Šestodnevni rat
| Šestodnevni rat | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Deo Izraelsko-arapskog konflikta | |||||||||||
 Okupirane teritorije u Šestodnevnom ratu | |||||||||||
| |||||||||||
| Sukobljene strane | |||||||||||
 Izrael |
 Egipat Jordan Sirija Irak | ||||||||||
| Komandanti i vođe | |||||||||||
|
Jicak Rabin Moše Dajan Uzi Narkis Izrael Tal Mordekaj Hod Arijel Šaron |
Abdel Hakim Amer Abdul Munim Rijad Zaid ibn Šaker Asad Hanma Hafiz el Asad Abdul Rahman Arif | ||||||||||
| Jačina | |||||||||||
|
64.000 (uključujući 214.000 rezervista) 300 borbenih aviona 800 tenkova[1] |
Egipat: 240.000 Sirija, Jordan, i Irak: 307.000 957 borbenih aviona 2.504 tenkova[2][1] | ||||||||||
| Žrtve i gubici | |||||||||||
|
679 mrtvih, 2.500 ranjenih |
oko 21.000 mrtvih, 45.000 ranjenih | ||||||||||
Šestodnevni rat, poznat i kao Arapsko-izraelski rat 1967. ili Junski rat, vođen je između Izraela s jedne strane, i Egipta, Jordana i Sirije s druge strane. Arapske države Irak, Saudijska Arabija, Sudan, Tunis, Maroko i Alžir su takođe oružjem i trupama pomogli rat protiv Izraela.[3] Počeo je izraelskim preventivnim napadom na Egipat, koji je pre toga blokirao Tiranski tesnac prolasku izraelskim brodovima i nagomilao snage na Sinaju blizu izraelske granice. Na kraju rata, Izrael je kontrolisao Pojas Gaze, Sinajsko poluostrvo, Zapadnu obalu i Golansku visoravan. Posledice ovog rata utiču na geopolitičku situaciju u regiji sve do danas.
Pozadina[uredi | uredi izvor]
Razdoblje nakon Sueckog rata nije prolazilo bez sukoba Izraela i okolnih arapskih zemalja. Između 1965. i 1967. godine dogodio se niz ozbiljnih incidenata na granici Izraela sa Sirijom i Jordanom. Sirijska podrška terorističkim napadima palestinskog Fataha na jevrejska naselja u skladu sa već ustaljenom praksom izazvala je seriju izraelskih vojnih odmazdi na sirijskoj teritoriji. Početkom 1967. učestali su napadi sirijske artiljerije na Izrael, a u aprilu su vođeni vazdušni dvoboji između izraelskog i sirijskog vazduhoplovstva u kojem je srušeno šest sirijskih letelica. Nove tenzije u odnosima s arapskim susedima izazvala je izraelska odluka da skrene deo toka reke Jordan radi navodnjavanja pustinje Negev, na što su arapske zemlje 1965. godine odlučile da oslabe tok Jordana skretanjem njegovih pritoka na svojoj teritoriji.
Sredinom maja 1967. Egipat je počeo da koncentriše svoje vojne snage na Sinajskom poluostrvu uprkos činjenici da su njegove vojne efektive bile bitno ograničene angažmanom u građanskom ratu u Jemenu u kojem je učestvovao sa oko 50 hiljada vojnika. Na egipatski su zahtev 18. maja sa Sinaja povučene snage UN-a, a pred kraj istog meseca Egipat je zabranio prolazak izraelskim brodovima kroz Tiranski prolaz i tako blokirao južnu izraelsku luku Eilat u Akabskom zalivu.
Nakon što su 30. maja 1967. jordanski kralj Husein i egipatski predsednik Naser potpisali sporazum kojim su dve vojske stavljene pod zajedničku komandu, procene izraelske obaveštajne službe govorile su da je napad arapskih zemalja na Izrael sasvim siguran. Najveći strah izraelska komanda imala je od mogućeg istovremenog rata na tri ratišta, koji je mogao biti izbegnut samo preventivnim izraelskim napadom. Na temelju takvih ocena, izraelsko rukovodstvo na čelu s premijerom Levijem Eškolom je donelo odluku o brzoj mobilizaciji i grupisanju izraelskih snaga za napad.
Rat[uredi | uredi izvor]
Dana 5. juna 1967. u 8 sati i 45 minuta počeli su iznenadni udari izraelskog ratnog vazduhoplovstva na deset egipatskih aerodroma, kao i na sirijske i jordanske, pa čak i na jedan irački vojni aerodrom. Tako su samo tokom prvog dana rata bombardovana 23 aerodroma u kojima je uništeno gotovo celokupno egipatsko, sirijsko i jordansko ratno vazduhoplovstvo. Time je već u početku akcije ostvarena apsolutna izraelska vazdušna nadmoć, koja će omogućiti vazduhoplovstvu da se idućih dana koncentriše na podršku kopnenoj vojsci.
Na jordanskom ratištu neprijateljstva su počela jordanskim granatiranjem izraelskih položaja i vazdušnim napadima, a jordanski avioni bombardovali su Tel Aviv. Prvog dana rata oko podneva izraelske snage su prešle na severu u napad u smeru grada Dženina, koji su sledećeg dana zauzele. Na delu ratišta prema Egiptu, izraelske snage su prvog dana rata probile egipatske odbrambene linije i zauzele područje pojasa Gaze. Izraelske oklopne jedinice su prodrle uzduž obale Sredozemnog mora prema Sueckom kanalu i uprkos egipatskom otporu do kraja dana stigle na 30 km od kanala. Nakon više neuspelih protivnapada, trećeg dana rata egipatske snage su se povukle sa Sinajskog poluostrva prema kanalu, dok su ih Izraelci napadali iz vazduha i sa zemlje. Egipatska javnost nije bila obaveštena o stanju na ratištu, već je pogrešno verovala da se događaji odvijaju u egipatsku korist.
U noći 6. juna Izraelci su izbili na područje Sueckog kanala kod grada El Kuantarahe, a druga izraelska grupa je zauzela klanac Mitla na središnjem delu Sinaja. Na krajnjem jugu Sinajskog poluostrva Izraelci su vazdušnim desantom zauzeli grad Šarm el Šeik, čime je otvoren ulaz u Akabski zaliv. Na istočnom ratištu, Izraelci su potisnuli jordansku vojsku i zauzeli stari deo grada Jerusalima, a istog dana zauzeli su i Nablus i Arihu i izašli na zapadnu obalu reke Jordan, čime su se završile borbe na jordanskom delu fronta.
Četvrtog dana rata na sinajskom ratištu izraelske snage odbile su nekoliko slabih egipatskih protivnapada i predveče istog dana su osvojile obalu Sueckog kanala u celoj dužini. Posredovanjem UN-a kasno u noć istoga dana prekinute su borbe na sinajskom ratištu.
Sirijsko ratište je prva tri dana rata mirovalo, što je u potpunosti odgovaralo Izraelu, koji je tako oštricu svog napada mogao da usmeri na Sinajsko poluostrvo. Ono je postalo aktivno tek nakon što je Izrael stabilizovao situaciju na druga dva ratišta, tako su 8. juna Izraelci prešli u masovni napad na sirijske položaje i istu noć su iz tri smera probili sirijske položaje a sledećeg dana zauzeli su najveće sirijsko utvrđenje Tel Tafar i otvorili put ka daljem prodoru prema središnjim delovima Sirije. Narednog dana izraelska vojska je ovladala celom Golanskom visoravni. Posredovanjem UN 10. juna 1967. u 18 sati i 30 minuta prekinuta su borbena dejstva na sirijskom ratištu pa je tako nakon 132 sata i 30 minuta borbenih dejstava završen Šestodnevni rat.
Posledice[uredi | uredi izvor]
U Šestodnevnom ratu arapske su zemlje imale oko 30 hiljada poginulih ili nestalih vojnika. Izgubljeno je oko 70 odsto naoružanja i opreme, a posebno teško su stradala vazduhoplovstva arapskih zemalja. Novonastalom situacijom izraelska se vojska opasno približila trima arapskim prestonicama - Kairu na manje od 100 km a Damasku i Amanu na manje od 50 km. Izrael je ratnom pobedom stekao nadzor nad celim biblijskim područjem Izraela ili četiri puta veću teritoriju od one iz 1949. nakon Prvog arapsko-izraelskog rata. Još milion palestinskih Arapa je došlo pod izraelsku vlast, tako da je pod izraelskom vlašću bilo 1,5 miliona Arapa. Izrael je anektirao stari deo Jerusalima, gde je arapskom stanovništvu ponuđen izbor između izraelskog i jordanskog državljanstva, dok je u Judeji i Samariji (Zapadnoj obali) i pojasu Gaze uspostavljena vojna vlast.
Za razliku od Jerusalima, arapskom stanovništvu u Judeji i Samariji (Zapadnoj obali) i Gazi nije ponuđeno izraelsko državljanstvo, s obzirom na to da te teritorije nisu bile anektirane. Izraelska vojna okupacija novoosvojenih područja pod Moše Dajanom na mestu ministra odbrane pokazala se relativno blagom. Palestinskim je Arapima dopušten određeni nivo političkih sloboda i ostavljene su im lokalne institucije vlasti a Izrael nije dirao ni u pravne sisteme koji su do okupacije postojali, jordanski na Zapadnoj obali i egipatski u Gazi. Arapsko stanovništvo se pokazalo izvorom jeftine radne snage za izraelsku privredu pa je počela dnevna migracija Arapa s okupiranih područja u izraelske gradove, koja je potrajala tri decenije.
Izrael je objavio nameru da na novoosvojena područja naseli jevrejske stanovnike koji su proterani u ratu 1948. godine. Izraelski političar Jigal Alon bio je tvorac plana podizanja jevrejskih stambenih naselja na strateški važnim tačkama novoosvojenih područja, što je postalo najvažniji razlog nespremnosti Izraela da se tokom mirovnog procesa devedesetih godina povuče s okupiranih područja. Iako su u Šestodnevnom ratu uveliko smanjene vojne efektive arapskih zemalja i potvrđena izraelska vojna moć, nije dugoročno rešen nijedan regionalni problem, već je područje i dalje ostalo žarište, što se potvrdilo već sledećih meseci.
Uverljiva izraelska pobeda u ratu 1967. godine omogućila je Izraelu da odbaci sve pokušaje nagodbe s arapskim susedima. U novembru 1967. Savet bezbednosti Ujedinjenih nacija je doneo rezoluciju 242 kojom je pozvao Izrael da se povuče s (većine) područja osvojenih te godine na odbranjive granice u zamenu za trajan mir. Međutim, rezoluciju su odbacili i Izrael i arapske zemlje.
Naoružanje[uredi | uredi izvor]
Arapske armije su imale većinom oružje sovjetske proizvodnje, dok je izraelsko bilo zapadnog porekla. Dosta je bilo i oružja iz vremena Drugog svetskog rata.
| Vrsta | Arapske vojske | Izrael |
|---|---|---|
| Tenkovi | T-54 i T-55, T-62, ŠtuG III, Šerman, PT-76 | Šerman, Paton, Centurion, AMX |
| Avioni | MiG-21, MiG-19, MiG-17, Su-7, Tu-16, Il-28, An-12 | Sud Aviasion Votur, Miraž, Mister IV, |
| Helikopteri | Mi-4, Mi-6, Mi-8 |
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b Regan 1992, str. 211.
- ^ Tucker 2004, str. 176.
- ^ Krauthammer, Charles (18. 5. 2007). „Prelude to the Six Days”. The Washington Post. str. A23. ISSN 0740-5421. Pristupljeno 20. 6. 2008.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Regan, Geoffrey (1992). Guinness Book of Decisive Battles. Guinness. ISBN 978-0851125206.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
Napomena: Ovaj tekst ili jedan njegov deo je preuzet sa veb sajta hrvatskog časopisa Hrvatski vojnik. Vidi dozvolu.
