CER-10

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
CER-10 u zgradi SKNE-Tanjug 1963.
Projektanti CER-10 sa prof. dr T. Aleksićem i akad. dr R. Tomovićem
CER-10 (Centralni Procesor iznutra), izložen u MNT-SANU

CER (Cifarski Elektronski Računar), model 10, je prvi digitalni računar napravljen u SFRJ,[1] ali takođe i prvi originalni digitalni računar sagrađen u Južnoj i srednjoj Evropi u periodu od 1949—1959. godine. Pre Jugoslavije, u Evropi su samo Engleska, Nemačka, Francuska i Rusija sagradile sopstvene originalne digitalne računare u to vreme. CER-10 je bio elektronski računar zasnovan na elektronskim cevima, tranzistorima i el. relejima, koji je projektovan i proizveden u Institutu „Vinča“ i Institutu „Mihajlo Pupin“ (IMP-Beograd) u periodu od 1956. do 1960. godine.[2][3][4]

CER-10 dobio je ime po planini Cer, u čijem podnožju je rođen dr Tihomir Aleksić. CER je ujedno i skraćenica za Cifarski elektronski računar, a 10 u imenu označava da je to prvi računar, nulte serije.[5]

Istorija[uredi | uredi izvor]

CER-10 je idejno dizajnirao prof. dr. Tihomir Aleksić[1] a tokom četiri godine projektovala ga je i izgradila autorska ekipa (redosled imena po vremenu dolaska u Vinču) : akad.dr Rajko Tomović, dr Vukašin Masnikosa, dr Ahmed Mandžić, inž. Dušan Hristović, inž. Petar Vrbavac, dr Milojko Marić, desetak tehničara i brojnog ostalog osoblja. Posle višemesečnih proba pušten je u rad 1960. godine u Vinči. Kasnije je sistem CER-10 bio redizajniran i znatno proširen sa tzv. Statističkim organom, krajem 1962. godine u Institutu „M. Pupin“. Ovaj računar je radio na rešavanju matematičkih zadataka za SKNE-Vinča od 1961, pa zatim na statističkoj obradi kripto-nnformacija za potrebe Savezne vlade i Tanjuga od 1963—1967. godine.[6]

Tim kreatora CER-10 računara dobio je zadatak da napravi dva računara, jedan koji će služiti Saveznoj vladi, a drugi za Nuklearnu komisiju. Usled nedovoljne sume novca napravili su samo jedan.

Prvi CER-10 se nalazio u zgradi SKNE-SSUP - Savezna komisija za nuklearnu energiju (nekadašnja zgrada PRIZAD-a, u kojoj se u to vreme nalazilo i sedište OZNE,[7][8][a]) od 1961. Imao je više namena. Osnovna svrha mu je bila statistička obrada šifrovanih podataka koje je koristila Savezna vlada. Od 1963. godine, kada se u ovu zgradu uselio TANJUG, tri godine je korišćen za širenje vesti.[5]

Nakon dužeg perioda tokom koga je CER-10 služio kao edukativno sredstvo, završivšio je na tavanu Elektrotehničke škole, sa pokidanim kablovima i izgorelim kućištima. Marta 2006. godine Institut „Mihajlo Pupin” je poklonio kućište-orman mašine i sačuvane delove računara, kao i deo originalne dokumentacuje CER-10, Muzeju nauke i tehnike u Beogradu (MNT-SANU) u Skenderbegovoj ulici 51. Uz pomoć starih nacrta ponovo mu je vraćen prvobitni izgled i danas se čuva u ovom Muzeju, dok je jedan njegov orman smešten u Akademiji nauka.[5]

Specifikacije[uredi | uredi izvor]

Računar CER-10 je trošio 60 kW električne energije i mogao je da ostvari 50,000 jednostavnih operacija u sekundi. Sastojao se od šest metalnih ormana, veličine 2×2 m, koji su se nalazili u sobi veličine 80 m2, sa duplim podom, pod kojim su bili kablovi. Prema rečima Dr Vukašina Masnikose, pored spoljne (bubanj) memorije i štampača, svi ostali delovi kompjutera su bili napravljeni na Institutu.[5]

Slede specifikacije ovog modela CER-10[2][6]

  • 1750 elektronskih cevi,types ECC.81,EL.83-Philips;
  • 1500 tranzistora, types OC.76,OC.44, 2N.396, i 14.000 germanijumskih dioda OA.85;
  • Primarna memorija sa feritnim jezgrima Philips: kapaciteta 4096 tridesetobitnih reči;
  • Sekundarna memorija: bušena papirna traka;
  • Brzina: min. 1600 sabiranja u sekundi (50.000 prostih operacija/sek).
  • Periferijski uređaji: Fotoelektrični čitač bušene papirne trake, Ferranti tip TR 2B; Bušač papirne trake, Creed tip 25; Teleprinter-štampač, Siemens model T-100.

Galerija[uredi | uredi izvor]

  • Statistički organ računara CER-10
    Statistički organ računara CER-10
  • Logičke jedinke Centr. procesora
    Logičke jedinke Centr. procesora
  • Feritna memorija računara CER-10
    Feritna memorija računara CER-10
  • Memorijski izlazni pojačavači (štampane pločice)
    Memorijski izlazni pojačavači (štampane pločice)
  • CER teleprinter
    CER teleprinter
  • Knjiga: 50 godina računarstva u Srbiji, izd. DIS, IMP i PC-press, 2011.
    Knjiga: 50 godina računarstva u Srbiji, izd. DIS, IMP i PC-press, 2011.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Za prvog predsednika SKNE imenovan je Aleksandar Ranković,[9] koji je bio i prvi načelnik OZNE.[10]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b E-potencijali Srbije, Nikola Marković DIS Arhivirano na sajtu Wayback Machine (6. mart 2012), Pristupljeno 30. 4. 2013.
  2. ^ a b Rajko Tomović, A. Mandžić, T. Aleksić, P. Vrbavac, V. Masnikosa, D. Hristović, M. Marić: „Cifarski El. Računar CER Inst. Vinča“, Zbornik Konf. ETAN- (1960). str. 305-330, Beograd, 18. novembar 1960.(vidi i: časopis Info-M, sveska 36, prilog i CD. str. 28-29, Beograd 2010). Preštampano u knjizi: "50 godina računarstva u Srbiji“. str. 11-23, PC Press, Beograd 2011.
  3. ^ Vladan Batanović(Ed): „IMP Riznica znanja“. str. 25-28, izd. IMP i PKS, Beograd 2006.
  4. ^ Dušan Hristović: „Razvoj računarstva u Srbiji“, časopis FLOGISTON, br.18/19. str. 89-105, Muzej nauke i tehnike MNT, Beograd 2010/2011.
  5. ^ a b v g Gavrilov, JelenaJelena (15. 2. 2017). „Kratka istorija razvoja računara u Jugoslaviji — Priča o CER-10, prvom domaćem digitalnom računaru”. Startit. SEE ICT. Pristupljeno 8. 10. 2019. 
  6. ^ a b Dragana Bečejski-Vujaklija, Nikola Marković(Ed): "50 godina računarstva u Srbiji (Hronika digitalnih decenija)", knjiga pp. 11-44, izd. DIS, IMP i PC-Press, Beograd 2011. god.
  7. ^ „Ukinut Tanjug”. zvanična prezentacija. UNS. Pristupljeno 8. 10. 2019. 
  8. ^ Nikolić, Kosta (2013). Mač revolucije : OZNA u Jugoslaviji 1944-1946. Beograd: Službeni Glasnik : Srpski kod. ISBN 978-86-519-1696-3. COBISS.SR 199627020
  9. ^ Lekić, Slavoljub S. „BIOTEHNOLOŠKE NAUKE PRE I POSLE TRANZICIJE : Institut za nuklearne nauke Vinča”. Srpski list. Srpski klub. Arhivirano iz originala 08. 10. 2019. g. Pristupljeno 8. 10. 2019. 
  10. ^ Ognjen, Karanović (18. 9. 2018). „ALEKSANDAR RANKOVIĆ – IZMEĐU LEKE I MARKA”. Zvanična prezentacija. Kulturni centar Novog Sada. Pristupljeno 8. 10. 2019. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Velimir Petrović: „Tvorci prvog domaćeg elektronskog mozga“, Borba. str. 6, Beograd, 6. sept.1960; vidi još; Borba. str. 3, Beograd, 21. avg.1960.
  • Stanko Stojiljković: "Peti elektronski u Evropi", list Politika. str. 18, Beograd, 30.april/2.maj 2006; vidi još: Politika. str. 9, Beograd 30. jan. 2012.
  • Dusan Hristovic (2009). „Computer History CER-10”. IT Star Newsletter. 7 (1): 6—7. 
  • Boris Vuković: „Sa CER-10 je SFRJ postala svetska elita“, list BLIC. str. 18-19, Beograd, 12.jun 2011.
  • Jelica Protic et al: "Building Computers in Serbia" ComSIS, vol.8, No 3. str. 549-571, Belgrade, June 2011.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=ЦЕР-10&oldid=27550810”