Tiraspolj

Koordinate: 46° 50′ 24″ S; 29° 36′ 53″ I / 46.8400353° S; 29.6148252° I / 46.8400353; 29.6148252
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Tiraspolj
mold. Tiraspol / Тираспол
Tiraspoljski kolaž (od vrha, sleva nadesno: sovjetski avion-spomenik, Tiraspoljsko pozorište drame i komedije, spomenik Aleksandru Suvorovu, Skupština grada Tiraspolja, spomenik Lenjinu, Crkva rođenja Hristovog, stadion Šerif)
Zastava
Zastava
Grb
Grb
Administrativni podaci
Država Moldavija
Osnovan1792.
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 2015.133.807
 — gustina2.408,33 st./km2
Geografske karakteristike
Koordinate46° 50′ 24″ S; 29° 36′ 53″ I / 46.8400353° S; 29.6148252° I / 46.8400353; 29.6148252
Aps. visina26 m
Površina55,56 km2
Tiraspolj na karti Moldavije
Tiraspolj
Tiraspolj
Tiraspolj na karti Moldavije
Ostali podaci
GradonačelnikOleg Anatoljevič Dovgopol[1]
Poštanski brojMD-3300
Pozivni broj+373 533
Registarska oznakaТ
Veb-sajt
www.tirasadmin.org

Tiraspolj (mold. Tiraspol / Тираспол, ukr. i rus. Тирасполь) je drugi po veličini grad u Moldaviji i glavni grad međunarodno nepriznate Pridnjestrovske Moldavske Republike. Prema rezultatima popisa iz 2015. u gradu je živelo 133.807 stanovnika[2], a na širem području grada 159.163 (2004. godina).[3] Nalazi se u jugoistočnom delu Moldavije, na levoj obali reke Dnjestar.

Osnovan je 1792. od strane generalisimusa Aleksandra Suvorova. Status grada dobija 1795. godine. Od 1929. do 1940. Tiraspolj je bio prestonica Moldavske ASSR, a od 2. septembra 1990. godine do danas je glavni grad međunarodno nepriznate Pridnjestrovske Moldavske Republike.

Tiraspolj je centar političkog, ekonomskog, naučnog i kulturnog života u Pridnjestrovlju. Grad je sedište pridnjestrovskih vlasti ali i mnogobrojnih srednjoškolskih i visokoškolskih ustanova. Pored industrije, privrednu osnovu grada čine energetika, trgovina i uslužne delatnosti. Zbog svog kulturno-istorijskog nasleđa koje uključuje i veliki broj spomenika iz perioda između 19. i 20. veka predstavlja jedno od najposećenijih turističkih odredišta Pridnjestrovlja.

Ime[uredi | uredi izvor]

Tiraspolj znači grad na Dnjestru, a naziv predstavlja slovenizovani grčki naziv koji vodi poreklo od reči Tiras (Dnjestar) i polis (grad).

Geografija i položaj[uredi | uredi izvor]

Tiraspolj ima geografski položaj na 46° 51′ 0″ N 29° 37′ 59″ E / 46.85000° S; 29.63306° I / 46.85000; 29.63306, u severozapadnom zaleđu Crnog mora i jugozapadnom delu Istočnoevropske nizije koji ima odlike stepske klime. Grad se nalazi na veoma povoljnom mestu, svega 70 km[4] od glavnog grada zemlje, Kišinjeva, sa kojim ga pored železničke pruge vezuje i auto-put E58 evropskog značaja. Od najvažnije luke u Ukrajini, Odese, udaljen je 105 km[5]. Smešten je na levoj obali reke Dnjestar, oko 90 km od njenog ušća u Dnjestarski liman. Gradska teritorija ima površinu od 5.556 ha, dok opština pored Tiraspolja obuhvata i grad Dnestrovsk[6] (1.481 ha), ali i naselja Kremenčug (2.298 ha)[7] i Tiraspoljul Nou (43 ha).[8]

Klima[uredi | uredi izvor]

Tiraspolj
Klimatogram
J
F
M
A
M
J
J
A
S
O
N
D
 
 
33
 
 
1
−6
 
 
35
 
 
2
−4
 
 
28
 
 
8
−1
 
 
35
 
 
17
5
 
 
52
 
 
23
10
 
 
72
 
 
26
14
 
 
63
 
 
27
16
 
 
49
 
 
27
15
 
 
38
 
 
23
10
 
 
26
 
 
16
5
 
 
36
 
 
9
1
 
 
38
 
 
3
−3
Prosečne maks. i min. temperature u °C
Ukupne padavine u mm
Izvor: Svetska meteorološka organizacija[9]
Klima Tiraspolja
Pokazatelj \ Mesec .Jan. .Feb. .Mar. .Apr. .Maj. .Jun. .Jul. .Avg. .Sep. .Okt. .Nov. .Dec. .God.
Maksimum, °C (°F) 0,7
(33,3) 		2,3
(36,1) 		7,8
(46) 		16,5
(61,7) 		22,5
(72,5) 		25,8
(78,4) 		27,4
(81,3) 		27,3
(81,1) 		23,0
(73,4) 		16,1
(61) 		8,6
(47,5) 		3,3
(37,9) 		15,11
(59,2)
Minimum, °C (°F) −6,1
(21) 		−4,3
(24,3) 		−0,7
(30,7) 		5,1
(41,2) 		10,3
(50,5) 		13,8
(56,8) 		15,5
(59,9) 		14,7
(58,5) 		10,3
(50,5) 		5,3
(41,5) 		1,3
(34,3) 		−2,8
(27) 		5,2
(41,4)
Količina padavina, mm (in) 33
(1,3) 		35
(1,38) 		28
(1,1) 		35
(1,38) 		52
(2,05) 		72
(2,83) 		63
(2,48) 		49
(1,93) 		38
(1,5) 		26
(1,02) 		36
(1,42) 		38
(1,5) 		505
(19,88)
Dani sa padavinama 11 11 9 10 11 11 10 7 7 7 11 11 116
Izvor: worldweather.org

Istorija[uredi | uredi izvor]

Tiraspoljska tvrđava[uredi | uredi izvor]

Plan Tiraspoljske tvrđave iz 1856. godine

Rusija je 1792. godine zaključila mir u Jašiju sa Osmanskim carstvom čime je okončan Rusko-turski rat. Kao rezultat pobede Ruskoj Imperiji pripada Jedisan, a reka Dnjestar postaje prirodna granica između dva carstva.[10] U januaru 1792. godine ukazom Katarine Velike jekaterinoslavski guverner Vasilij Kahovskij teritorijalno organizuje i pripaja novoosvojene oblasti Jekaterinoslavskoj guberniji. U septembru iste godine odlazi u Petrograd u kome daje niz predloga među kojima je i predlog vezan za plan izgradnje budućeg utvrđenja.

Da bi sprečila neprijateljske napade, ruska carica izdaje naredbu Aleksandru Suvorovu da osmisli najbolji način da se zaštiti nova granica carstva. U cilju jačanja granice počinje izgradnja čitavog niza utvrđenja duž leve obale reke Dnjestar (na desnoj obali su utvrđenja Bender i Akerman koja pripadaju Osmanskom carstvu) poznatog kao Dnjestarska linija.[11] U sklopu Dnjestarske linije, naspram ušća reke Botne i tvrđave Bender nastaje utvrđenje Tiraspolj. Izgradnjom Tiraspoljske tvrđave su rukovodili admiral Osip Deribas i inženjer pukovnik Franc de Volan koji je bio pod admiralovom komandom. Do kraja 1795. godine tvrđava je bila uglavnom završena i brojala je više od 2.500 ljudi.[12]

Sedište ujezda[uredi | uredi izvor]

Na dan 27. januara 1795. godine Tiraspolj dobija status grada i postaje sedište ujezda unutar Novorosijske gubernije.

Od 1802. Tiraspoljski ujezd postaje deo Nikolajevske gubernije. Ukazom Senata iz 15. maja 1803, upravni centar se iz Nikolajeva premešta u Herson po kom gubernija dobija novi naziv Hersonska gubernija.[13]

Izgled Pokrovske ulice s kraja 19. veka

Grad je 1816. godine imao oko 5.300 stanovnika. Do kraja prve polovine 19. veka broj stanovnika je bio oko 10.000.

Nakon Rusko-turskog rata 1812. godine Besarabija je pripojena Ruskoj Imperiji. Time je granica Ruske Imperije pomerena na istok i Tiraspolj prestaje da bude pogranični grad.[14] Pomeranje granice Ruske Imperije kao i ukidanje autonomije Besarabiji 1828. godine[15] dovodi do toga da Tiraspolj u vojnom smislu gubi na značaju.

Dana 15. jula 1835. godine Tiraspoljska tvrđava se ukida i napušta, ali to ne utiče na dalji razvoj grada koji nastavlja da bude centar ujezda.[16]

Produženje železničke linije od stanice Rozdiljna do Tiraspolja je omogućilo da Tiraspolj postane prvi grad u regionu koji ima železničku vezu sa Odesom.[13] Godine 1873. uspostavljen je železnički saobraćaj između Tiraspolja i Kišinjeva što doprinosi kako povećanju trgovine hlebom i vinom tako i povećanju broja stanovnika samog grada.

U drugoj polovini 19. i početkom 20. veka u gradu su bili smešteni 56. žitomirski pešadijski puk, 8. astrahanski dragunski puk, artiljerijske jedinice i pontonirski bataljon.[17][18]

20. vek[uredi | uredi izvor]

Početkom 20. veka tadašnji grad je zauzimao samo centralni deo savremenog Tiraspolja. Pokrovska je bila glavna ulica u kojoj su se nalazile zgrade administracije, prodavnice i restorani, velelepne kuće. U severozapadnom predgrađu su bile smeštene kasarne, u severoistočnom - glavna železnička stanica. U to vreme grad je brojao 31.000 stanovnika.

Skorašnja istorija[uredi | uredi izvor]

Od 1929. do 1940. bio je glavni grad ASMR (Autonomne Sovjetske Moldavske Republike).

Za razliku od većine gradova u bivšim socijalističkim državama u Tiraspolju nisu promenjeni nazivi ulica i bulevara iz vremena SSSR-a.

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Prema podacima sa kompletnog popisa stanovništva iz 2004, sprovedenog od strane pridnjestrovskih vlasti, procenjeno je da je u Tiraspolju u oktobru 2004. živelo 144.199 stanovnika,[2] što ga čini najvećim gradom u Pridnjestrovlju[19] i drugim po veličini gradom u Moldaviji.[20]

Kretanje broja stanovnika
1900. 1979. 1989. 2004. 2015.
29.323[21] 139.000[2] 181.862[2] 144.199[2] 133.807[2]


Na teritoriji opštine Tiraspolj je živelo 159.163 stanovnika uključujući 66.281 Rusa, 52.481 Ukrajinaca, 24.205 Moldavaca, 2.461 Bugara, 1.995 Gagauza, 1.727 Belorusa, 723 Nemaca, 573 Jevreja i 8.717 drugih i neizjašnjenih.[3]

Privreda[uredi | uredi izvor]

Za vreme ruske vladavine privreda grada se najviše oslanjala na industrijsku proizvodnju, poljoprivredu i trgovinu. Kako se trgovinski promet povećavao i bivao sve jači, ruska vlada 1828. godine postavlja carinarnicu u Tiraspolju sa ciljem da suzbije šverc koji je bio sve prisutniji. Na početku je brojala 14 zaposlenih čijom službom je rukovodio carinski načelnik Odeske oblasti. Pregledali su isporuke hleba, papira, ulja, vina, šećera, voća i druge robe.

Krajem 19. veka grad doživljava privredni procvat. Otvaraju se fabrika za proizvodnju alkoholnih pića „Kvint” (1897),[22] „Livničko-mehaničko postrojenje Karla Pitča” (1898)[23] i dr.

Današnji Tiraspolj je poznat kao sedište poljoprivrednog kraja i snažan industrijski centar, u kom se proizvodi vino, alkoholna pića, nameštaj, tekstil, tepisi, staklo, prehrambeni i električni proizvodi.[24]

Međunarodni odnosi[uredi | uredi izvor]

Tiraspolj je pobratimljen sa sledećim gradovima:

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Abhazija je predmet teritorijalnog spora između Gruzije i samoproglašene Republike Abhazije. Vlasti Abhazije smatraju Abhaziju nezavisnom republikom, dok je vlasti Gruzije smatraju autonomnom republikom u sastavu Gruzije i osporavaju joj nezavisnost.
  2. ^ Južna Osetija je predmet teritorijalnog spora između Gruzije i samoproglašene Republike Južne Osetije. Vlasti Južne Osetije smatraju Južnu Osetiju nezavisnom republikom, dok je vlasti Gruzije smatraju teritorijom u sastavu Gruzije i osporavaju joj nezavisnost.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Gradonačelnik grada Tiraspolj”. tirasadmin.org. Arhivirano iz originala 18. 04. 2018. g. Pristupljeno 16. 4. 2018.  (jezik: ruski)
  2. ^ a b v g d đ „Spisak gradova u Moldaviji”. citypopulation.de. Pristupljeno 16. 4. 2018.  (jezik: engleski)
  3. ^ a b „Etnički sastav stanovništva Pridnjestrovlja iz 2004. godine”. pop-stat.mashke.org. Pristupljeno 16. 4. 2018.  (jezik: engleski)
  4. ^ „Rastojanje Tiraspolj - Kišinjev”. e-distance.com. Pristupljeno 27. 2. 2018.  (jezik: engleski)
  5. ^ „Rastojanje Tiraspolj - Odesa”. e-distance.com. Pristupljeno 27. 2. 2018.  (jezik: engleski)
  6. ^ „Vodič kroz Tiraspolj” (PDF). tourism-pmr.eu. Arhivirano iz originala (PDF) 15. 07. 2019. g. Pristupljeno 27. 2. 2018.  (jezik: engleski)
  7. ^ „Reorganizacija nekih državnih farmera u kolektivna gazdinstva”. lex.justice.md. Pristupljeno 27. 2. 2018.  (jezik: ruski)
  8. ^ „Tiraspoljul Nou”. tirasadmin.org. Arhivirano iz originala 25. 01. 2019. g. Pristupljeno 27. 2. 2018.  (jezik: ruski)
  9. ^ „Vremenska prognoza za Tiraspolj”. worldweather.org. Pristupljeno 1. 3. 2018. 
  10. ^ „„Grčki projekat” Katarine Velike”. punjenipaprikas.com. Pristupljeno 16. 4. 2018.  (jezik: srpski)
  11. ^ „Gradovi Severnog Crnomorja u drugoj polovini 18. veka”. alyoshin.ru. Arhivirano iz originala 07. 03. 2016. g. Pristupljeno 17. 4. 2018.  (jezik: ruski)
  12. ^ „Pridnjestrovlje stavlja u opticaj kovanicu sa Tiraspoljskom tvrđavom”. point.md. Pristupljeno 9. 5. 2018.  (jezik: ruski)
  13. ^ a b Devetog februara 1795. godine Tiraspolj dobija status grada. olvia.idknet.com. Pristupljeno 10.5.2018. (jezik: ruski)
  14. ^ „Tiraspolj slavi 225 godina postojanja”. novostipmr.com. Pristupljeno 11. 5. 2018.  (jezik: ruski)
  15. ^ „Period relativne autonomije Besarabije unutar Ruske Imperije (1812 - 1828)”. nationalmuseum.md. Pristupljeno 14. 5. 2018.  (jezik: engleski)
  16. ^ „Tiraspoljska tvrđava”. dimon-porter.livejournal.com. Pristupljeno 12. 5. 2018.  (jezik: ruski)
  17. ^ „Zašto su reči patrijarha Kirila da je Bugarsku oslobodila upravo Rusija izazvale skandal u toj zemlji”. rs.rbth.com. Pristupljeno 15. 5. 2018.  (jezik: srpski)
  18. ^ „Tiraspoljska tvrđava” (PDF). tourism-pmr.eu. Arhivirano iz originala (PDF) 19. 04. 2015. g. Pristupljeno 15. 5. 2018.  (jezik: ruski)
  19. ^ „Otkrijte Moldaviju”. moldovaholiday.travel. Arhivirano iz originala 9. 11. 2017. g. Pristupljeno 17. 4. 2018.  (jezik: engleski)
  20. ^ „Dobrodošli u Tiraspolj”. lonelyplanet.com. Pristupljeno 17. 4. 2018.  (jezik: engleski)
  21. ^ „Gubernija Herson Ruske Imperije”. theodora.com. Pristupljeno 20. 4. 2018.  (jezik: engleski)
  22. ^ „Kvint: O nama”. kvint.md. Pristupljeno 14. 5. 2018.  (jezik: ruski)
  23. ^ „Litmaš: O nama”. litmash.com. Arhivirano iz originala 15. 05. 2018. g. Pristupljeno 14. 5. 2018.  (jezik: ruski)
  24. ^ „Tiraspolj”. britannica.com. Pristupljeno 12. 5. 2018.  (jezik: engleski)
  25. ^ „Prijateljski gradovi iz Belorusije”. tirasadmin.org. Arhivirano iz originala 03. 05. 2018. g. Pristupljeno 20. 4. 2018.  (jezik: ruski)
  26. ^ „Prijateljski gradovi iz Abhazije”. tirasadmin.org. Arhivirano iz originala 18. 04. 2018. g. Pristupljeno 20. 4. 2018.  (jezik: ruski)
  27. ^ a b v g d đ e ž z i j k „Prijateljski gradovi Tiraspolja”. novostipmr.com. Pristupljeno 17. 4. 2018.  (jezik: ruski)
  28. ^ „Prijateljski gradovi iz Nemačke”. tirasadmin.org. Arhivirano iz originala 04. 04. 2018. g. Pristupljeno 20. 4. 2018.  (jezik: ruski)
  29. ^ „Prijateljski gradovi iz Norveške”. tirasadmin.org. Arhivirano iz originala 21. 04. 2018. g. Pristupljeno 20. 4. 2018.  (jezik: ruski)
  30. ^ a b v g d đ e „Prijateljski gradovi iz Ukrajine”. tirasadmin.org. Arhivirano iz originala 13. 09. 2016. g. Pristupljeno 13. 11. 2013.  (jezik: ruski)

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Тираспољ&oldid=27738343”