Husein-kapetan Gradaščević

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Husein-kapetan Gradaščević
Datum rođenja(1802-08-31)31. avgust 1802.
Mesto rođenjaGradačac, Osmansko carstvo
Datum smrti17. avgust 1834.(1834-08-17) (31 god.)
Mesto smrtiIstanbul, Osmansko carstvo

Gradaščević Husein-beg (Gradačac, 31. avgust 1802 — Istanbul, 17. avgust 1834) je bio vođa bosanske opozicije reformama sultana Mahmuda II i vođa Bosanskog ustanka.[1] Današnji Bošnjaci ga smatraju svojim nacionalnim herojem.[2][3][4][5][6]

Biografija[uredi | uredi izvor]

Rodna kuća Husein-kapetana

Husein je rođen 1802. godine u porodičnoj kući Gradaščevića u Gradačcu. Malo se zna o njegovom djetinjstvu. Odrastao je u turbulentno vrijeme i njegov brat Osman je učestvovao u ratu protiv Srbije 1813. godine.[7]

Huseinov otac Osman je preminuo 1812. godine, kada je Husein imao nepunih 10 godina. Neki istoričari smatraju da mu je i majka tada umrla, iako porodični izvori tvrde drugačije. Prema svim izvorima, majka je imala ogroman uticaj na Huseinovo vaspitanje.

Kao što mu je status nalagao, Husein je bio dobro obrazovan i naučio je da čita i piše u rano doba. Kada je imao 16 godina, naučio je arapsku kaligrafiju uz pomoć Muratovog ličnog pisara Mula Mustevice, koji je hvalio Huseinovu bistrinu i zvao ga „darovitim djetetom“. Osim toga, Huseina su učila i dvojica derviša. Nije poznato da li je Husein pripadao redu derviša, ali se na osnovu njegove velike religioznosti i skromnog načina života koje je pokazao u kasnijem životu, često smatra da jeste.[8]

Husein se oženio Hanifom, sestrom Mahmud-kapetana Dervente, u ranim godinama. Iako se ne zna tačan datum, njegov sin Muhamed-beg je vjerovatno rođen prije 1822. godine, kada je Husein imao 20 godina. Par je takođe dobio kćerku, Šefiku, koja je rođena 1833. godine. Ni Muhamed niti Šefika nisu imali djece.

Godine 1820. Murata je pozvao u Travnik rival Dželaludin-paše zbog političkih nemira u Bosni. Po njegovom dolasku, Dželaludin ga je otrovao, gdje je i umro. S obzirom da su Osman i Muharem već bili mrtvi, Husein je tako postao kapetan Gradačca u 18. godini.[9]

Gradačačko kapetanstvo[uredi | uredi izvor]

Gradačka kula. Administrativno sjedište gradačačkih kapetana.

Kada je Husein postao gradačački kapetan najviše pažnje je dao administraciji unutrašnjih poslova. Vrijedno je spomena da su svi Huseinovi projekti gradnje vezani za grad Gradačac i njegovu neposrednu blizinu. Tokom njegove vladavine Gradačac je proširio svoj status kao jedna od najprosperitetnijih kapetanija u Bosni.[10]

Prvi i najvažniji građevinski poduhvat je Gradačačka tvrđava. Tvrđava je postojala decenijama i bila je renovirana od vremena Mehmed-kapetana 1765. godine. Huseinov otac Osman i brat Murat su takođe radili na tvrđavi 1808. i od 1818. do 1819. godine. Ipak, ne zna se tačna priroda Huseinovog doprinosa utvrđenju. Kula tvrđave je dugo bila smatrana Huseinovim djelom, ali arheološki dokazi pokazuju da je postojala od prije.[11]

Husein je svakako bio odgovoran za kompletnu gradnju nove tvrđave tokom svoje vladavine. Po svim standardima to je bio veliki projekat, koji je uključivao konstrukciju vještačkog jezera ograđenim rovom koji je bio do 100 metara širok i vrlo dubok. Tvrđava je dobila ime Čardak i obližnje selo je vrlo brzo dobilo isto ime. Zidine su bile ovalnog oblika, kompletna struktura je bila 17 metara duga i 8 metara široka. Cijeli kompleks s okolinom je takođe sadržao džamiju, bunare, ribnjak i lovište.[12]

Unutar zidina grada Gradačca najznačajniji Huseinov doprinos je sahat-kula koja je izgrađena 1824. godine. Osnova objekta je 5,5 x 5,5 metara, dok je visina 21,50 metara. Ovo je bio posljednji objekat te vrste izgrađen u Bosni.[13]

Nekih 40–50 metara izvan gradskih zidina se nalazi Huseinov najveći arhitektonski doprinos: Husejnija džamija. Izgrađena 1826, sadrži osmougaonu kupolu i izrazito visoku munaru (25 metara). Tri manje osmougaone kupole se nalaze iznad verande.

Islamske dekoracije se mogu vidjeti na vratima, zidu kao i enterijeru. Ceo kompleks je opasan malim kamenim zidom i kapijom.[14]

Huseinovu vladavinu u Gradačcu je istakla i njegova trpeljivost prema hrišćanima; bilo da se radi o katolicima ili pravoslavcima. Iako su društvene norme tog vremena nalagale da sultan odobri izgradnju bilo kojeg neislamskog verskog objekta, Husein je odobravao gradnju nekoliko takvih građevina bez sultanovog odobrenja. Katolička škola je izgrađena u selu Tolisa 1823. godine, a onda i ogromna crkva koja je mogla primiti 1.500 ljudi. Izgrađene su još dvije katoličke crkve u selima Dubrave i Garevac, dok je pravoslavna crkva izgrađena u seocetu Obudovac.[15]

Godina 1827. označila je Huseinov ulazak na bosansku višu političku scenu. To se desilo uglavnom zbog nadolazećeg rusko-turskog rata i njegove uloge u pripremanju odbrane granica Bosanskog ejaleta. Po primanju naredbe od bosanskog vizira Abdurahim-paše Husein je mobilisao gradačačko stanovništvo, te pojačava odbranu istog. Tokom razgovora održanih u Sarajevu između vezira i bosanskih kapetana Husein je najduže diskutovao o strategiji. Izabran je za komandanta armije koju je mobilisao od Drine do Vrbasa. Ipak, sredinom juna 1828, Husein je morao iznenada da požuri u Sarajevo s manjom vojnom formacijom kako bi odveo vezira na sigurno mjesto, zbog revolta među jedinicama.[16]

Borba za autonomiju[uredi | uredi izvor]

U kasnim 1820-im, sultan Mahmud II je ponovo uveo osmanske reforme, koje su imale za cilj proširenje osmanske vojske (nizam), nove poreze i veću osmanlijsku birokratiju. Ove reforme su oslabile specijalni status i privilegije, koje je Bosna istorijski uživala pod Osmanskim carstvom, što je sa rastućom moći i pozicijom drugih evropskih naroda pod osmanskom kontrolom dovelo do bijesa i pobuna iako se Gradaščević, suprotno narodnom vjerovanju, nije posebno protivio ovim reformama.[17]

Godine 1826, kada je sultan ukinuo janjičare u Bosni, Gradaščevićeva reakcija nije bila drukčija od one koju je imao ostatak bosanske aristokratije. Gradaščević je zapretio da će koristiti vojnu silu kako bi potčinio svakoga ko se bude protivio sarajevskim janjičarima. Kada su janjičari ubili nakibul-ešrafa Nurudin efendiju Šerifovića njegov se stav promjenio, i vrlo brzo se udaljio od njihovog cilja.[18]

Ostatak 1820-ih Gradaščević je uglavnom proveo mirno, imajući dobre odnose sa carskim vlastima u Bosni. Kada je Abdurahim-paša postao vezir 1827. godine, Gradaščević je postao jedan od njegovih najpovjerljivijih savjetnika. To je kulminiralo Gradaščevićevom ulogom prilikom bosanske mobilizacije za Rusko-turski rat. Nakon pobune u sarajevskoj kasarni Gradaščević je čak obezbijedio sklonište za izbačenog Abdurahim-pašu u Gradačcu prije nego što mu je pomogao da napusti zemlju. Gradaščević je takođe bio relativno lojalan Abdurahimovom nasljedniku, Namik-paši, pojačavajući osmanske garnizone u Šapcu po njegovoj naredbi.[19]

Prekretnica za Gradaščevića je nastupila završetkom Rusko-turskog rata i potpisivanjem Jedrenskog mira 14. septembra 1829. godine. Prema odredbama traktata Osmanlijsko carstvo je moralo dati autonomiju Srbiji i šest nahija koje su srpski ustanici držali tokom Prvog srpskog ustanka. Usljed ove teritorijalne promjene i pripajanju Srbiji nahija koje je Gradaščević smatrao istorijskim dijelovima Bosne, pojavio se pokret za autonomiju.[19]

U danima između 20. i 31. decembra 1830. godine Gradaščević je bio domaćin skupa bosanskih ajana u Gradačcu. Mjesec dana kasnije, od 20. januara do 5. februara održan je još jedan sastanak u Tuzli s ciljem da se pripremi za pobunu. Odatle je upućen poziv bosanskom narodu da se diže na ustanak za odbranu Bosne. Husein-kapetan je nezvanično izabran za vođu pokreta. Bliži detalji o ovom sastanku su mračni i diskutabilni. Prema određenim istovremenim izvorima bosanski begovi su tražili od sultana da:

  • poništi privilegije date Srbiji i naročito da vrati 6 nahija.
  • obustavi implementaciju osmanlijskih vojnih reformi.
  • okonča upravu nad Bosnom i prihvati implementaciju autonomne bosanske vlade na čelu s lokalnim vođom. Zauzvrat bi Bosna plaćala godišnji doprinos.

Protiv pokreta bosanskih begova bile su hercegovačke age Ali-paša Rizvanbegović i Smail-aga Čengić.

Bosanski begovat ušao je u savez sa Mustafa Škodra-pašom, vođom albanskih autonomista. 26. marta 1831. potukli su begovi vojsku bosanskog vezira Ali Namik-paše blizu Travnika, a u velikoj bici na Kosovu, oko 18. jula, samog velikog vezira. Poslije te pobjede Husein, „Zmaj od Bosne“ kako se sam nazivao, izborom svojih drugova, postao je bosanski vezir. Protiv njega se organizovala gotovo cela Hercegovina, koju je vodio stolački kapetan Ali-paša Rizvanbegović.[20]

U samoj Bosni velik dio surevnjivih begova i kapetana počeo je da napušta novog vezira, koji je bio nadmen i prijek, i čiji su zahtjevi prema Porti išli dalje, nego što je bila prva želja begovske opozicije. Početkom 1832. došlo je do odsudnih bitaka između četa bosanskog vezira i nove sultanove vojske. Bosance su potisnule s Kosova čete novog vezira Kara Mahmud-paše, i potukle ih u dvodnevnoj bici kod Banjske, 6—7. aprila, i dalje kod Prijepolja 28—30. maja. U posljednjoj velikoj borbi oko Sarajeva, 17—18. maja sam Gradaščević biva potpuno potučen i nagnan u bijeg. On je onda, krijući se, prešao u Austriju, 4. juna. gdje je držan pod jakom stražom i konfiniran u Osijeku i Komoranu. Ogorčen nepažnjom, Gradaščević je s prijateljima molio milost u sultana i dobio je austrijskim posredovanjem, ali pod uslovom da ne može živjeti u Bosni, nego tamo gdje mu Porta odredi.[21]

Dana 1. oktobra 1832. Gradaščević je prešao u Beograd, ostao je tu oko dva mjeseca, a onda je krenuo u Carigrad. Sultan mu je bio ponudio veći čin u nizamu sa željom da njegovim primjerom djeluje na druge, ali je Gradaščević to odbio. Bolestan i moralno skršen, umro je u Carigradu 17. avgusta 1834.[22]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Stojančević 1981.
  2. ^ Kreševljaković, Hamdija (1931). „Husein-kapetan Gradašćević – Zmaj od Bosne” (PDF). bgs.ba. Hrvatska tiskara dd. Arhivirano iz originala (PDF) 04. 03. 2016. g. Pristupljeno 27. 2. 2016. 
  3. ^ Aličić, Ahmed S. (1996). Pokret za autonomiju Bosne od 1831. do 1832. godine. Sarajevo: Orijentalni institut.
  4. ^ Imamović, Mustafa. (1997). Historija Bošnjaka. Borba za autonomiju Bosne – Husein-kapetan Gradaščević. Sarajevo: BZK Preporod.
  5. ^ Kamberović, Husnija (2002). Husein-kapetan Gradaščević (1802–1834): Biografija : uz dvjestotu godišnjicu rođenja. Gradačac: BZK Preporod.
  6. ^ „„Historija bosanskih naroda””. Pristupljeno 27. 2. 2016.  Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. mart 2019). camo.ch »U čuvenom razgovoru sa Turskim beglerbegom, kada mu je Turski beglerbeg rekao: "Nema vise Bosne, a neće biti ni Bošnjaka, Huseine... Gineš za državu koja nikad nije postojala niti će." Husein kapetan Gradašćevic mu je odgovorio sljedećim riječima: "Ima Bosne, beglerbeže i Bošnjaka u njoj! Bili su prije vas i ako Bog da, bit će i poslije vas!"«
  7. ^ „Husein-kapetan Gradaščević: Sanjar bosanske slobode”. 
  8. ^ „Geneza historijskog lika Husein-kapetana Gradaščevića u bosanskohercegovačkoj književnosti - Završni magistarski rad” (PDF). 
  9. ^ „165 godina od smrti Husein-bega kapetana Gradaščevića”. 
  10. ^ Kreševljaković, Hamdija (1991). Izabrana djela 4. Sarajevo: Veselin Masleša. str. 30—31. ISBN 86-21-00507-7. 
  11. ^ Kreševljaković, Hamdija (1991). Sabrana djela 4. Sarajevo: Veselin Masleša. str. 29. ISBN 86-21-00507-7. 
  12. ^ Kreševljaković, Hamdija (1991). Sabrana djela 4. Sarajevo: Veselin Masleša. str. 31. ISBN 86-21-00507-7. 
  13. ^ „Gradačac: Tajne Starog grada i kule Zmaja od Bosne”. 
  14. ^ „Husejnija džamija”. Arhivirano iz originala 12. 04. 2021. g. 
  15. ^ „Graditeljska djelatnost Husein kapetana Gradaščevića – kapetan koji je dozvoljavao i gradnju neislamskih objekata”. 
  16. ^ „Hrvatski biografski leksikon”. 
  17. ^ „IZ NAŠE HISTORIJE: HUSEIN KAPETAN GRADAŠČEVIĆ — ZMAJ OD BOSNE”. 
  18. ^ Kreševljaković, Hamdija (1991). Sabrana djela 4. Sarajevo: Veselin Masleša. str. 27. ISBN 86-21-00507-7. 
  19. ^ a b Kreševljaković, Hamdija (1991). Sabrana djela 4. Sarajevo: Veselin Masleša. str. 28. ISBN 86-21-00507-7. 
  20. ^ Kreševljaković, Hamdija (1991). Sabrana djela 4. Sarajevo: Veselin Masleša. str. 34. ISBN 86-21-00507-7. 
  21. ^ Kreševljaković, Hamdija (1991). Sabrana djela 4. Sarajevo: Veselin Masleša. str. 47. ISBN 86-21-00507-7. 
  22. ^ „Misteriozna smrt Huseina kapetana Gradaščevića – da li je zaista otrovan Zmaj od Bosne?”. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Хусеин-капетан_Градашчевић&oldid=27770884”