Fransoa Darlan

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Fransoa Darlan
Darlan slikan tokom pregovora u Alžiru, 13. novembra 1942.
Puno imeŽan Lui Ksavijer Fransoa
Datum rođenja(1881-08-07)7. avgust 1881.
Mesto rođenjaNerak, Francuska
Datum smrti24. decembar 1942.(1942-12-24) (61 god.)
Mesto smrtiAlžir, Francuski Alžir
RoditeljiJean-Baptiste Darlan
Politička karijera
Politička
stranka		nezavisni političar

Žan Lui Ksavijer Fransoa Darlan (franc. François Darlan; Nerak, 7. avgust 1881 — 24. decembar 1942) je bio francuski admiral i politička ličnost. Bio je admiral flote i glavnokomandujući Francuske ratne mornarice 1939. godine, na početku Drugog svetskog rata. Nakon što je Francuska 1940. godine kapitulirala pred nacističkom Nemačkom, Darlan je pristupio profašistički orijentisanom Višijevskom režimu i neko vreme je vršio dužnost zamenika maršala Filipa Petena. Kada su saveznici 1942. godine, u sklopu operacije Baklja, izvršili invaziju na francusku severnu Afriku, Darlan se zatekao u Alžiru. Kao legitimni komandant francuskih snaga u francuskoj severnoj Africi, naredio je francuskim trupama da prestanu sa pružanjem otpora i otpočeo je saradnju sa saveznicima. Ubijen je dva meseca kasnije.

Mladost i karijera u mornarici[uredi | uredi izvor]

Darlan je rođen u Neraku, departman Lot i Garona, u Francuskoj, u porodici koja je imala dugu pomorsku tradiciju. Njegov pradeda poginuo je u bici kod Trafalgara.[1] 1902. godine završio je mornaričku školu. Tokom Prvog svetskog rata komandovao je artiljerijskom baterijom koja je učestvovala u bici kod Verdena.[1] Posle rata je ostao u francuskoj mornarici i 1929. godine unapređen je u čin kontra admirala, a 1932. godine u čin vice admirala. Darlan je postao admiral 1936. godine, a na dužnost načelnika štaba francuske ratne mornarice postavljen je 1. jaunara 1937. godine. 1939. godine unapređen je u admirala flote, čin koji je specijalno ustanovljen samo zbog njega i poverena mu je komanda nad francuskom ratnom mornaricom.

U vladi Višijevske Francuske[uredi | uredi izvor]

Nakon poraza Francuske 1940. godine, maršal Filip Peten obrazovao je novu vladu koja je sklopila primirje sa Nemačkom i postala nemački satelit. Darlan je priznao novu vladu Višijevske Francuske i imenovan je za ministra mornarice. Pod uslovima primirja svi brodovi francuske mornarice trebalo je da budu predati Nemačkoj. Međutim, Darlan je naredio da svi brodovi francuske mornarice koji su se nalazili u lukama na Atlantiku, koje bi ubrzo bile okupirane od strane Nemaca, ispolove ka lukama u francuskim kolonijalnim posedima.

U poslednjim danima koji su prethodili francuskom porazu Darlan se sastao sa britanskim premijerom Vinstonom Čerčilom i obećao mu da ni jedan francuski brod neće pasti Nemcima u ruke.[2]

Darlan je pretpostavljao da će Nemačka pobediti u ratu i smatrao je da je za Francusku najbolje da sarađuje sa Nemačkom. Nije imao poverenja prema Britancima i nakon primirja koje je stupilo na snagu u junu 1940. godine ozbiljno je razmatrao mogućnost otpočinjanja pomorskog rata protiv Velike Britanije. Kao jedan od najviših oficira Višijevske Francuske, Darlan je više puta predlagao Hitleru aktivnu vojnu saradnju uperenu protiv Velike Britanije. Međutim, Hitler nije imao poverenja u Francusku i želeo je da ona ostane neutralna dok traje nemačka kampanja na istoku. Nakon britanske pobede u Sirijsko-Libanskoj kampanji 1941. godine i Hitlerovog neuspeha u ostvarivanju brze pobede nad Rusijom, Darlan se distancirao od svoje kolaboracionističke politike.[3]

Francuski bojni brod Strazbur pod vatrom, tokom britanksog napada na Mers-el-Kebir, 3. jul 1940. god.

Britanci su bili zabrinuti da će francuska flota pasti Nemcima u ruke. Darlan je više puta odbio britanske zahteve da se cela flota stavi pod britanski nadzor ili da otplovi u luke na Francuskim Antilima. Njegovo odbijanje dovelo je do Operacije Katapult, kada je u napadu na Mers-el-Kebir u Severnoj Africi, britanska flota uništila deo francuske flote. Zbog toga su se francuske trupe odane Višiju (najveći broj njih je bio pod Darlanovom komandom) protivile britanskom prisustvu na francuskoj teritoriji, pa su u u tom cilju sarađivali i sa nemačkim snagama. Međutim, Darlan je ispunio svoje obećanje da nijedan francuski brod neće biti predat Nemcima u ruke.

Do 1941. godine Darlan je postao najbliži saradnik maršala Petena. U februaru 1941. godine Darlan je zamenio Pijera-Etiena Flandina na mestu potpredsednika Saveta (odgovara funkciji premijera). Takođe je postao ministar inostranih poslova Francuske, ministar unutrašnjih poslova i ministar odbrane, što ga je de facto činilo predsednikom Višijevske vlade. 11. februara 1941. godine imenovan je za Petenovog naslednika u skladu sa članom 4. francuskog ustava. U januaru 1942. godine Darlan je obavljao i brojne druge državne funkcije. Zato što je odgovarao direktno Petenu, Darlan je imao široka ovlašćenja, iako je Petenovo neposredno okruženje, uključujući i njegovog neposrednog suparnika generala Maksima Vejgana, zadržalo ozbiljan politički uticaj. U vođenju Francuske imperije Darlan se u velikoj meri oslanjao na ličnu lojalnost ključnih oficira vojske i mornarice širom kolonija kako bi suzbio secesionizam koji je podsticao pokret Slobodni Francuzi.[4]

Darlan koji je imao republikansko zaleđe, nikada nije verovao u nacionalnu revolucije; npr. imao je rezerve prema Petenovom klerikalizmu.[4] Međutim, bio je isto toliko kolaboracionista koliko i Pjer Laval. Tako je Darlan kroz Pariske protokole promovisao politički savez između Višijevske Francuske i Nemačke. Ipak, uprkos Darlanovim nastojanjima da ostvari funkconalni odnos sa Trećim rajhom, Nemci su bili zabrinuti zbog njegovog oportunizma i labave lojalnosti. Njihove sumnje su postepeno bile potvrđene sa porastom Darlanovog opstrukcionizma; ne samo da je odbio da obezbedi francusku radnu snagu za nemačku ratnu industriju već je i pokušavao da zaštiti francuske veterane rata jevrejskog porekla i nevoljno je sprovodio anti-semitske zakone.[5] U aprilu 1942. godine Laval, koji je uživao značajno nemačko poverenje, primorao je Darlana da da ostavku na svoje ministarske pozicije. Darlan je zadržao neke manje značajne funkcije, ali je i dalje ostao glavnokomandujući francuskih oružanih snaga.

Sporazum sa Darlanom u Severnoj Africi[uredi | uredi izvor]

U prvom planu nemački tenk Pancer IV, u pozadini francuska krstarica Kolber u plamenu, 27. novembar 1942. godine, Tulon, Francuska

Dana 7. novembra 1942. godine Darlan je otputovao u Aližir kako bi obišao svog sina koji je bio hospitalizovan nakon teškog napada dečije paralize. U vreme kada se spremao za put, nije ni slutio da su zapadni saveznici odabrali 8. novembar za dan početka Operacije Baklja, šifrovanog naziva za savezničko iskrcavanje u Francuskoj Severnoj Africi.

Tokom noći između 7. i 8. novembra, prosaveznički orijentisane francuske jedinice (ove jedinice nisu imale nikakve veze sa Slobodnim Francuzima), preuzele su kontrolu nad Alžirom u iščekivanju savezničke invazije. Saveznici su predviđali relativno slab otpor francuskih snaga u Severnoj Africi, očekujući da francuske trupe priznaju autoritet generala Anri Žiroa, koji je napustio Francusku da bi učestvovao u invaziji. Savezničko iskrcavanje počelo je 8. novembra kada su se savezničke trupe iskrcale u Kazablanci, Oranu i Alžiru. Iskrcavanje u Alžiru nije naišlo na jači otpor, ali su u Oranu i Kazablanci francuske trupe pružile snažan otpor. Kako bi zaustavili dalje borbe, general Žiro i Klark su odleteli 9. novembra u Alžir. General Žiro se po dolasku u Alžir obratio francuskim trupama preko radija, izvestio ih je da preuzima komandu nad svim francuskim snagama u regionu i zatražio da polože oružije, ali je bio ignorisan. Žiro nije bio zvanični predstavnik vlade u Višiju i kao takav nije imao legitimitet za preuzimanje komande, zbog čega su francuske jedinice nastavile sa pružanjem otpora. Istog dana saveznici su saznali da je admiral Darlan u Alžiru. Američki general Mark Klark je, nakon razgovora sa nekolicinom visokih francuskih oficira izvetio Ajzenhauera da je Darlan, kao zvanični predstavnik vlade u Višiju, jedini koji ima legitimitet da pregovara sa saveznicima i jedini koji može izdejstvovati prekid neprijateljstava.[6] Ovaj stav generala Klarka podržao je i general Žiro, koji se u to vreme skrivao u Alžiru.

Kako bi prekinuli francuski otpor i obezbedili francusku saradnju, saveznici su se nagodili sa Darlanom, koji je kao glavnokomandujući francuskih snaga mogao da izda potrebna naređenja. Saveznički komandanti priznali su Darlana kao komandanta svih francuskih snaga u regionu i prihvatili su njegovu samoproklamovanu titulu Visokog komesara Francuske (vođe civilne vlasti) za Severnu i Zapadnu Afriku. Zauzvrat, Darlan je 10. novembra naredio obustavu svih neprijateljstava i pristupanje francuskih jedinica saveznicima.[6] Maršal Peten je, nakon što je do njega stigla vest o Darlanovoj izdaji, razrešio admirala svih državnih funkcija i naredi nastavak borbe. Nakon ovakve reakcije maršala Petena, Darlan je pokušao da povuče svoje naređenje, ali ga je u tome sprečio general Klark.[6] Nakon što su nemačke trupe započele okupacije Višijevske Francuske, Darlan je smatrajući da je Nemačka prekršila uslove primirja iz 1940. godine, pristao da sarađuje sa saveznicima. Zahvaljujući Darlanovom naređenju, obustavljene su borbe u Kazablanci, dok su sukobi u drugim delovima Francuske Severne afrike, do tada već bili završeni. Isto dana general Žiro stavio se na rasplaganje admiralu Darlanu, koji ga je postavio za glavnokomandujućeg francuskih snaga u severo-zapadnoj Africi.

Sporazum sa Darlanom je bio izuzetno kontroverzan, s obzirom da je Darlan bio poznat kao nemački saradnik. General Šarl de Gol i njegova organizacija Slobodni Francuzi kao i prosavezničke francuske jedinice koje su zauzele Alžir bili su besni zbog takvog razvoja situacije. Neki od visokih američkih i britanskih oficira takođe su bili protiv ovog sporazuma koji je oštro kritikovan u novinama i od strane političara. Međutim, Ajzenhauer i drugi visoki saveznički oficiri imali su striktno naređenje svojih vlada da pokušaju da uspostave saradnju sa bilo kakvim oblikom francuske vlasti koju zateknu u Severnoj Africi.[7] Sporazum je finalizovan 13. novembra 1942. godine u Alžiru. Sporazumom je bilo predviđeno da Francuska zadržava potpunu administrativnu kontrolu nad teritorijom u Severnoj Africi, a da savezničke snage imaju dozvolu da koriste luke, železničke pruge i ostalu infrastrukturu za pripremu svojih operacija protiv nemačkih snaga u Tunisu.

Kasnije je američki istoričar Artur Fank tvrdio da je sporazum sa Darlanom pogrešno protumačen od strane kritičara kao oportunistička improvizacija. Naprotiv Fank ukazuje na to da je Darlan bio u kontaktu sa američkim diplomatama mnogo pre nego što je promenio stranu i da je to uradio čim se ukazala prva prilika. Sporazum je prema njemu bio rezultat dugoročnog i pažljivog savezničkog planiranja kako bi se usaglasili politički i vojni ciljevi sa vladom u Višiju. Sporazum je bio samo deo modela koji je osmišljen u Londonu i koji je bio odobren od strane najvišeg savezničkog rukovodstva.[8]

Sporazum je predstavljao mnogo veći problem za Berlin i za vladu u Višiju nego što je to bio za saveznike. Peten je razrešio Darlana svih funkcija i naredio da se nastavi sa otporom u Severnoj Africi, ali je njegovo naređenje ignorisano. Nemci su bili mnogo direktniji: nemačke trupe okupirale su preostale 2/5 francuske teritorije koja je bila pod kontrolom vlade u Višiju. Međutim, nemačke snage su se nakratko zaustavile ispred Tulona, francuske mornaričke baze u kojoj se nalazili ukotvljeni preostali brodovi francuske ratne mornarice. Tek 27. novembra Nemci su pokušali da zarobe brodove, ali su ih njihove posade potopile čime je ispunjeno Darlanovo obećanje dato Čerčilu.

Ubistvo[uredi | uredi izvor]

Poslepodne 24. decembra 1942. godine, Fernand Bonije de la Šapel pucao je u Darlana u njegovom štabu; Darlan je preminuo nekoliko sati kasnije. Bonije de la Šapel je bio mladić od 20 godina, sin francuskog novinara. Bio je monarhista i navodno degolista.[9] Pripadao je grupi rojalista koja se borila za povratak na francuski presto pretendenta Anrija, grofa od Pariza.[10]

Odmah je uhapšen i sutradan osuđen na smrt, a pogubljen je streljanjem 26. decembra 1942. godine. .[11]

Do danas nije otkriven ni jedan čvrst dokaz da su Britanci i Amerikanci bili umešani u Darlanovu smrt.[12][13][14]

Zaostavština[uredi | uredi izvor]

Darlan nije bio popularan među saveznicima - smatrali su da je pompezan, naročito nakon što je tražio od Ajzenhauera da mu obezbedi 200 pripadnika garde (Coldstream Guards& Grenadier Guards) kao počasnu četu koja bi učestvovala u proslavi komemoracije Napoleonove pobede u bici kod Austerlica. Govorilo se da Britanci "nisu pustili ni jednu suzu" zbog njegove smrti.[15] Harold Mekmilan, koji je bio Čerčilov savetnik uz Ajzenhauera u vreme ubistva, suvo je opisao Darlanovu službu i smrt rečima "Jednom kupljen, ostajao je kupljen".[12]

U svojim memoarima Čerčil je izneo mišljenje po kojem je Darlan smatrao da ga svaka državna funkcija koju je vršio obavezuje da radi u interesu francuskog naroda i da su svi njegovi potezi bili motivisani željom da za njega obezbedi što povoljniji položaj. Iako bi sigurno više voleo čvrstog saveznika, Čerčil ga je barem smatrao za časnog čoveka i smatrao je da je njegova smrt ozbiljan udarac za saveznike, s obzirom na to da ni De Gol ni Žiro nisu uspeli da uspostave komandu nad francuskim Severno Afričkim trupama.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b Horne 1993, str. 248.
  2. ^ TV-documentary "Operation Catapult", FURNACE Ltd, by Richard Bond for Thirteen/WNET.org, Channel Four (UK), ZDF (BRD), ABC Australia and ABC Australia. 2009.
  3. ^ Melka, Robert L. (1973). „Darlan between Britain and Germany 1940-41”. Journal of Contemporary History. 8 (2): 57—80. JSTOR 259994. S2CID 161469746. doi:10.1177/002200947300800204. 
  4. ^ a b Melton 1998, str. 103–105.
  5. ^ Melton 1998, str. 152.
  6. ^ a b v Eisenhower 1948, str. 105.
  7. ^ Eisenhower 1948, str. 106.
  8. ^ Funk, Arthur L. (1973). „Negotiating the 'Deal with Darlan'”. Journal of Contemporary History. 8 (2): 81—117. JSTOR 259995. S2CID 159589846. doi:10.1177/002200947300800205. 
  9. ^ Grupa autora 1982, str. 397.
  10. ^ Rick Atkinson, An Army at Dawn (2003), pp. 251–252
  11. ^ „Darlan Shot Dead; Assassin Is Seized”. New York Times. 25. 12. 1942. str. 1. Pristupljeno 04. 11. 2010. 
  12. ^ a b Korda 2007, str. 348
  13. ^ Havens 1970, str. 123.
  14. ^ Chalou 1995, str. 167.
  15. ^ Root, Waverley Lewis. The Secret History of the War, Volume 2 C. Scribner's Sons, 1945

Literatura[uredi | uredi izvor]

Dodatno štivo[uredi | uredi izvor]

  • Funk, Arthur L. (1973). „Negotiating the 'Deal with Darlan'”. Journal of Contemporary History. 8 (2): 81—117. JSTOR 259995. S2CID 159589846. doi:10.1177/002200947300800205. 
  • Funk, Arthur L. The Politics of Torch, University Press of Kansas, 1974. Hurstfield (1986 p. 271) says this book and the Funk article are "the definitive account of the affair"
  • Howe, George F. North West Africa: Seizing the initiative in the West, Center of Military history, US Army, 1991.
  • Hurstfield, Julian G. America and the French Nation, 1939-1945 (1986) online pp. 162–83
  • Kitson, Simon. The Hunt for Nazi Spies: Fighting Espionage in Vichy France, (University of Chicago Press, 2008)
  • Melka, Robert L. (1973). „Darlan between Britain and Germany 1940-41”. Journal of Contemporary History. 8 (2): 57—80. JSTOR 259994. S2CID 161469746. doi:10.1177/002200947300800204. 
  • Verrier, Anthony. Assassination in Algiers: Churchill, Roosevelt, DeGaulle & the Murder of Admiral Darlan (1990) 320pp; scholarly study

na Francuskom[uredi | uredi izvor]

  • José Aboulker et Christine Levisse-Touzet, 8 Novembre 1942: Les armées américaine et anglaise prennent Alger en quinze heures, Espoir, n° 133, Paris, 2002.
  • Yves Maxime Danan, La vie politique à Alger de 1940 à 1944, Paris: L.G.D.J., 1963.
  • Delpont, Hubert (1998). Darlan, l'ambition perdue. AVN. ISBN 978-2-9503302-9-1. 
  • Jean-Baptiste Duroselle, Politique étrangère de la France:L'abîme: 1940–1944. Imprimerie nationale, 1982, 1986.
  • Bernard Karsenty, Les Compagnons du 8 Novembre 1942, Les Nouveaux Cahiers, n°31, Nov. 1972.
  • Simon Kitson, Vichy et la chasse aux espions nazis, Paris: Autrement, 2005.
  • Christine Levisse-Touzet, L'Afrique du Nord dans la guerre, 1939–1945, Paris: Albin Michel, 1998.
  • Henri Michel, Darlan, Paris: Hachett, 1993.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Франсоа_Дарлан&oldid=27672861”