno-Karabahu 29. marta 2018.[84] Vojnik Nagorno-Karabaha poginuo je u azerbejdžanskoj vatri 9. aprila 2018.[85] Vojnik Nagorno-Karabaha poginuo je u vatrenom obračunu sa azerbejdžanskim snagama 10. juna 2018. U septembru 2018.[86] azerbejdžanski su ubili vojnika jermenske vojske dok je služio na graničnoj postaji.[87] Istog meseca azerbejdžanska vojska je ubila dva vojnika Nagorno-Karabaha.[88][89]

Sukobi 2020.[uredi | uredi izvor]

Dalji sukobi u blizini Tavuša su se desili u julu 2020.[90] Ubijeno je 13 Azerbejdžanaca, uključujući jednog civila, i pet Jermena.[91]

U manjem graničnom okršaju 16. septembra, jedan jermenski vojnik je poginuo;[92] pet dana kasnije ubijen je azerbejdžanski vojnik.[93]

Rat u Nagorno-Karabahu 2020.[uredi | uredi izvor]

Kamion sa sloganom "Karabah je Azerbejdžan" na Paradi pobede u Bakuu 10. decembra. Parada je održana u čast pobede Azerbejdžana u sukobu 2020. godine.

Dana 27. septembra ponovo su izbili ozbiljni sukobi u Nagorno-Karabahu, što je dovelo do toga da je Jermenija proglasila vanredno stanje i mobilizaciju.[94] Istog dana, azerbejdžanski parlament proglasio je vanredno stanje i uveo policijski čas u nekoliko gradova i regiona nakon sukoba.[95] Što se tiče žrtava, sukobi su bili najgori od prekida vatre iz 1994. godine i izazvali su uzbunu u međunarodnoj zajednici.[96]

44-dnevne borbe okončane su 10. novembra mirovnim sporazumom uz posredovanje Rusije. Jermenske snage pristale su da vrate Azerbejdžanu svu okupiranu teritoriju izvan bivše sovjetske autonomne oblasti Nagorno-Karabah, uz ruske mirovne snage koje su garantovale bezbedan prolaz kroz region Lačin koji razdvaja Nagorno-Karabah od Jermenije.[97]

Trenutna granična kriza (2021-danas)[uredi | uredi izvor]

Tekuća granična kriza počela je 12. maja 2021, kada su azerbejdžanski vojnici prešli nekoliko kilometara u Jermeniju u provincijama Sjunik i Gegarkunik, zauzimajući oko 41 km2 (16 sq mi) jermenske teritorije.[98][99][100] Azerbejdžan nije povukao svoje trupe sa međunarodno priznate jermenske teritorije uprkos pozivima Evropskog parlamenta, Sjedinjenih Američkih Država i Francuske – dva od tri kopredsedavajuća Minske grupe OEBS-a.[101][102]

Kriza je dodatno eskalirala u julu 2021., sa sukobima na granici Jermenije i Nahičivana. Sukobi su se zatim proširili na područje Gegarkunik-Kalbadžar, a sa obe strane se izveštava o žrtvama. Zajednička izjava od 17. novembra 2021. predsedavajuće Delegacije za odnose sa Južnim Kavkazom Marine Kaljurand, stalnog izvestioca Evropskog parlamenta za Jermeniju Andreja Kovačeva i stalnog izvestioca Evropskog parlamenta za Azerbejdžan, Željana Zovko nazvala je vojnu operaciju koju je Azerbejdžan pokrenuo 16. novembra 2021. najgorim kršenjem do danas od sporazuma o prekidu vatre.[103]

Žrtve[uredi | uredi izvor]

1988–1994.[uredi | uredi izvor]

Procenjuje se da je između 1988. i 1994. ubijeno 28.000–38.000 ljudi.

Izveštava se da je poginulo u jermenskoj vojsci između 5.856[104] i 6.000, dok je takođe ubijeno 1.264 jermenskih civila.[104] Nestalo je još 196 jermenskih vojnika[104] i 400 civila.[105] Prema Uniji srodnika nestalih vojnika u ratu u Arcahu, od 2014. godine, 239 karabaških vojnika se zvanično vodi kao nestalo.[106]

Azerbejdžan je naveo da je ubijeno 11.557 njegovih vojnika,[107] dok su zapadne i ruske procene mrtvih boraca na azerbejdžanskoj strani bile 25.000–30.000. Nestalo je i 4.210 azerbejdžanskih vojnika i 749 civila. Ukupan broj azerbejdžanskih civila ubijenih u sukobu nije poznat, iako su 167–763 ubijena jednog dana 1992. godine od strane snaga Republike Nagorno-Karabah.[108]

1994–2019.[uredi | uredi izvor]

Iako ne postoje precizni podaci o žrtvama, između 1994. i 2009. godine, prema većini posmatrača, ubijeno je čak 3.000 ljudi, uglavnom vojnika. U 2008. godini borbe su postale intenzivnije i učestalije.[109] Sa 72 smrtna slučaja u 2014. godini, godina je postala najkrvavija od završetka rata. Dve godine kasnije, između 1. i 5. aprila 2016. godine, u teškim borbama duž fronta Nagorno-Karabah poginuli su 91 jermenski (11 neborbenih) i 94 azerbejdžanska vojnika, dok su dvojica nestala. Pored toga, ubijeno je 15 civila (devet Jermena i šest Azerbejdžanaca).[110][111]

Azerbejdžan je naveo da je 398 njegovih vojnika i 31 civil ubijeno u periodu od 1994. do septembra 2020. godine, neposredno pre početka sukoba 2020. godine.[112] Poređenja radi, nevladina organizacija Kaspijski institut za odbrambene studije prijavila je 1.008 azerbejdžanskih vojnika i više od 90 civila ubijeno između 1994. i 2016. godine.[113]

Godina Jermenija Azerbejdžan Ukupno
2008. Nepoznato Nepoznato 30 vojnika
2009. Nepoznato Nepoznato 19 vojnika
2010. 7 vojnika 18 vojnika 25 vojnika
2011. 10 vojnika 4+ vojnika 1 civil 14+ vonika 1 civil
2012. 14 vojnika 20 vojnika 34 vojnika
2013. 7 vojnika 12 vojnika 19 vojnika
2014. 27 vojnika 6 civila 37 vojnika 2 civila 64 vojnika 8 civila
2015. 42 vojnika 5 civila 64 vojnika 77 vojnika 5 civila
2016. 108-112 vojnika 9 civila 109 vojnika 6 civila 217-221 vojnik 15 civila
2017. 22 vojnika 19 vojnika 41 vojnik
2018. 5-7 vojnika 6 vojnika 11-13 vojnika
2019. 4 vojnika 6+ vojnika 10+ vojnika

2020.[uredi | uredi izvor]

U dvomesečnim borbama 2020. godine poginule su hiljade, pre svega vojnika, ali i skoro dve stotine civila.[114]

Između januara i septembra 2020. u sporadičnim sukobima poginulo je 16 azerbejdžanskih i 8 jermenskih vojnika, kao i jedan azerbejdžanski civil.[115] 27. septembra 2020. izbio je novi rat velikih razmera koji je trajao do 10. novembra. Prema Azerbejdžanu, u borbama je poginulo 2.906 azerbejdžanskih vojnika i 100 civila, dok se šest vojnika i dalje vodi kao nestalo. Jermenske vlasti su saopštile da je u borbama poginulo 3.825 jermenskih vojnika i 85 civila, dok se 187 vojnika i 21 civil i dalje vode kao nestali.[116] Pored toga, Sirijska opservatorija za ljudska prava je dokumentovala smrt 541 sirijskog plaćenika koji su se borili za Azerbejdžan. Dva ruska vojnika takođe su poginula kada je njihov helikopter slučajno oborio Azerbejdžan dok je leteo u jermenskom vazdušnom prostoru blizu granice. Pored toga, 13-godišnji ruski državljanin je poginuo tokom jermenskog raketnog udara na grad Gandžu.[117]

Po završetku rata, u sukobima i eksplozijama mina u regionu do kraja godine poginulo je još jedanaest azerbejdžanskih vojnika, šest azerbejdžanskih civila i jedan ruski mirovnjak.[118][119][120][121]

2021–2022.[uredi | uredi izvor]

Dvanaest azerbejdžanskih civila i dva vojnika poginulo je 2021. u eksplozijama nagaznih mina.[122][123][124] U pucnjavi u pograničnom području ubijeno je i sedamnaest jermenskih i deset azerbejdžanskih vojnika, dok je 38 jermenskih vojnika zarobljeno. Nakon toga je pušteno dvadeset osam zarobljenih jermenskih vojnika.[125][126]

U napadu azerbejdžanskih dronova u Nagorno-Karabahu 25. marta 2022. godine tri jermenska vojnika su ubijena, a 14 ranjeno.[127]

Strano učešće[uredi | uredi izvor]

Države[uredi | uredi izvor]

Rusija[uredi | uredi izvor]

Rusija je zvanično neutralna i nastojala je da igra ulogu posrednika.[128][129][130] Rusija u svojim zvaničnim saopštenjima poziva na mirno rešenje i uzdržanost tokom sukoba. Britanski novinar Toma Devald tvrdi da postoji azerbejdžanski narativ da je Rusija „dosledno podržavala jermensku stranu“. Prema de Valu, Rusija je „više podržavala jermensku stranu“, ali je bilo raznih „različitih ruskih aktera u različitim vremenima koji su podržavali obe strane u ovom sukobu“. On tvrdi da predsednik Boris Jeljcin nije „želeo da vidi da jermenska strana bude poražena, ali takođe nije želeo da im snabdeva previše oružja”. De Val je 2012. zaključio da „Rusija igra na obe strane“, ali „na kraju više na jermenskoj strani“.[131] Drugi komentatori su tvrdili da Rusija igra obe strane u sukobu. Svante Kornel je 2018. godine tvrdio da je Rusija „igrala na obe strane jermensko-azerbejdžanskog sukoba kako bi stekla maksimalnu kontrolu nad obema, politika koja se nastavlja do danas“.[132]

Tokom rata, „na Rusiju se široko gledalo kao na podršku jermenskoj poziciji. Veliki deo ove percepcije je proizašao iz činjenice da je Rusija prenela vojnu podršku Jermeniji“.[133] Prema rečima Razmika Panosijana, ruske snage su indirektno podržale jermensku stranu „snabdevanjem naoružanja, goriva i logističke podrške“. Rusija je isporučila oružje u vrednosti od oko milijardu dolara i time „dala vitalni doprinos jermenskoj pobedi“. Prema de Valu, „veća ruska podrška Jermenima“ bila je jedan od glavnih faktora iza jermenske pobede. De Val napominje: „Ipak, nije sasvim jasno kako je ova podrška Jermenima preneta na bojno polje; da stvari dodatno zakomplikuju, Rusi su takođe pružili izvesnu pomoć Azerbejdžanu.[134]

U posleratnom periodu, Rusija je glavni snabdevač Jermenije oružjem, a dve zemlje su vojni saveznici. [135][136]Rusija se ponekad opisuje kao pristalica Jermenije u sukobu, međutim, ovo gledište je naširoko osporavano jer Rusija u velikoj meri prodaje oružje Azerbejdžanu. Istovremeno, Jermenija kupuje rusko oružje sa popustom, dok Azerbejdžan plaća punu cenu.[137]

Turska[uredi | uredi izvor]

Turska se široko smatra glavnim podržavaocem Azerbejdžana u sukobu. Svante Kornel je 1998. godine napisao da je Turska „jedina zemlja koja je stalno izražavala podršku Azerbejdžanu“.[138] Pružala je Azerbejdžanu „aktivnu vojnu pomoć“ tokom rata. Turska takođe diplomatski podržava Azerbejdžan. Oružane snage Turske i Azerbejdžana intenzivno sarađuju i redovno održavaju vojne vežbe.[139][140] Azerbejdžan je takođe kupovao oružje od Turske.[141]

Turska je zatvorila granicu sa Jermenijom u aprilu 1993. nakon što su jermenske snage zauzele Kalbajar. [142]Pre toga, granica je bila otvorena samo „na zahtev i samo za prebacivanje humanitarne pomoći (uglavnom isporuke pšenice) u Jermeniju i za rad nedeljnog voza Kars-Gjumri, koji je od dana prelazio tursko-jermensku granicu. Sovjetskog Saveza“. Turska je više puta odbijala da normalizuje i uspostavi diplomatske odnose sa Jermenijom u znak solidarnosti sa Azerbejdžanom oko Karabaha.[143][144]

Iran[uredi | uredi izvor]

Iran je zvanično neutralan i nastojao je da igra ulogu posrednika, posebno 1992. godine. U svojim zvaničnim izjavama, Iran poziva na mirno rešenje i uzdržanost tokom sukoba.[145] Istovremeno, iranski zvaničnici su u više navrata potvrđivali svoju podršku teritorijalnom integritetu Azerbejdžana. Zamenik ministra spoljnih poslova Abas Aragči izjavio je 2020. godine da se „Iran, uz poštovanje teritorijalnog integriteta Republike Azerbejdžan, suštinski protivi svakom potezu koji bi podstakao sukob između dve susedne zemlje Republike Azerbejdžan i Jermenije“.[146]

Tokom rata, „Iran je bio u domaćoj rascep u osmišljavanju politike“, ali je de fakto „vodio politiku koja je kombinovala zvaničnu neutralnost sa rastućom podrškom Jermeniji“, kaže Svante Kornel.[147] Kornel tvrdi da je Iran „vodio politiku u sukobu sklonu Jermeniji“. Međutim, prećutna podrška Irana jermenskoj strani bila je ograničena na ekonomsku saradnju. Terhi Hakala je 1998. primetio da je "kao geopolitička protivteža Turskoj, Iran snažno podržavao Jermeniju, posebno ublažavanjem efekata turske blokade.[148] Kornel napominje da je tokom rata Iran služio kao Jermenija kao "glavni snabdevač struje i robe, a kada je jermensko osvajanje Karabaha završeno, iranski kamioni su počeli da snabdevaju većinu potreba secesionističke enklave.“ Prema Bahruzu Balajevu, „Iran je podržavao teritorijalni integritet Azerbejdžana i davao izvesnu humanitarnu pomoć azerbejdžanskim izbeglicama, ali u u međuvremenu široko sarađuje sa Jermenijom, pa čak i sa jermenskim vlastima u Karabahu.“ Brenda Šafer je napisala da je „saradnja Irana sa Jermenijom i njegova prećutna podrška u sukobu sa Azerbejdžanom oko Karabaga ojačali stvarnu i uočenu moć Jerevana i shodno tome možda umanjili njegov osećaj hitnosti da se reši sukob."[149]

Godine 2013. Mosen Rezai, koji je tokom rata bio komandant Korpusa garde islamske revolucije (IRGC), tvrdio je da je „lično izdao naređenje da se vojska Republike Azerbejdžan na odgovarajući način opremi i da dobije neophodnu obuku“. Rezaee je dodao da je "mnogo Iranaca poginulo u ratu u Karabahu. Pored ranjenih, koji su prevezeni u Iran, mnogi iranski mučenici rata u Karabahu su sahranjeni u Bakuu". Godine 2011. Hasan Ameli, vodeći iranski sveštenik, tvrdio je da je Iran dao Azerbejdžanu oružje i pomogao avganistanskim mudžahedinima da se presele u Azerbejdžan.[150][151] Iranska ambasada u Jermeniji saopštila je da ne bi volela da nepouzdane informacije utiču na prijateljske jermensko-iranske odnose: „Ne isključujemo mogućnost da postoje snage koje imaju za cilj da stvore smetnje našim prijateljskim odnosima. U oktobru 2020. u iranskim gradovima, uključujući glavni grad Teheran i Tabriz, izbilo je nekoliko protesta u znak podrške Azerbejdžanu, pri čemu su mnogi iranski Azerbejdžanci uzvikivali proazerbejdžanske slogane i protestovali zbog navodne podrške Irana Jermeniji u naoružanju preko graničnog prelaza Nordooz.[152]

SAD[uredi | uredi izvor]

Tomas Ambrozio je 2000. godine sugerisao da su SAD „podržale teritorijalni integritet Azerbejdžana, ali su donele politiku koja je efektivno podržavala iredentističku politiku Jermenije“.[153] Sergo Mikojan je 1998. godine tvrdio da je odgovor SAD na sukob bio „nedosledan, povučen u različitim pravcima od strane zakonodavne i izvršne grane vlasti“. Kongres je bio pod uticajem jermenskog lobija, dok je izvršna vlast (Bela kuća i Stejt department) vodila proazerbejdžansku politiku, koja „oslikava turski uticaj i interese naftnih kompanija”. Ričard C. Longvort i Argam DerHartunian su izrazili slične stavove.[154][155]

Pro-jermenski stav Kongresa izražen je donošenjem člana 907. Zakona o podršci slobodi 1992. godine, kojim je zabranjena bilo kakva pomoć Azerbejdžanu. Senat ga je efektivno izmenio 2001. godine, a predsednik Džordž V. Buš ga je odrekao od 2002.[156] SAD obezbeđuju vojnu pomoć obema zemljama. Između 2005. i 2016. Azerbejdžan je dobio 8,5 miliona dolara za pomoć u borbi protiv narkotika i 11,5 miliona dolara za pomoć u borbi protiv terorizma. U istom periodu, Jermenija je dobila samo 41.000 dolara za pomoć u borbi protiv narkotika i ništa za pomoć u borbi protiv terorizma. Prema EurasiaNet-u, „Veliki deo novca za Azerbejdžan je usmeren ka pomorskim snagama, kako bi se smanjio rizik da bi se mogao upotrebiti protiv Jermenije“. Trampova administracija je u velikoj meri povećala američku vojnu pomoć Azerbejdžanu na oko 100 miliona dolara u fiskalnim godinama 2018-19, u poređenju sa manje od 3 miliona dolara godišnje u fiskalnoj 2016-17. Američka pomoć se prvenstveno „nudi u kontekstu američke politike za povećanje pritiska na Iran i fokusira se na azerbejdžansku iransku granicu, ali takođe ima implikacije na Jermeniju“, kaže Emil Sanamjan. U finansijskoj 2018. Jermenija je dobila 4,2 miliona dolara američke bezbednosne pomoći.[157]

SAD su takođe pružile humanitarnu pomoć Arcahu (oko 36 miliona dolara između 1998. i 2010. godine), uključujući i za razminiranje.[158] Azerbejdžan je kritikovao humanitarnu pomoć zbog legitimisanja „ilegalnog režima u okupiranim zemljama i šteti reputaciji SAD kao neutralnog posrednika“.[159]

Dobavljači oružja[uredi | uredi izvor]

Organizacija za evropsku bezbednost i saradnju (OEBS) je 1992. godine „tražila od svojih država učesnica da uvedu embargo na isporuke oružja snagama koje se bore u oblasti Nagorno-Karabaha“. Međutim, to je „dobrovoljni multilateralni embargo na oružje, a jedan broj država učesnica OEBS-a isporučuje oružje Jermeniji i Azerbejdžanu od 1992. godine”. Rezolucija 85 Saveta bezbednosti UN, doneta u julu 1993. godine, poziva države da se „uzdrže od snabdevanja bilo kakvog oružja i municije koje bi mogle dovesti do intenziviranja sukoba ili nastavka okupacije teritorije“. Prema SIPRI-ju, "od 2002. godine Savet bezbednosti UN više ne navodi da se 'aktivno bavi ovim pitanjem'. Kao takav, od 2002. godine, pretpostavlja se da neobavezni embargo UN više nije aktivan."[160]

Jermenija[uredi | uredi izvor]

Rusija je dugo bila glavni snabdevač Jermenije oružjem. Manji dobavljači uključuju Kinu, Indiju, Ukrajinu, Grčku, Srbiju, Jordan (prema izvorima iz Ministarstva odbrane Jermenije, koje Jordan demantuje). U martu 1992. Jagub Mamadov, predsednik azerbejdžanskog parlamenta, optužio je Siriju i Liban da isporučuju oružje Jermeniji.

Azerbekdžan[uredi | uredi izvor]

Prema SIPRI-ju, Rusija je isporučila 55% naoružanja Azerbejdžana u 2007–11, oko 85% u 2010–14 i 31% u 2015–19. Izrael je postao glavni dobavljač, koji je činio 60% uvoza oružja Azerbejdžana u periodu 2015–2019. Ostali dobavljači Azerbejdžana uključuju Tursku, Belorusiju, Kanadu (preko Turske), Ukrajinu, Srbiju i Češku (što su češke vlasti negirale).

Strani borci[uredi | uredi izvor]

Nekoliko stranih grupa borilo se na obe strane u intenzivnom periodu borbi 1992–94. Prema HRV-u, obe strane su koristile plaćenike tokom rata, odnosno „ruski, ukrajinski i beloruski plaćenici ili odmetničke jedinice sovjetske/ruske armije su se borile na obe strane“.[161]

Azerbejdžan[uredi | uredi izvor]

Azerbejdžan je u velikoj meri koristio plaćeničke pilote. Prema HRV-u, „većina informisanih posmatrača veruje da plaćenici upravljaju najvećim delom azerbejdžanskog vazduhoplovstva“.

Nekoliko stranih grupa se borilo na strani Azerbejdžana: čečenski militanti, avganistanski mudžahedini, pripadnici turskih nacionalističkih Sivih vukova i ukrajinski nacionalistički UNA-UNSO.[162][163] Čečenske borce u Karabahu predvodili su Šamil Basajev, koji je kasnije postao premijer Ičkerije (Čečenije), i Salman Radujev. Basajev je slavno učestvovao u bici kod Šuše 1992. Ibn al Hatab, rođen u Saudijskoj Arabiji, možda im se takođe pridružio. Avganistanski mudžahedini su uglavnom bili povezani sa Hezb-e Islami, koje je predvodio avganistanski premijer Gulbudin Hekmatiar. Prema HRV-u, oni "očigledno nisu bili motivisani verskim ili ideološkim razlozima" i stoga su bili plaćenici.[164] Azerbejdžanske vlasti su negirale regrutovanje avganistanskih mudžahedina, koje je navodno vodio šef paravojne policije Rovšan Javadov. Oni su prvi put stigli u Azerbejdžan u jesen 1993. i brojali su između 1.500 i 2.500 ili 1.000 do 3.000. Jermenija je tvrdila da ih je platila Saudijska Arabija. Avganistanski mudžahedini su činili najveći priliv stranih boraca tokom rata. Oko 200 Sivih vukova je još uvek bilo prisutno u zoni sukoba od septembra 1994. i bili su angažovani u obuci azerbejdžanskih jedinica.[165]

Arcah i Jermenija[uredi | uredi izvor]

Na jermenskoj strani borilo se oko 85 ruskih kubanskih kozaka i oko 30 osetinskih dobrovoljaca.[166][167] U maju 2011. godine u selu Vank je svečano otvoren hačkar u znak sećanja na 14 kubanskih kozaka koji su poginuli u ratu. Osetski dobrovoljci su navodno došli i iz Južne Osetije (Gruzija) i Severne Osetije (Rusija). U ratu se borilo čak 12 jermenskih dobrovoljaca iz dijaspore, a četiri borca iz dijaspore su poginula u ratu.[168][169] Prema Dejvidu Rifu, članovi Jermenske revolucionarne federacije (Dašnaci), „uključujući i značajan broj dobrovoljaca iz dijaspore, mnogo su se borili i ginuli“. U ratu su učestvovali i bivši pripadnici Jermenske tajne armije za oslobođenje Jermenije (ASALA).[170]

Diplomatska podrška[uredi | uredi izvor]

Arcah i Jermenija[uredi | uredi izvor]

Arcah (Republika Nagorno-Karabah) je dobio diplomatsko priznanje i diplomatsku podršku, posebno tokom sukoba 2016. godine, od tri delimično priznate države: Abhazije, Južne Osetije i Pridnjestrovlja.[171]

Tokom rata, Grčka je zauzela projermenski stav i podržavala ga na međunarodnim forumima. Tokom sukoba u aprilu 2016. i julu 2020. Kipar je osudio Azerbejdžan zbog kršenja primirja.[172][173]

Jermenski predsednik Levon Ter-Petrosjan je navodno rekao grčkom ambasadoru 1993. da su Francuska i Rusija bile jedini saveznici Jermenije u to vreme.[174] Prema depeši američkog Stejt departmenta objavljenoj 2020. godine, francuski ambasador pri UN Žan-Bernard Merime uspeo je da promeni formulaciju Rezolucije 822 SB UN tako da kaže da su to „lokalne jermenske snage“, a ne „jermenske snage“. zauzeo Kalbajar. Takođe je predložio da se jermensko zauzimanje Kalbadžara ne tretira prema poglavlju 7 Povelje UN (čin agresije), već prema poglavlju 4 (spor koji treba da se reši mirnim putem).[175]

Azerbejdžan[uredi | uredi izvor]

Azerbejdžan je dobio eksplicitnu diplomatsku podršku u sukobu od nekoliko zemalja i međunarodnih organizacija. Najveće diplomatske pristalice Azerbejdžana su Turska i Pakistan, koji je jedina država članica UN koja nije priznala nezavisnost Jermenije kao podršku Azerbejdžanu.[176] Nepriznati Severni Kipar (Turski Kipar) koji podržava Turska takođe podržava Azerbejdžan. Organizacija islamske saradnje (OIC) i Turski savet su više puta podržavali stav Azerbejdžana. Neke države članice ovih organizacija, odnosno Uzbekistan i Saudijska Arabija, više puta su samostalno izražavale podršku stavu Azerbejdžana. Liban, s druge strane, nije podržao proazerbejdžanske rezolucije OIC-a.[177]

Azerbejdžan je dobio diplomatsku podršku, naime za svoj teritorijalni integritet, od tri postsovjetske države koje imaju teritorijalne sporove: Ukrajine, Gruzije i Moldavije.[178] Ove tri zemlje i Azerbejdžan čine organizaciju GUAM i podržavaju poziciju Azerbejdžana iu formatu. Srbija, sa sopstvenim teritorijalnim sporom oko Kosova, takođe eksplicitno podržava teritorijalni integritet Azerbejdžana.[179]

Dve druge postsovjetske države, Kazahstan i Belorusija, prećutno podržavaju poziciju Azerbejdžana, posebno u okviru Evroazijske ekonomske unije (EEU) i Organizacije ugovora o kolektivnoj bezbednosti (ODKB), uprkos nominalnom savezu sa Jermenijom.[180]

I Palestina i Izrael su izrazili podršku Azerbejdžanu.

Glasanje u UN 2008.[uredi | uredi izvor]

Generalna skupština Ujedinjenih nacija usvojila je 14. marta 2008. rezoluciju kojom je „ponovo potvrđen teritorijalni integritet Azerbejdžana, izražavajući podršku međunarodno priznatim granicama te zemlje i zahtevajući hitno povlačenje svih jermenskih snaga sa svih tamošnjih okupiranih teritorija“. Usvojen je sa 39 glasova za i 7 protiv, dok je većina zemalja bila uzdržana ili je bila odsutna. Podržale su ga uglavnom muslimanske države (31 članica OIC-a).[181][182] Nemuslimanske države koje su podržale rezoluciju uključivale su tri post-sovjetske države: Gruziju, Moldaviju, Ukrajinu i pet drugih nacija: Kambodžu, Kolumbiju, Mjanmar, Srbiju i Tuvalu. Tako ga je podržalo sedam članica OEBS-a; jedna članica NATO-a (Turska) i nijedna članica EU.[183]

Njemu su se suprotstavile Angola, Jermenija, Francuska, Indija, Rusija, SAD, Vanuatu.[183] Zemlje kopredsedavajuće Minsk grupe OEBS-a (Francuska, SAD, Rusija) glasale su protiv rezolucije. Oni su tvrdili da „selektivno propagira samo određene osnovne principe isključujući druge, bez razmatranja predloga kopredsedavajućih u njegovoj uravnoteženoj celini“. Zemlje kopredsedavajuće nazvale su to jednostranom rezolucijom, koja „preti da potkopa mirovni proces“, ali su ponovo potvrdile svoju „podršku teritorijalnom integritetu Azerbejdžana i time ne priznaju nezavisnost NK“.[184]

Prekid vatre i međunarodno posredovanje[uredi | uredi izvor]

U maju 1994. potpisan je prekid vatre uz posredovanje Rusije, a mirovne pregovore, uz posredovanje Minsk grupe OEBS-a (Rusija, SAD, Francuska), od tada vode Jermenija i Azerbejdžan. Azerbejdžan je više puta optuživao Minsku grupu (Rusija, SAD, Francuska) da je projermenska.[185][186][187] 1996. godine, kada je OEBS izabrao Francusku za kopredsedavajućeg Grupe iz Minska, Azerbejdžan je zatražio od OEBS-a da preispita odluku jer je Azerbejdžan Francusku doživljavao kao pro-jermensku. Svante Cornell, čiji Institut za bezbednost i razvojnu politiku finansira glavna lobistička organizacija zvaničnog Bakua - Evropsko azerbejdžansko društvo (TEAS), tvrdio je 1997. da su Francuska, SAD i Rusija „manje ili više pristrasne prema Jermeniji u sukob“. Azerbejdžan je 2018. optužio SAD i Francusku za pristrasnost jer su dozvolili Baku Saakjanu, predsedniku Arcaha, da poseti njihove zemlje.[188][189]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Otvetы na voprosы SMI po situacii v Nagornom Karabahe”. kremlin.ru (na jeziku: ruski). 17. 11. 2020. Pristupljeno 22. 11. 2020. „Čto kasaetsя togo, ne čuvstvovala li sebя Armeniя v odinočestve, – uverяю vas, čto Rossiйskaя Federaciя v ramkah i mnogostoronnih, i dvustoronnih obяzatelьstv, v tom čisle v sfere voenno-tehničeskogo sotrudničestva, polnostью vыpolnяla vse svoi obяzatelьstva, za čto rukovodstvo Armenii, v tom čisle v lice Premьer-ministra Pašinяna, neodnokratno vыražalo slova blagodarnosti i podčёrkivalo, čto Rossiя v polnom sootvetstvii so svoimi obяzatelьstvami vыpolnяet vse obяzatelьstva (prošu proщeniя za tavtologiю) v эtoй sfere. Mы, kstati govorя, ishodili i iz togo (Vы seйčas upomяnuli o roli Turcii, o neformalьnыh vooružёnnыh formirovaniяh), mы ishodili iz togo, čto daže v hode takih serьёznыh sobыtiй dolžen bыtь soblюdёn balans sil. I uverяю vas v tom, čto Armeniя ne čuvstvovala sebя brošennoй, zabыtoй. I Rossiя sdelala vsё, čtobы эtogo ne bыlo. No tak složilasь situaciя na pole boя, imenno tak, kak ona složilasь, o čёm i skazal otkrovenno i čestno Premьer-ministr Pašinяn v svoёm obraщenii k nacii, vo včerašnem svoёm zaяvlenii.” 
  2. ^ „Jermenska i azerbejdžanska strana broje žrtve, UN pozivaju na hitno obustavljanje borbi”. RTS. Pristupljeno 28. 9. 2020. 
  3. ^ „Turkey deploying Syrian fighters to help ally Azerbaijan, two fighters say”. Reuters. 
  4. ^ Melman, Yossi (7. 10. 2020). „As Nagorno-Karabakh Conflict Expands, Israel-Azerbaijan Arms Trade Thrives”. Haaretz. Arhivirano iz originala 10. 10. 2020. g. Pristupljeno 11. 10. 2020. 
  5. ^ „Israel sending weapons to Azerbaijan as fight with Armenia rages on: Sources”. Al Arabiya. 30. 9. 2020. Arhivirano iz originala 3. 10. 2020. g. Pristupljeno 14. 10. 2020. „... a US intelligence source told Al Arabiya English that Israel was sending planes full of weapons to Azerbaijan.” 
  6. ^ Takođe se naziva i sukob u Karabahu, sukob jermenija-azerbejdžan ili jermensko-azerbejdžanski sukob. Obično se naziva sukob u Arcahu u Jermeniji i jermensko-azerbejdžanski sukob u Nagorno-Karabahu u Azerbejdžanu.
  7. ^ Carley, Patricia (December 1, 1998). "Nagorno-Karabakh: Searching for a Solution". United States Institute of Peace. Archived from the original on 5 August 2020. Many observers view it as an ethnic conflict fueled by nationalist intransigence.
  8. ^ Yamskov, A.N. (1991). „Ethnic conflict in the Transcausasus”. Theory and Society. 20 (5). JSTOR 657781. S2CID 140492606. doi:10.1007/BF00232663. 
  9. ^ Rezvani, Babak (2014). Conflict and Peace in Central Eurasia: Towards Explanations and Understandings. Brill. BRILL. str. 159. ISBN 978-9004276369. . The Karabakh conflict is an ethno-territorial conflict....
  10. ^ Ardillier-Carras, Françoise (2006). „Sud-Caucase : Conflit du Karabagh et nettoyage ethnique (South Caucasus : Nagorny Karabagh conflict and ethnic cleansing)”. Bulletin de l'Association de Géographes Français. 83 (4): 409—432. doi:10.3406/bagf.2006.2527. 
  11. ^ "UNHCR publication for CIS Conference (Displacement in the CIS) – Conflicts in the Caucasus". www.unhcr.org. UNHCR.
  12. ^ Yamskov, A. N. (1991). Ethnic Conflict in the Transcausasus: The Case of Nagorno-Karabakh. Theory and Society. Vol. 20. p. 659.
  13. ^ Hambardzumyan, Viktor (1978). Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզ (ԼՂԻՄ) [Nagorno Karabakh Autonomous Region (NKAO)] (in Armenian). Vol. 4. Armenian Soviet Encyclopedia. p. 576.
  14. ^ a b v g Vartanyan, Olesya; Grono, Magdalena (14 July 2017). „"Armenia and Azerbaijan collision course over Nagorno-Karabakh".”. Arhivirano iz originala 14. 07. 2017. g. Pristupljeno 14. 7. 2017. openDemocracy. from the original on 14 July 2017..
  15. ^ „"Nagorno-Karabakh's Gathering War Clouds".”. Pristupljeno 4. 6. 2017.  Crisis Group. 1 June 2017. Archived from the original on 1 June 2017..
  16. ^ „"Aliev: konflikt v Nagornom Karabahe – эto uže istoriя"”. Pristupljeno 18. 12. 2020. . vesti.ru (in Russian)
  17. ^ a b Henze, Paul B. (1991). „The demography of the Caucasus according to 1989 Soviet census data”. Central Asian Survey. 10 (1–2): 147—170. ISSN 0263-4937. doi:10.1080/02634939108400741. . Pristupljeno 31 December 2021.
  18. ^ Croissant, Michael P. (1998). Croissant, Michael P. (1998). The Armenia-Azerbaijan conflict : Causes and implications. Bloomsbury Academic. ISBN 9780275962418.  London: Praeger. Croissant, Michael P. (23. 7. 1998). The Armenia-Azerbaijan Conflict: Causes and Implications. Bloomsbury Academic. ISBN 0275962415. 
  19. ^ At the time of the dissolution of the USSR, the United States government recognized as legitimate the pre-Molotov–Ribbentrop Pact 1933 borders of the country (the Franklin D. Roosevelt government established diplomatic relations with the Kremlin at the end of that year). Because of this, the George H. Bush administration openly supported the secession of the Baltic SSRs, but regarded the questions related to the independence and territorial conflicts of Georgia, Armenia, Azerbaijan and the rest of the Transcaucasus as internal Soviet affairs.
  20. ^ Four UN Security Council resolutions, passed in 1993, called for the withdrawal of Armenian forces from the regions falling outside the borders of the former NKAO.
  21. ^ Using numbers provided by journalist Thomas de Waal for the area of each rayon, as well as the area of the Nagorno-Karabakh Oblast and the total area of Azerbaijan are (in km2): 1,936, Kelbajar; 1,835, Lachin; 802, Kubatly; 1,050, Jebrail; 707, Zangelan; 842, Aghdam; 462, Fizuli; 75, exclaves; totaling 7,709 km² (2,976 sq mi) or 8.9%: De Waal. Black Garden, p. 286.
  22. ^ The Central Intelligence Agency. „"The CIA World Factbook: Transnational Issues in Country Profile of Azerbaijan"”. Pristupljeno 14. 2. 2007. .. Military involvement denied by the Armenian government.
  23. ^ Freizer, Sabine (2015). „Twenty years after the Nagorny Karabakh ceasefire: an opportunity to move towards more inclusive conflict resolution”. Caucasus Survey. 1 (2): 109—122. S2CID 128678600. doi:10.1080/23761199.2014.11417295. 
  24. ^ a b v Hairenik (4 February 2015). „"Loose Restraints: A Look at the Increasingly Shaky Karabagh Ceasefire"”. Pristupljeno 6. 2. 2015. . Armenian Weekly. Archived from the original on 2015-10-22
  25. ^ „"Karabakh casualty toll disputed"”. Pristupljeno 5. 3. 2008. . BBC News. 2008-03-05. Archived from the original on 9 March 2008
  26. ^ a b „"Fatal Armenian-Azeri border clash"”. Pristupljeno 5. 3. 2008. . BBC News. 2008-03-05. Archived from the original on 5 March 2008
  27. ^ „"Armenia/Azerbaijan: Deadly Fighting Erupts In Nagorno-Karabakh"”. Pristupljeno 5. 3. 2008. . Radio Free Europe/Radio Liberty. 2008-03-04. Archived from the original on 6 March 2008
  28. ^ a b „"Deadly Fighting Erupts In Nagorno-Karabakh"”. Pristupljeno 28. 9. 2020. . RadioFreeEurope/RadioLiberty. 4 March 2008
  29. ^ „"A/RES/62/243"”. Pristupljeno 28. 9. 2020. . undocs.org. 14 March 2008
  30. ^ „"Azerbaijan announces names of soldiers killed and wounded by Armenian fire"”. Arhivirano iz originala 21. 02. 2010. g. Pristupljeno 27. 11. 2010. . News.az. Archived from the original on February 21, 2010
  31. ^ „"Azerbaijan: Baku Claims Three Dead in Karabakh Crossfire"”. Arhivirano iz originala 26. 07. 2011. g. Pristupljeno 27. 11. 2010. . Eurasianet. Archived from the original on July 26, 2011
  32. ^ „"Three Azerbaijani Soldiers Killed Near Nagorno-Karabakh"”. Pristupljeno 27. 11. 2010. . RFE/RL. Archived from the original on 27 November 2010
  33. ^ Fuller, Liz. „"OSCE, EU Condemn Karabakh 'Armed Incident'”. Pristupljeno 22. 6. 2010.  Archived 2016-08-27 at the Wayback Machine." RFE/RL. June 22, 2010..
  34. ^ "Armenia and Azerbaijan: Preventing War" (PDF). Europe Briefing N°60. International Crisis Group. 8 February 2011. Archived from the original Arhivirano na sajtu Wayback Machine (20. maj 2016) (PDF) on 20 May 2016.
  35. ^ „"Azerbaijan goes beyond all permissible limits, two Artsakh servicemen killed"”. Pristupljeno 13. 10. 2014. . Armeniansworld.com. Archived from the original on 13 August 2014..
  36. ^ Vika Elchyan. „"Armenia, Azerbaijan Report More Deadly Skirmishes"”. Pristupljeno 13. 10. 2014. . ArmeniaDiaspora.com. Archived from the original on 23 September 2015..
  37. ^ „"Armenian Army Death Toll Down In 2011".”. Pristupljeno 4. 7. 2015.  RadioFreeEurope/RadioLiberty. Archived from the original on 6 July 2015..
  38. ^ a b „"Bloody clashes between Azerbaijan and Armenia over disputed territory"”. Pristupljeno 13. 10. 2014. . the Guardian. 4 August 2014..
  39. ^ „"Armenia Says Two Soldiers Killed In Fresh Border Skirmishes"”. Pristupljeno 2. 8. 2014. . Radio Free Europe/Radio Liberty. 2014-06-20. Archived from the original on 2014-07-31
  40. ^ a b „"At least eight Azerbaijani soldiers killed on border with Armenia"”. Arhivirano iz originala 02. 08. 2014. g. Pristupljeno 2. 8. 2014. . Todayszaman.com. Archived from the original on August 2, 2014
  41. ^ Guliyev, Emil. „"Azeri troops killed in clashes with Armenia as tensions flare – Yahoo News"”. Pristupljeno 2. 8. 2014. . News.yahoo.com. Archived from the original on 2014-08-04
  42. ^ „"Five more killed in clashes between Azeris, ethnic Armenians (Reuters, August 2, 2014)"”. Pristupljeno 13. 10. 2014. . Uk.reuters.com. 2 August 2014. Archived from the original on 19 October 2014..
  43. ^ „"Putin Mediates Azeri–Armenian Talks"”. Arhivirano iz originala 13. 08. 2014. g. Pristupljeno 13. 8. 2014. . Archived from the original on 13 August 2014..
  44. ^ "Traces of Azerbaijani Infiltration in Karvachar Archived 2016-03-10 at the Wayback Machine." Civilnet.am. July 22, 2014.
  45. ^ See (in Armenian) "ՔԱՐՎԱՃԱՌԻ ԴԻՎԵՐՍԱՆՏՆԵՐԸ Archived 2016-06-22 at the Wayback Machine" [The diversionary group of Karvachar]. H1 Television. July 13, 2015.
  46. ^ „"Azerbaijan Risks New Armenia Conflict as Chopper Downed"”. Pristupljeno 12. 11. 2014. . Bloomberg.com. 12 November 2014. Archived from the original on 12 November 2014..
  47. ^ „"Armenia vows 'grave consequences' after helicopter downed"”. Pristupljeno 12. 11. 2014. . 12 November 2014. Archived from the original on 12 November 2014..
  48. ^ Sanamyan, Emil (12 November 2014). "Armenian helicopter shot down in Karabakh, 3 crew presumed dead". Archived from the original on 18 December 2014.
  49. ^ „"Armenian-Azerbaijani Attrition War Escalates"”. Pristupljeno 14. 1. 2016. . Armenian Weekly. 14 January 2016. Archived from the original on 16 January 2016..
  50. ^ „"64 Azeri soldiers killed in 10 months of 2015: survey"”. Pristupljeno 13. 5. 2016. . PanArmenian.Net. Archived from the original on 17 April 2016..
  51. ^ a b Piri Medya (18 December 2015). „"Azerbaijani soldier killed on contact line with Armenia: ministry"”. Arhivirano iz originala 04. 04. 2016. g. Pristupljeno 15. 9. 2016. . Yeni Şafak. Archived from the original on 4 April 2016..
  52. ^ „"Clashes Intensify Between Armenia and Azerbaijan Over Disputed Land".”. Pristupljeno 3. 3. 2017.  The New York Times. 1 February 2015. Archived from the original on 13 September 2017..
  53. ^ „"Armenian says soldier killed in border clash with Azerbaijan"”. Pristupljeno 29. 11. 2015. . reuters. 27 June 2015. Archived from the original on 29 June 2015..
  54. ^ „"Soldiers killed in clashes near Azerbaijan's breakaway Nagorno-Karabkh region"”. Pristupljeno 29. 11. 2015. . reuters. 24 August 2015. Archived from the original on 5 September 2015..
  55. ^ „"Armenian soldiers killed in clashes with Azeri troops near Karabakh"”. Pristupljeno 29. 11. 2015. . reuters. 25 September 2015. Archived from the original on 27 September 2015..
  56. ^ „"Defense Ministry: 7 Armenian and 3 Azeri Soldiers Killed in Intense Fighting"”. Arhivirano iz originala 04. 10. 2016. g. Pristupljeno 15. 9. 2016. . Archived from the original on 2016-10-04
  57. ^ „"Two killed in clashes between Armenian-backed Karabakh troops and Azeri army"”. Pristupljeno 29. 11. 2015. . reuters. 13 November 2015. Archived from the original on 23 November 2015..
  58. ^ „"Two Armenian soldiers killed in Azerbaijani act of sabotage"”. Arhivirano iz originala 09. 04. 2016. g. Pristupljeno 15. 9. 2016. . Archived from the original on 2016-04-09
  59. ^ „"bne IntelliNews – Over 20 Armenian and Azerbaijani soldiers killed in Jan–Feb"”. Pristupljeno 26. 2. 2017. . 29 March 2016. Archived from the original on 5 October 2016..
  60. ^ Staff, Weekly (11 January 2016). „"19-Year-Old NKR Serviceman Becomes First Armenian Casualty of 2016"”. Pristupljeno 4. 2. 2016. . Armenian Weekly. Archived from the original on 2016-01-25
  61. ^ „"Azerbaijani Sniper Kills Armenian Soldier"”. Pristupljeno 15. 9. 2016. . Asbarez.com. Archived from the original on 2017-02-01
  62. ^ „"Karabakh: One Armenian civilian killed by Azeri sniper – Karabakh | ArmeniaNow.com".”. Arhivirano iz originala 13. 02. 2016. g. Pristupljeno 12. 2. 2016.  www.armenianow.com. Archived from the original on 2016-02-13
  63. ^ „"Azerbaijan: Two Servicemen Killed In Clashes With Armenian Army"”. Pristupljeno 3. 4. 2016. . RadioFreeEurope/RadioLiberty. Archived from the original on 2 April 2016..
  64. ^ Sargssyan Studio. „"Times.am – Armenian soldier fatally wounded and killed in Azerbaijani grenade explosion"”. Arhivirano iz originala 13. 03. 2016. g. Pristupljeno 13. 5. 2016. . Archived from the original on 13 March 2016..
  65. ^ Holding, APA Information Agency, APA. „"Azerbaijani soldier killed during Armenian provocation"”. Arhivirano iz originala 07. 11. 2017. g. Pristupljeno 26. 2. 2017. . Archived from the original on 7 November 2017..
  66. ^ „"Armenian contract serviceman killed in Azeri firing"”. Pristupljeno 26. 2. 2017. . 11 October 2016. Archived from the original on 9 November 2016..
  67. ^ „"Armenian troops keep high tension on contact line, kill Azerbaijani servicemen"”. Pristupljeno 26. 2. 2017. . 16 November 2016. Archived from the original on 29 December 2016..
  68. ^ „"Azerbaijan downs Armenian drone on conflict frontline"”. Pristupljeno 26. 2. 2017. . Archived from the original on 30 November 2016..
  69. ^ a b „"Armenian Serviceman Killed, another Wounded By Azerbaijani Fire"”. Pristupljeno 12. 6. 2017. . asbarez.com. Archived from the original on 2017-08-23
  70. ^ a b Hairenik (25 February 2017). „"Artsakh Forces Quell Largest Azerbaijani Attack Since Last April"”. Pristupljeno 12. 6. 2017. . Archived from the original on 23 August 2017..
  71. ^ Hairenik (27 February 2017). „"Azerbaijan Confirms Soldier Deaths, Retrieves Bodies from Neutral Zone"”. Pristupljeno 12. 6. 2017. . Archived from the original on 9 July 2017..
  72. ^ „"Azerbaijan destroys Armenia air defence system in disputed region"”. Arhivirano iz originala 07. 01. 2019. g. Pristupljeno 10. 2. 2019. . au.news.yahoo.com. Archived from the original on 2019-01-07
  73. ^ Hairenik (20 May 2017). „"Armenian Serviceman Karen Danielyan Killed by Azerbaijani Fire"”. Pristupljeno 23. 8. 2017. . The Armenian Weekly. Archived from the original on 23 August 2017..
  74. ^ Hairenik (26 May 2017). „"Artsakh Serviceman Killed by Azerbaijani Fire"”. Pristupljeno 23. 8. 2017. . The Armenian Weekly. Archived from the original on 23 August 2017..
  75. ^ „"550 ceasefire violations by Azerbaijan registered over the past week"”. Pristupljeno 12. 6. 2017. . Archived from the original on 2017-05-27
  76. ^ Mkrtchyan, Hasmik; Antidze, Margarita (16 June 2017). „"Armenian-backed separatists say three soldiers killed by Azeri forces"”. Pristupljeno 5. 9. 2017. . Reuters. Yerevan. Archived from the original on 1 September 2017..
  77. ^ „"4 Azerbaijani Soldiers Killed after Artsakh Forces Rebuff Attack"”. Pristupljeno 12. 7. 2017. . 22 June 2017. Archived from the original on 8 July 2017..
  78. ^ Mkrtchyan, Hasmik; Antidze, Margarita; Bagirova, Nailia (4 July 2017). „"Azeri woman and child killed by Armenian forces near Nagorno-Karabakh boundary: defense ministry"”. Pristupljeno 12. 7. 2017. . Reuters. Baku/Yerevan. Archived from the original on 9 July 2017.
  79. ^ "Karabakh soldier killed in Azerbaijani fire". Stepanakert. 10 July 2017. Archived from the original on 10 July 2017.
  80. ^ „"Armenia again uses combat UAV against Azerbaijan"”. Pristupljeno 26. 7. 2017. . 25 July 2017. Archived from the original on 26 July 2017..
  81. ^ „"Armenia breaks ceasefire with Azerbaijan 126 times"”. Arhivirano iz originala 12. 06. 2018. g. Pristupljeno 1. 9. 2017. . APA. 1 September 2017. Archived from the original on 12 June 2018..
  82. ^ „"Military In Nagorno-Karabakh Says Soldier Killed By Azerbaijani Sniper"”. Pristupljeno 16. 3. 2018. . RadioFreeEurope/RadioLiberty. Archived from the original on 2018-03-16
  83. ^ Staff, Weekly (8 February 2018). „"Another Artsakh Soldier Killed by Azerbaijani Fire"”. Pristupljeno 16. 4. 2018. . The Armenian Weekly. Archived from the original on 17 April 2018..
  84. ^ „"Three Killed In Nagorno-Karabakh Demining Group Operation"”. Pristupljeno 16. 4. 2018. . RadioFreeEurope/RadioLiberty. Archived from the original on 2018-04-16
  85. ^ „"Artsakh Soldier Killed by Azerbaijani Shooting"”. Pristupljeno 16. 4. 2018. . 9 April 2018. Archived from the original on 17 April 2018..
  86. ^ „"Artsakh Soldier Killed by Azerbaijani Shooting"”. Pristupljeno 22. 6. 2018. . 11 June 2018. Archived from the original on 22 June 2018..
  87. ^ „"Azerbaijani Gunfire Kills Armenian Soldier"”. Pristupljeno 10. 2. 2019. . Hetq.am. Archived from the original on 2019-02-12
  88. ^ „"Azerbaijani Gunfire Kills Artsakh Soldier"”. Pristupljeno 10. 2. 2019. . Hetq.am. Archived from the original on 2019-02-12
  89. ^ „"Artsakh Soldier Dies from Gunshot Wound"”. Pristupljeno 10. 2. 2019. . Hetq.am. Archived from the original on 2019-02-12
  90. ^ „"Armenia-Azerbaijan border sees deadly clashes"”. Pristupljeno 14. 7. 2020. . BBC News. 14 July 2020..
  91. ^ "Clashes resume on volatile Armenian-Azerbaijani border" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (28. jul 2020)
  92. ^ "Soldier Killed by Azerbaijani Forces in Armenia". 16 September 2020.
  93. ^ "The murder of an Azerbaijani soldier and the return of border tension between Azerbaijan and Armenia"[mrtva veza]. 21 September 2020.
  94. ^ „"Azerbaijan and Armenia clash over disputed Nagorno-Karabakh region"”. Pristupljeno 27. 9. 2020. . BBC News. 27 September 2020..
  95. ^ „"Azerbaijan's parliament approves martial law, curfews – president's aide"”. Pristupljeno 29. 9. 2020. . Reuters. 2020-09-27
  96. ^ Demourian, Avet (October 8, 2020). „"'How long will it last?' Nagorno-Karabakh fighting rages on"”. Pristupljeno 20. 10. 2020. . Associated Press..
  97. ^ "Armenian protesters demand prime minister quit over deal with Nagorno-Karabakh". Associated Press. 5 December 2020 – via www.theguardian.com.
  98. ^ Joshua Kucera (14 May 2021). „"Armenia and Azerbaijan in new border crisis"”. Pristupljeno 14. 5. 2021. . Eurasianet. Archived from the original on 14 May 2021..
  99. ^ „"European Parliament resolution on prisoners of war in the aftermath of the most recent conflict between Armenia and Azerbaijan (2021/2693(RSP))"”. Arhivirano iz originala 26. 05. 2021. g. Pristupljeno 26. 5. 2021.  (Press release). European Parliament. 19 May 2021. Archived from the original on 26 May 2021.. On 12 May 2021, troops from Azerbaijan temporarily entered the territory of Armenia, which amounts to a violation of the territorial integrity of Armenia and of international law
  100. ^ „"Macron: Azerbaijani armed forces have crossed into Armenian territory. They must withdraw immediately. I say again to the Armenian people: France stands with you in solidarity and will continue to do so"”. Pristupljeno 14. 5. 2021. . Archived from the original on 24 May 2021..
  101. ^ „"Department Press Briefing – May 14, 2021"”. Pristupljeno 22. 5. 2021. . Archived from the original on 25 May 2021..
  102. ^ „"Macron: Azerbaijani armed forces have crossed into Armenian territory. They must withdraw immediately. I say again to the Armenian people: France stands with you in solidarity and will continue to do so".”. Pristupljeno 14. 5. 2021.  Archived from the original on 24 May 2021..
  103. ^ "Joint statement on the escalation on the border between Armenia and Azerbaijan and the Nagorno-Karabakh conflict | Communiqués | Documents | DSCA | Delegations | European Parliament". www.europarl.europa.eu.
  104. ^ a b v (in Russian) Melik-Shahnazarov, Arsen. Nagornый Karabah: faktы protiv lži Archived 29 November 2010 at the Wayback Machine.
  105. ^ Ohanyan, Karine; Zarema Velikhanova (12 May 2004). "Investigation: Karabakh: Missing in Action – Alive or Dead?". Institute for War and Peace Reporting. Archived from the original on 3 November 2010.
  106. ^ „"StephenMBland"”. Pristupljeno 26. 2. 2017. . Archived from the original on 26 November 2016..
  107. ^ „"Nazvano čislo azerbaйdžanskih voennoslužaщih, pogibših vo vremя I Karabahskoй voйnы"”. Arhivirano iz originala 24. 07. 2018. g. Pristupljeno 12. 5. 2019. . Archived from the original on 24 July 2018..
  108. ^ Uppsala Conflict Data Program, Republic of Nagorno-Karabakh – civilians, viewed 3 May 2013
  109. ^ Armenialiberty. „"Armenialiberty:Two Azeri Soldiers Killed In 'Armenian Truce Violation'- ecoi.net – European Country of Origin Information Network"”. Pristupljeno 11. 4. 2015. . Archived from the original on 2015-04-14
  110. ^ „"Serj Tankian calls on supporting families of killed Armenian soldiers"”. Pristupljeno 9. 4. 2016. . Archived from the original on 11 April 2016..
  111. ^ „"Baku says Armenia's military dictatorship threats values that civilized world stands for"”. Pristupljeno 6. 4. 2016. . AZERNEWS. Archived from the original on 13 May 2016..
  112. ^ „"Atəşkəs dövründən bəri erməni təxribatı nəticəsində həlak olan Azərbaycan hərbçilərinin və mülki şəxslərin sayı açıqlandı"”. Pristupljeno 3. 10. 2020. .. Baku reports 63 Azeri civilians dead since situation in Nagorno-Karabakh escalated
  113. ^ „"Caspian Defense Studies Institute: More than 2000 injured or dead in Karabakh war"”. Arhivirano iz originala 06. 08. 2016. g. Pristupljeno 18. 5. 2016. . Meydan TV. Archived from the original on 6 August 2016..
  114. ^ „"Washington to host talks on Nagorno-Karabakh, warring sides say"”. Pristupljeno 20. 10. 2020. . Reuters. 20 October 2020
  115. ^ "Clashes resume on volatile Armenian-Azerbaijani border". AP NEWS. 16 July 2020.
  116. ^ „"187 Armenian troops still MIA, 21 civilians missing in 2020 Nagorno Karabakh war"”. Pristupljeno 21. 3. 2022. . armenpress.m. Armenpress. 21 March 2022..
  117. ^ „"Russian teenager dies in missile attack on Ganja"”. Pristupljeno 17. 11. 2020. . NEWSru. 24 October 2020..
  118. ^ Azvision, Xəbərlər, Son xəbərlər, Xeberler, Son xeberler. "Azerbaijan discloses number of people killed in mine explosions". azvision.az.
  119. ^ "Azərbaycan MN: "4 hərbi qulluqçumuz öldürülüb"". BBC News Azərbaycanca.
  120. ^ Reuters Staff (28 December 2020). "Azerbaijan says one serviceman killed in attack in Karabakh". Reuters – via www.reuters.com.
  121. ^ "First Russian soldier killed in Karabakh mission" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. septembar 2021). 19 December 2020.
  122. ^ "Azerbaijani civilian killed by Armenian landmine blast". www.aa.com.tr.
  123. ^ "Azerbaijani soldier killed during explosion in Aghdam district". menafn.com.
  124. ^ "Azerbaijani serviceman killed in mine explosion in liberated settlement". AzerNews.az. April 16, 2021.
  125. ^ "Azerbaijan hands over 10 more captured soldiers to Armenia". news.yahoo.com.
  126. ^ "Azerbaijan Returns Eight Captured Armenian Soldiers". RadioFreeEurope/RadioLiberty.
  127. ^ News, A. B. C. "Nagorno-Karabakh says 3 soldiers killed in drone attack". ABC News.
  128. ^ "Russia styles itself lead mediator in Nagorno-Karabakh conflict". Reuters. 7 April 2016. Archived from the original on 7 October 2020.
  129. ^ "Armenia-Azerbaijan conflict: Why Caucasus flare-up risks wider war". BBC News. 2 October 2020.
  130. ^ "Turkey's support role complicates latest Nagorno-Karabakh flare-up". Financial Times. 29 September 2020.
  131. ^ Harmala, Jason; Wilson, Ross (October 1, 2012). "Transcript: Russia's Aims and Priorities in Nagorno-Karabakh". atlanticcouncil.org. Atlantic Council. Archived from the original on 9 August 2020.
  132. ^ Cornell, Svante (26 April 2018). "Armenia's Crisis of Legitimacy". The American Interest. Archived from the original on 9 August 2020.
  133. ^ Benson, Brett V. (2012). Constructing International Security: Alliances, Deterrence, and Moral Hazard. Cambridge: Cambridge University Press. str. 67. ISBN 978-1107027244. 
  134. ^ de Waal 2003, p. 200.
  135. ^ Buniatian, Heghine (February 28, 2019). "Armenia, Russia Sign More Arms Deals". azatutyun.am. RFE/RL. The military alliance with Russia entitles Armenia to buying Russian weapons at discounted prices. Moscow lent the Armenian government $200 million for such arms acquisitions in 2015.
  136. ^ Bhutia, Sam (October 28, 2019). "Armenia-Azerbaijan: Who's the big defense spender?". EurasiaNet. Russia, one of the largest arms exporters in the world, sells weapons to both sides in the conflict – though Armenia, as a member of the Russia-led Collective Security Treaty Organization, gets a discount.
  137. ^ Markedonov, Sergey (18 March 2018). "Russia and the Nagorno-Karabakh Conflict: A Careful Balancing". ispionline.it. Institute for International Political Studies. Archived from the original on 14 August 2020.
  138. ^ Cornell 1998, str. 51
  139. ^ "Azerbaijan, Turkey start joint military exercises". aa.com.tr. Anadolu Agency. 18 September 2017. Archived from the original on 5 August 2020
  140. ^ Elliott, Raffi (July 29, 2020). "Armenia 'Vigilant' as Joint Turkish-Azeri Military Exercises Begin". The Armenian Weekly. Archived from the original on 5 August 2020.
  141. ^ Oruç, Merve Şebnem (July 22, 2020). "What is role of foreign players in Azerbaijan-Armenia conflict?". Daily Sabah. Archived from the original on 7 August 2020. Baku has bought arms from Turkey and imported Altay tanks, T129 ATAK helicopters, unmanned aerial vehicles (UAVs) and armed unmanned aerial vehicles (AUAV).
  142. ^ Hakobyan, Tatul (3 April 2006). "Ankara's Response to Yerevan". Hetq. Archived from the original on 9 August 2020.
  143. ^ Yackley, Ayla Jean (September 17, 2018). "Feted in Baku, Turkey's Erdoğan rules out restoring ties with Armenia". EurasiaNet. Archived from the original on 19 August 2020.
  144. ^ Landler, Mark; Arsu, Sebnem (October 10, 2009). "After Hitch, Turkey and Armenia Normalize Ties". The New York Times.
  145. ^ "Iran calls on Azerbaijan, Armenia to exercise self-restraint". en.irna.ir. Islamic Republic News Agency. 3 April 2016. Archived from the original on 9 August 2020.
  146. ^ "Iranian, Azeri Diplomats Hold Phone Talks". en.mfa.ir. Ministry of Foreign Affairs of Iran. 16 April 2020. Archived from the original on 9 August 2020.
  147. ^ Cornell 2015, str. 321–322
  148. ^ Hakala, Terhi (1998). „The OSCE Minsk Process: A balance after five years”. Helsinki Monitor. 9: 5—14. ISSN 0925-0972. doi:10.1163/157181498X00015. .
  149. ^ Shaffer, Brenda (October 31, 2000). "It's not about ancient hatreds, it's about current policies: Islam and stability in the Caucasus". Caucasian Regional Studies. Belfer Center for Science and International Affairs. 1–2 (5).
  150. ^ "Iran snabžal oružiem Azerbaйdžan i dostavlяl v Karabah boйcov iz Avganistana: iranskiй aяtolla". regnum.ru (in Russian). REGNUM News Agency. 9 May 2011. Archived from the original on 19 August 2019.
  151. ^ "Top Iran Cleric Says Afghan Rebels Fought for Azerbaijan". Asbarez. May 10, 2011. Archived from the original on 6 August 2020.
  152. ^ "Iran on edge as Azeri minority backs Karabakh war". Asia Times. 8 October 2020.
  153. ^ Ambrosio, Thomas (2000). Irredentism: Ethnic Conflict and International Politics. Greenwood Publishing Group. Ambrosio, Thomas (30. 9. 2001). Irredentism: Ethnic Conflict and International Politics. Bloomsbury Academic. str. 147. ISBN 978-0275972608. 
  154. ^ Longworth, Richard C. (1998). „Boomtown Baku”. Bulletin of the Atomic Scientists. 54 (3): 34—38. Bibcode:1998BuAtS..54c..34L. doi:10.1080/00963402.1998.11456843. . Washington has two foreign policies toward the region, one pro-Azeri, the other anti-Azeri. The pro-Azeri policy belongs to the administration, which listens to the oil companies. The anti-Azeri policy belongs to Congress, which listens to the Armenian lobby.
  155. ^ Derhartunian, Argam (4. 3. 2012). „Negotiation and Settlement in Nagorno-Karabak: Maintaining Territorial Integrity or Promoting Self-Determination?”. Pepperdine Dispute Resolution Law Journal. 7 (2): 301. 
  156. ^ "Presidential Determination on Azerbaijan". georgewbush-whitehouse.archives.gov. January 25, 2002. Archived from the original on 22 September 2016.
  157. ^ Sanamyan, Emil (July 17, 2019). "US Allocates $100 million in Security Aid to Azerbaijan in 2018–19". armenian.usc.edu. USC Institute of Armenian Studies. Archived from the original on 14 July 2020
  158. ^ Kucera, Joshua (March 19, 2020). "U.S. ends funding for Karabakh demining". EurasiaNet. Archived from the original on 11 August 2020.
  159. ^ Mir – Ismail, Alman (January 11, 2010). "US-Azerbaijani Relations Cooling". jamestown.org. Jamestown Foundation. Archived from the original on 11 August 2020.
  160. ^ "Non-mandatory UN arms embargo on Nagorno-Karabakh (Azerbaijan)". sipri.org. Stockholm International Peace Research Institute. 4 October 2012. Archived from the original on 14 August 2020.
  161. ^ HRW 1994, p. 106.
  162. ^ In a 2010 interview, Mykola Karpyuk, a leader of the UNA-UNSO said that "many Ukrainians", including members of the organization fought on the Azerbaijani side. Baiyev, Bakhram (17 September 2010). "V slučae voйnы mы okažem Baku posilьnuю pomoщь". vesti.az (in Russian). Archived from the original on 12 August 2020.
  163. ^ Norat Ter-Grigoryants, Deputy Defense Minister of Armenia in 1992–95, stated in 2016 that the following foreign groups fought on the Azerbaijani side in Karabakh: "Chechen militants, radical Islamists from Afghanistan, 'Gray Wolves', Ukrainian Nazis from UNA-UNSO."
  164. ^ HRW 1994, p. 81.
  165. ^ Center for Strategic and International Studies (1997). Brzezinski, Zbigniew; Sullivan, Paige (eds.). Russia and the Commonwealth of Independent States: Documents, Data, and Analysis. M.E. Sharpe. 1997. str. 616. ISBN 978-1563246371. . It is also revealed that a new force of 200 armed members of the Grey Wolves organization has been dispatched from Turkey in preparation for a new Azeri offensive and to train units of the Azeri army.
  166. ^ "Памятник-хачкар погибшим за освобождение Карабаха кубанским казакам открылся в НКР [Monument-khachkar to the Kuban Cossacks who died for the liberation of Karabakh opened in NKR]". newsarmenia.am (in Russian). Novosti Armenia News Agency. 30 May 2011. Archived from the original on 17 August 2020. V samый razgar Karabahskoй voйnы v 1992 godu na pomoщь Karabahu prišli kazaki iz Kubani, 85 čelovek. 14 iz nih pogibli, zaщiщaя Arcah.
  167. ^ "Осетинский батальон в арцахской освободительной войне [Ossetian battalion in the Artsakh liberation war]". tta.am (in Russian). time to analyze. 13 March 2013. Archived from the original on 8 July 2017. 36 geroev – osetin, navsegda vpisali svoi imena v odnu iz яrčaйših stranic armяnskoй istorii – Arcahskuю osvoboditelьnuю voйnu. V celom, v osetinskom batalьone nasčitыvalosь 30 osetin (26 hristian i 4 musulьman), odin kabardiniec, tatarin, russkiй i tri armяnina.
  168. ^ According to Emil Sanamyan, an analyst at the USC Institute of Armenian Studies:
  169. ^ Beglaryan, Artak (September 2011). "The Main Directions of the Artsakh-Diaspora Relations". theanalyticon.com. Archived from the original on 24 August 2020. The contribution of the volunteer-fighters from Diaspora into the military victory of the Artsakh struggle is invaluable.
  170. ^ Arasli, Jahangir (2007). „The Rising Wind: Is the Caucasus Emerging as a Hub for Terrorism, Smuggling, and Trafficking?”. Connections: The Quarterly Journal. 06: 5—26. doi:10.11610/Connections.06.1.02. 
  171. ^ Blakkisrud, Helge; Kolstø, Pål (2012). „Dynamics of de facto statehood: The South Caucasian de facto states between secession and sovereignty”. Southeast European and Black Sea Studies. 12 (2): 281—298. S2CID 153522424. doi:10.1080/14683857.2012.686013. . ...the three South Caucasian de facto states have mutually recognized each other, as well as being recognized by (unrecognized) Transnistria.
  172. ^ „"Cyprus Denounces Civilian Casualties in Artsakh; Urges Turkey Not to Destabilize Situation"”. Pristupljeno 23. 7. 2020. . Hetq. 4 April 2016.. The Government of the Republic of Cyprus monitors closely the worrying developments in Nagorno-Karabakh/Artsakh, following the violations of the armistice line from Azerbaijani military forces.
  173. ^ "The Minister of Foreign Affairs, Mr Nikos Christodoulides, had a telephone conversation with the Minister of Foreign Affairs of Armenia, Mr Zohrab Mnatsakanyan". pio.gov.cy. Press and Information Office, Ministry of Interior, Republic of Cyprus. 15 July 2020. Archived from the original on 15 July 2020. Minister Christodoulides expressed to Minister Mnatsakanyan his concern about this development, condemned the ceasefire violation by Azerbaijan...
  174. ^ Leonidas Chrysanthopoulos, Ambassador of Greece to Armenia in 1993–94, wrote: "Ter-Petrossian [...] told me that at the moment Russia and France were the only allies of Armenia. Both countries had reacted in an effective way to Turkey within the United Nations Security Council and the CSCE, and they forced the United States to adopt a more objective position on the Nagorno-Karabakh issue."
  175. ^ "From the Archives: How France Influenced UN's Karabakh Resolution". USC Institute of Armenian Studies. May 28, 2020. Archived from the original on 16 August 2020.
  176. ^ Korybko, Andrew (July 21, 2020). "Why is Pakistan the only country that does not recognise Armenia?". The Express Tribune. Archived from the original on 9 August 2020.
  177. ^ Stepanian, Ruzanna (December 9, 2011). "Yerevan Decries Azeri Push For Muslim Support On Karabakh". azatutyun.am. RFE/RL. Archived from the original on 25 August 2020. Lebanon's President Michel Suleiman "stressed that Lebanon has never supported OIC statements on Karabakh."
  178. ^ Republic of Moldova confirms its support for sovereignty and territorial integrity of Azerbaijan". mfa.gov.md. Ministry of Foreign Affairs of Moldova. 17 April 2020. Archived from the original on 24 July 2020
  179. ^ "Serbia 'supports Azerbaijan's position on conflict'". Hürriyet Daily News. 5 May 2011. Archived from the original on 13 March 2016.
  180. ^ Shiriyev, Zaur (March 14, 2017). "The "Four-Day War": Changing Paradigms in the Nagorno-Karabakh Conflict". Turkish Policy Quarterly. Archived from the original on 11 August 2020.
  181. ^ "Azerbaijan Withdraws Draft Karabakh Resolution From UN". rferl.org. RFE/RL. September 10, 2010. Archived from the original on 12 August 2020. The U.S., Russia, and France had opposed a similar resolution which Baku managed to push through the UN assembly in March 2008. It was backed by 39 countries, most of them Islamic.
  182. ^ Mir – Ismail, Alman (January 21, 2009). "Azerbaijan, Trapped Between Palestinians and Israel, Takes a Pragmatic Position". jamestown.org. Jamestown Foundation. Archived from the original on 12 August 2020. As a result, on March 14, 2008, it was mainly the Muslim nations that supported Azerbaijan's resolution on the Karabakh conflict at the UN General Assembly.
  183. ^ a b „"General Assembly Adopts Resolution Reaffirming Territorial Integrity of Azerbaijan, Demanding Withdrawal of All Armenian Forces".”. Arhivirano iz originala 18. 08. 2015. g. Pristupljeno 7. 8. 2020.  un.org. United Nations. 14 March 2008. Archived from the original on 1 June 2020..
  184. ^ "Statement of the Co-Chairs of the OSCE Minsk Group". osce.org. 17 March 2008. Archived from the original on 12 August 2020.
  185. ^ Rahimov, Rahim (July 22, 2020). "Armenian-Azerbaijani Border Clashes: The Russian Dimension and Beyond". jamestown.org. Jamestown Foundation. Archived from the original on 11 August 2020. Azerbaijani President Ilham Aliyev had lambasted the Minsk Group co-chairs (Russia, France and the United States) in an unusually explicit manner for what he described as their ineffectiveness and alleged pro-Armenian bias (President.az, July 6).
  186. ^ "Aliyev Again Lambastes 'Pro-Armenian' Mediators". azatutyun.am. RFE/RL. March 21, 2016. Archived from the original on 11 August 2020.
  187. ^ Greene, Richard (March 25, 2002). "Armenia/Azerbaijan: As Minsk Group Marks 10 Years, Karabakh Peace Appears More Elusive Than Ever". rferl.org. RFE/RL. Archived from the original on 11 August 2020. ....Azerbaijani Foreign Minister Vilayat Guliev publicly accused the body of pro-Armenian bias.
  188. ^ Kucera, Joshua (March 15, 2018). "Nagorno Karabakh Leader Makes Unprecedented Visit to Washington". EurasiaNet. Archived from the original on 16 August 2020.
  189. ^ "Azerbaijan Protests Against Karabakh Leader's Visits To U.S., France". azatutyun.am. RFE/RL. November 19, 2018. Archived from the original on 16 August 2020.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Сукоб_у_Нагорно-Карабаху&oldid=27808858”