Hronologija radničkog pokreta i SRPJ(k) 1919.
prethodna celina:
◄ do 1919. | |
sledeća celina:
1930—1939. ► |
Hronološki pregled važnijih događaja vezanih za Radnički pokret Jugoslavije i Socijalističku radničku partiju Jugoslavije (komunista) (SRPJ (k)) (kasnije Komunistička partija Jugoslavije — KPJ), kao i opšta politička dešavanja koja su se dogodila u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca tokom 1919. godine.
Napomena: Početkom 1919. godine na teritoriji čitave Kraljevine Srba Hrvata i Slovenaca uveden je Gregorijanski kalendar, čime je usaglašen kalendar — pošto se na teritoriji današnje Slovenije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine i Vojvodine koristio Gregorijanski, a na teritoriji današnje Srbije (bez Vojvodine), Crne Gore i Makedonije Julijanski kalendar. Novi kalendar uveden je 27. januara, odnosno 14. januara po starom kalendaru.
1919. godina[uredi | uredi izvor]
Godina 1919. je bila prva godina mira i prva godina novostvorene jugoslovenske države — Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Ovo je bila godina konsolidacije radničkog i socijalističkog pokreta i njegovog ujedinjenja, što je dovelo do stvaranja Socijalističke radničke partije Jugoslavije (komunista), kao i godina prvih političkih nesuglasica u novoj državi.
Početak godine obeležio je rad na ujedinjenju svih radničkih i socijalističkih partija i grupacija i stvaranju jedinstvene partije jugoslovenskog proletarijata. Ovo je krajem januara dovelo do podela unutar Socijaldemokratske stranke Hrvatske i Slavonije, na pristalice i protivnike ujedinjenja. Tokom februara u Jugoslaviju je iz Rusije stigla grupa jugoslovenskih revolucionara, koji su učestvovali u socijalističkoj revoluciji. Takođe u februaru je na području Hrvatske i Slavonije uvedeno obavezno osmočasovno radno vreme, a ono je krajem godine uvedeno i u ostalim delovima zemlje.
U periodu februar-mart održani su kongresi i konferencije većine jugoslovenski socijaldemokratskih stranaka na kojima je doneta odluka o njihovom ujedinjenju. „Kongres ujedinjenja“ održan je 22. aprila u Beogradu i tada je stvorena SRPJ(k). Istog dana održan je i „Kongres ujedinjenja“ jugoslovenskih sindikata.
Praznik rada 1. maj ove godine bio je proslavljen uz štrajkove i demonstracije, jer su vlasti zabranile njegovo proslavljanje. Najveće demonstracije bile su na teritoriji Bosne i Hercegovine, gde je bio izbio generalni štrajk. Još jedan generalni štrajk „proleterske solidarnosti“ izbio je „21. jul“a u znak podrške sovjetskim republikama u Rusiji i Mađarskoj. Ovaj štrajk osujetio je nameru Vlade da pošalje svoje trupe da intervenišu protiv revolucionarnih snaga u Mađarskoj.
Tokom jula i avgusta u žiži javnosti bila je „afera Dijamantštajn“ u kojoj su bili uhapšeni prvaci SRPJ(k) — Filip Filipović, Sima Marković, Vladimir Čopić i Sima Miljuš. Oni su bili optuženi da su pripremali „boljševički prevrat“ u Jugoslaviji. Polovinom avgusta, usled nedostatka dokaza bili su pušteni na slobodu. Tokom oktobra u Zagrebu je osnovan Savez komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ), a u Trbovlju je izbio veliki štrajk rudara.
Politički život u novostvorenoj državi, početkom godine obeležila je „Božićna pobuna“ u Crnoj Gori, koju su pokrenule pristalice svrgnute dinastije Petrović i protivnici ujedinjenja. Pobuna je bila ugušena u prvim danima, a pojedini vidovi otpora trajali su sve do 1924. godine. Ova pobuna prouzrokovala je duboku podeljenost stanovništva u Crnoj Gori, koja je bila trajala narednih nekoliko decenija, na pristalice i protivnike ujedinjenja. Ova pobuna bila je samo početak otvorenog iskazivanja nezadovoljstva delova jugoslovenskih naroda koji su bili nezadovljoni ujedinjenjem.
Prva politička kriza nastala je krajem februara i početkom marta kada je formirano „Privremeno narodno predstavništvo“, u koje su bili delegirani poslanici iz skupštine Kraljevine Srbije i Kraljevine Crne Gore, kao i skupština jugoslovenskih pokrajina unutar Austrougarske. U raspodeli mandata mnoge stranke (uglavno socijaldemokratske orijentacije) ostale su uskraćene za mandate, što je dovelo do bojkotovanja parlamenta od dela tih stranaka, kao i od strane Hrvatske pučke seljačke stranke (HPSS). Ova stranka imala je u početku malu podršku, ali je svojim otporom vlastima iz Beograda, stekla veću popularnost kod dela hrvatskog stanovništva koje je bilo nezadovoljno ujedinjenjem. U avgustu je bila formirana nova Vlada, na čijem se čelu nalazio Ljuba Davidović. Tokom 1919. godine stvoreno je nekoliko novih partija, koje će u kasnijim godinama imati velikog političkog uticaja - Demokratska stranka i Jugoslovenska muslimanska organizacija.
U međunarodnom radničkom pokretu 1919. godinu su obeležili sledeći događaji - ubistvo Roze Luksemburg i Karla Libknehta, u januaru, osnivanje Komunsitičke internacionale, u martu i osnovanje Komunističke omladinske internacionale u novembru.
Januar[uredi | uredi izvor]
6. januar[uredi | uredi izvor]
- U Crnoj Gori izbila tzv „Božićna pobuna“, kojom su protivnici ujedinjenja — Zelenaši, potpomognuti Kraljevinom Italijom, pokušali da preuzmu vlast u Crnoj Gori. Jedan od organizatora pobune bio je kapetan Krsto Popović. Pobuna je ugušena u prvim danima, a pojedini vidovi otpora trajali su sve do 1924. godine. Kao rezultat pobune nastala je dugogodišnja podela naroda u Crnoj Gori, na pristalice ujedinjenja i protivnike.
9. januar[uredi | uredi izvor]
- U Zagrebu počeo izlaziti list „Plamen“, polumesečnik koji se bavio problemima iz kulture. Urednici časopisa bili su August Cesarec i Miroslav Krleža. Po orijentaciji časopis je bio jedinstven u Jugoslaviji, jer je izvršio revoluciju društvene svesti u skladu s komunističkim stavovima i zahtevao novu kulturnu, idejnu, politički i socijalnu sadržinu društva. Zabranjen je posle svega 15 izdatih brojeva, 8. avgusta iste godine.[1]
11. januar[uredi | uredi izvor]
- U Slavonskoj Požegi pokrenuto „socijalističko glasilo“ „Narodna volja“. Od svog 17. broja (26. maja 1919. godine) postao je glasilo Socijalističke radničke partije Jugoslavije (komunista) (SRPJ(k)), a nakon Vukovarskog kongresa glasilo Komunističke partije Jugoslavije (KPJ). Od 14. oktobra 1920. godine izlazio je pod naslovom „Seljačko-radničko glasilo Komunističke partije Jugoslavije mjesnih skupina: Broda, Požege, N. Gradiške, Pakraca, Daruvara i Okučana“. List je zabranjen 24. decembra 1920. godine.[1]
15. januar[uredi | uredi izvor]
- U Berlinu (Nemačko carstvo), u jeku terora snaga Nemačke vlade nad članovim i rukovodiocima Komunističke partije Nemačke ubijeni Roza Luksemburg (1871—1919) i Karl Libkneht (1871—1919), rukovodioci KP Nemačke.[1]
26. januar[uredi | uredi izvor]
- Na Zemaljskoj konferenciji Socijaldemokratske stranke Hrvatske i Slavonije (SDSHS), koja je održana od 26. do 28. januara i imala značaj kongresa, došlo je do najjačeg suprotstavljanja gledišta u pogledu budućeg delovanja stranke. Glavni odbor i njegove pristalice su zastupali potrebu saradnje s građanskim strankama u cilju stabilizacije novostvorene jedinstvene države, a opoziciona grupa (tzv. „leva grupa“) izjašnjavala se za ujedinjenje jugoslovenskog proletarijata i nepomirljivu revolucionarnu klasnu borbu. Prilikom izbora novog Glavnog odbora, „leva grupa“ je odbila da učestvuje u njegovom izboru i formirala Akcioni odbor ujedinjene opozicijije. Ovaj odbor odigrao je značajnu ulogu u formiranju SRPJ(k), a većina organizacija SDSH je pristupila novoosnovanoj partiji.[2]
27. januar[uredi | uredi izvor]
- U čitavoj Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca stupio na snagu Gregorijanski kalendar, čime je usaglašen kalendar u čitavoj državi. Pošto se na teritoriji, današnjih dražava — Srbije (bez Vojvodine), Crne Gore i Makedonije, koristio Julijanski kalendar, odlučeno je da prvi dan posle 14. januara bude 28. januar. Srpska pravoslavna crkva (SPC) nastavila je i dalje da koristi Julijanski kalendar.
Februar[uredi | uredi izvor]
12. februar[uredi | uredi izvor]
- Na Zagrebačkom sveučilištu osnovano „Udruženje akademske socijalističke omladine“, čiji je predsednik bio Simo Miljuš. Ovo udruženje bilo je naslednik, Socijalističke škole, osnovane marta 1918. godine. Sredinom 1919. godine Udruženje se podelilo na dva dela — malobrojne centrumaše i levičare. Levičari, koji su bili u brojniji, su početkom oktobra napustili Udruženje i osnovali „Klub studenata komunista“. Klub je odigrao značajnu ulogu u osnivanju Saveza komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ) i njegovoj afirmaciji na Zagrebačkom sveučilištu. Rad klub je tekao sve do 30. decembra 1920. godine, kada je zabranjen donošenjem „Obznane“.[2]
- U toku noći 12/13. februara, u Jugoslaviju iz Sovjetske Rusije stigla grupa jugoslovenskih revolucionara, predvođena Spasojem Stejićem Baćom. U toku od novembra 1918. do februara 1919. godine u Jugoslaviju je stiglo oko 150 revolucionara, među kojima i Lazar Vukičević i Nikola Grulović.[2]
18. februar[uredi | uredi izvor]
- Na području Hrvatske i Slavonije uvedeno osmočasovno radno vreme. Ovo je bio rezultat intenzivirane radničke borbe, od druge polovine 1918. i početkom 1919. godine; a u organizaciji Opšteg radničkog saveza, 6. februara je bio organizovan dvosatni generalni štrajk. Naredba o osmočasovnom radnom vremenu važila je za sve vrste radnika u zanatstvu i industriji, a krajem godine je proširena na čitavu Kraljevinu SHS (u početku su je poslodavci slabo primenjivali).[3]
21. februar[uredi | uredi izvor]
- Na području Bosne i Hercegovine izveden petočasovni protestni generalni štrajk radnika Sarajeva, Mostara, Tuzle, Banjaluke, Travnika, Zenice i Bosanskog Broda u kojem je učestvovalo oko 30.000 radnika. Organizator štrajka bila je SDS BiH, a povodi za štrajk su bili - loš položaj radnika i nezadovoljstvo politikom Zemaljske vlade za Bosnu i Hercegovinu zbog odluke da SDS BiH dobije samo dva mandata u Privremenom narodnom predstavništvu.[3]
Mart[uredi | uredi izvor]
1. mart[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu se sastalo „Privremeno narodno predstavništvo“ — koje je imalo ulogu narodne skupštine Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca do izbora za Ustavotvornu skupštinu. Ono je imalo 296 poslanika, koji su bili većinom predstavnici ranijih parlamenata pojedinih jugoslovenskih pokrajina u okviru Austrougarske, kao i poslanici parlamenata Kraljevine Srbije i Kraljevine Crne Gore, izabranih pre Prvog svetskog rata. Sazivanje ovog parlamenta doveo je do novih sukoba unutar radničkog pokreta Jugoslavije — tada je došlo do podele na reformističke i revolucionarne snage. Vitomir Korać i njegovi sledbenici iz Hrvatske, Slovenije, Vojvodine i Bosne i Hercegovine, prihavtili su ponuđene mandate i postali svoje predstvanike u parlament, gde su organizovali Klub poslanika socijalista. Levo orijentisano socijaldemokrati tzv „revolucionarna frakcija“ iz Srbije, Bosne i Hercegovine, Hrvatske, Dalmacije i Vojvodine, bojkotovali su rad parlamenta. SSDS je bojkotovala parlament jer je umesto 12 dobila samo jedan mandat. Pored njih u bojkotu parlamenta učestvovala je i HPSS Stjepana Radića, koja je dobila svega dva mandata.[3]
2. mart[uredi | uredi izvor]
- U Moskvi (Ruska SFSR), od 2. do 4. marta, pod rukovodstvom Vladimira Iliča Lenjina, održan Osnivački kongres Komunističke internacionale (poznate pod nazivima „Kominterna“ i „Treća nternacionala“). Ova organizacija postojala je do 1943. godine, a kao rezultat njenog delovanja stvoreno je jedinstvo radničkih partija Evrope. Ilija Milkić je na Kongresu predstavljao Jugoslovensku komunističku grupu pri RKP(b) i bio je izabran u Izvršni odbor Kominterne (posle osnivanja SRPJ(k), on je dobio punomoć da je predstavlja u Kominterni).[4]
- Na poziv Mesne organizacije Srpske socijaldemokratske stranke i Sindikalnog veća, u Beogradu je održano 20 protestnih zborova građana protiv stalnog povećanja kirija od strane vlasnika stanova.[4]
4. mart[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu obnovljen rad Radničko umetničke grupe „Abrašević“, koja je bila osnovana još 1905. godine. Rad grupe je bio prekinut tokom Prvog svetskog rata. Rad grupe je bio obnovljen sa zadatkom da preko kulturno-umetničke aktivnosti deluje socijalistička propaganda i agitacija među radnicima Beograda.[4]
8. mart[uredi | uredi izvor]
- Bankarski činovnici svih podružnica zagrebačkih i osječkih novčanih zavoda počeli sa štrajkom na teritoriji Hrvatske, Slavonije i Hrvatskog primorja tražeći bolje radne i materijalne uslove. Štrajk je trajao do 20. marta i završio se pobedom činovnika.[4]
9. mart[uredi | uredi izvor]
- U podnožju Stražilova, na Fruškoj gori održan ilegalni sastanak na kom je formiran „Jugoslovenski komunistički revolucionarni savez pelgićevaca“. Ovu organizaciju činilo je 48 članova, uglavnom iz Vojvodine i Slavonije, a najveći broj njih su bili povratnici iz Sovjetske Rusije, gde su učestvovali u Oktobarskoj revoluciji. Među njim su bili i Lazar Vukičević i Nikola Grulović, članovi Centralnog komiteta Komunističke partije (boljševika) Srba, Hrvata i Slovenaca (formirane novembra 1918. u Moskvi). Na ovom sastanku odlučeno je da pelagićevci učestvuju na Kongresu ujedinjenja.[4]
- U Beogradu održan veliki protestni zbor radnika na kom su govorili dr Živko Topalović, Filip Filipović i Jovo Jakšić.[5]
16. mart[uredi | uredi izvor]
- U Ćupriji održan veliki protestni zbor u prisustvu 600 građana na kom je govoreno o teškom položaju sirotinje i zahtevana je radnička kontrola pri nabavci i podeli hrane. Istog dana, na protestnom zboru u Aleksincu, koji je sazvala Mesna organizacija SSDS, u prisustvu 300 građana i radnika, govoreno je protiv skupoće.[5]
20. mart[uredi | uredi izvor]
- U Moskvi (Ruska SFSR) osnovan „Jugoslovenski sovjet“ - organizacija čiji je zadatak bio prebacivanje jugoslovenskih revolucionara iz Sovjetske Rusije u Kraljevinu SHS. U prezidijum Sovjeta tada su ušli Ilija Milkić, Anton Drobnik, Ivan Olrom, Dragutin Vidnjević i Milan Glumac. Na čelu Sovjeta tokom 1920-21. godine nalazio se Dimitrije Georgijević.[5]
24. mart[uredi | uredi izvor]
- U Subotici održan Socijaldemokratski kongres, na kom je odlučeno da delegati socijaldemokratskih organizacija Bačke i Banata, koje su dotada bile u organizacionim okvirima Socijaldemokratske partije Mađarske, učestvuju na Kongresu ujedinjenja jugoslovenskog radničkog pokreta.[5]
25. mart[uredi | uredi izvor]
- Održana konferencija Socijaldemokratske stranke Dalmacije. Na konferenciji je izražena spremnost za osnovanje nove, revolucionarne, jedinstvene partije jugoslovenskog radničkog pokreta.[6]
28. mart[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu, od 28. do 30. marta, održana konferencija delegata pokrajinskih socijaldemokratskih partija na izradi osnova za „Kongres ujedinjenja“.[6]
April[uredi | uredi izvor]
6. april[uredi | uredi izvor]
- Formirana prva socijaldemokratska organizacija na Cetinju. Četiri dana kasnije, 10. aprila, izabrana je nova uprava u sastavu — Jovan Kaluđerović, predsednik, Jovan Tomašević, sekretar i Jošo Delja, blagajnik, kao i delegati za „Kongres ujedinjenja“. Početkom aprila u Crnoj Gori su vršene pripreme za Osnivački kongres SRPJ(k), u okviru kojih je formirano nekoliko socijalističkih organizacija i izabrani delegati za Kongres.
- U Beogradu održano 20 protestnih zborova na kojima se govorila o teškim stambenim prilikama. Na protestima je učestvovalo oko 6.000 građana.[6]
12. april[uredi | uredi izvor]
13. april[uredi | uredi izvor]
- U Novom Sadu održan Osmi kongres Srba i Bunjevaca socijaldemokrata. Na Kongresu je je donesena odluka da njihovi predstavnici učestvuju na Kongresu ujedinjenja jugoslovenskog radničkog pokreta. U vreme održavanja Kongresa, Srpskobunjevački agitacioni odbor imao je organizacije u 18 mesta Vojvodine.[6]
15. april[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu, od 15. do 18. aprila, održan zaključni kongres Srpske socijaldemokratske stranke na kom je usvojena „Podloga ujedinjenja“ i izabrana komisija u zajednici sa delegatima ostalih socijalističkih partija, za pripremanje dnevnog reda „Kongresa ujedinjenja“.[6]
17. april[uredi | uredi izvor]
- U Sarajevu, 17. i 18. aprila, održan Šesti zaključni kongres SDS Bosne i Hercegovine. Na kongresu je izabrano preko 100 delegata za „Kongres ujedinjenja“, a Jovo Jakšić je podneo referat o osnivanju SRPJ (k). Tokom rada kongresa ispoljila su se različita shvatanja o budućoj orijentaciji nove jedinstvene partije. Grupu koja se zalagala za „diktaturu proletarijata“, predvodili su Gojko Vuković, Mitar Trifunović, Đuro Đaković i Franjo Rezač, a drugu grupu, koja se zalagala za umerenije metode borbe i saradnju sa buržoazijom, braća Krekić i drugi.[6]
20. april[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu održana Konferencija žena socijalista (komunista) na kojoj je izvršeno ujedinjenje svih ženskih socijalističkih pokreta u jedinstveni ženski socijalistički pokret Jugoslavije. Na Konferenciji se raspravljalo o učešću žena u društveno-političkom životu, o zapošljavanju žena, o rešavanju svakodnevnih životnih problema, o obnavljanju postojećih i osnivanju novih sekreterijata žena socijalista, organizovanju radnica u sindikalne i partijske organizacije. Na kraju Konferencije izabran je Centralni sekreterijat žena socijalista i usvojen Statut žena socijalista (komunista), čije su osnove bile iste kao i Statuta SRPJ(k).[7]
-Beograd.jpg)
- U Beogradu, od 20. do 22. aprila održan Prvi osnivački kongres Socijalističke radničke partije Jugoslavije (komunista) (SRPJ (k)). Kongresu je prisustvovalo 432 delegata iz svih krajeva Jugoslavije, izuzev Slovenije. Na Kongresu je usvojen Statut partije i doneseno nekoliko Rezolucija. Na kraju rada Kongresa izabrano je Centralno partijsko veće od 31 člana i Ivršni odbor od 8 članova.[8][9]
- U Beogradu, od 20. do 23. aprila, održan Kongres ujedinjenja jugoslovenskih sindikata. Kongresu je prisustvovalo 432 delegata iz svih krajeva Jugoslavije, izuzev Slovenije (delegati su bili isti kao i na partijskom kongresu). Referat o ujedinjenju sindikata podneo je Blagoje Bračinac. Na Kongresu je, uz mnogo neslaganja, usvojen Pravilnik Centralnog radničkog sindikalnog veća Jugoslavije (CRSVJ). Na kraju Kongresa izabrano je Centralno radničko sindikalno veće od 31 člana i Izvršni odbor od 12 članova. Za predsednike Izvršnog odbora CRSV izabrani su Dušan Pešić, iz Beograda i Slavko Kaurić, iz Zagreba, a Laza Stefanović za sekretara.[8]
- Na osnovu Statuta SRPJ(k) formiran je Pokrajinski odbor SRPJ(k) za Bosnu i Hercegovinu i Crnu Goru. Neki od njegovih članova bili su: Savo Kapor, Milan Jokić, Sreten i Jovo Jakšić, Franjo Raušer, Bogdan Krstić i dr.[7][10]
27. april[uredi | uredi izvor]
- Ministarski savet Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca doneo odluku o zabrani proslava Prvog maja u čitavoj zemlji.[7]
29. april[uredi | uredi izvor]
- Izašao prvi broj „Glasa slobode“ pod novim naslovom „Organ Socijalističke radničke partije Jugoslavije (komunista)“. Tako je dotadašnji organ SDS BiH postao jedan od organa SRPJ(k), ali je kao i ranije nastavio da ujedno bude i partijski i sindikalni list.[7]
30. april[uredi | uredi izvor]
- U Sarajevu otpočeo generalni štrajk radnika na tramvajima, u železničkoj radionici, vodovodu i električnoj centrali zbog zabrane proslave Prvog maja. Zajedno sa ovom akcijom radnika, solidarisali su se i mnogi građani Sarajeva. Sledećih dana u štrajk su stupili i radnici Zenice, Kaknja, Breze i Kreke. Vlasti su na ovo odgovorile silom - uz pomoć vojske, uhapšeno je oko 500 radnika; pred Vojni sud izvedeni su mnogi partijski i sindikalni funkcioneri, zatvoren je Radnički dom i zabranjeno izlaženje „Glasa slobode“.[7]
- U Zagrebu otpočeo protestni generalni štrajk, koji je trajao od 30. aprila do 2. maja ujutro. Štrajkom i drugim manifestacijama vezanim za proslavu Prvog maja rukovodio je Radnički odbor sastavljen od predstavnika SDS Hrvatske i Slavonije i SRPJ(k).[7]
Maj[uredi | uredi izvor]
1. maj[uredi | uredi izvor]
- Partijsko i sindikalno vođstvo Banjaluke, uprkos zabrani, organizovalo je prvomajsku manifestacionu povorku kroz grad. Tom prilikom je intervenisala policija i uhapsila 35 učesnika.
- U Beogradu obustavom rada u svim radionicama i preduzećima i zborovima u Narodnom domu svečano proslavljen Prvi maj.[11]
- Uz štrajkove i manifestacije Prvi maj proslavljen u nizu gradova: Vranju, Nišu, Ćupriji, Zaječaru, Jagodini, Prokuplju, Kragujevcu, Pirotu, Kraljevu, Čačku i dr.[11]
- Na prostoru Crne Gore izvedene prvomajske proslave u Kotoru, Herceg Novom, Tivtu, Petrovcu, Cetinju, Podgorici, Danilovgradu, Nikšiću, Baru i Ulcinju (ovo je bilo prvo proslavljanje Praznika rada u Crnoj Gori).[11]
15. maj[uredi | uredi izvor]
- U Zagrebu, odlukom Mesne organizacije, a na osnovu zaključaka prve sednice Centralnog partijskog veća SRPJ(k), osnovana Politička škola. Programsku osnovu škole izradio je Đuro Cvijić, koji je i rukovodio radom škole. Predavači u školi su bili tada poznati partijsku funkcioneri — Simo Miljuš, Slavko Kaurić, Kamilo Horvatin, Svetozar Delić i dr. Škola je postojala sve do zabrane komunističkog pokreta, decembra 1920. godine.[12]
Jun[uredi | uredi izvor]
8. jun[uredi | uredi izvor]
- U Ljubljani, 8. i 9. juna, održan Kongres slovenačkih socijaldemokratskih organizacija na kom je učestvovalo 87 delegata, koji su zastupali 19.000 članova. Na Kongresu je rešeno da se pripremi ujedinjenje slovenačkih strukovnih organizacija sa drugim strukovnim organizacijama u Jugoslavije.[12]
15. jun[uredi | uredi izvor]
- U Bosni i Hercegovini izdato naređenje da se može obnoviti rad raspuštenih radničkih organizacija i da im se vrati oduzeta imovina (do zabrane i oduzimanja imovine je došlo posle radničkih protesta zbog zabrane proslave prvog maja). Članovi Pokrajinskog izvršnog odbora SRPJ(k) za Bosnu i Hercegovinu i Crnu Goru ponovo su preuzeli radnički dom, arhivu i redakciju lista „Glas slobode“.[12]
23. jun[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu održane velike studentske demonstracije u znak protesta zbog hapšenja šest studenata, među kojima i Vladimira Čopića.[12]
29. jun[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu na trgu Slavija, ispred Socijalističkog narodnog doma, održan miting oko 4.000 građana. Sa mitinga je upućen protestni memorndum vladi zbog prgona, cenzure, ograničavanja slobode kretanja i kršenja Zakona o radnjama.[13]
Jul[uredi | uredi izvor]
6. jul[uredi | uredi izvor]
- U Tuzli, Kreki i Lukavcu, uz učešće preko 1.000 radnika održana prva javna skupština, posle prvomajskih progona. Na skupštini su govorili Kosta Novaković, Mitar Trifunović i Drago Žednik. Usvojena je Rezolucija u kojoj se protestuje protiv progona radnika.[13]
15. jul[uredi | uredi izvor]
- U Zagrebu uhapšen Sima Miljuš, bivši predsednik Udruženja akademske socijalističke omladine i delegat zagrebačke podružnice Socijaldemokratske stranke Hrvatske i Slavonije na „Kongresu ujedinjenja“. Pre njega uhapšen je Vladimir Čopić, a kasnije Filip Filipović i Sima Marković. Oni su optuženi da su agenti Bele Kuna i Moskve i da su pripremali boljševički prevrat u Jugoslaviji. Proces protiv njih vodio je pukovnik Vasović, koji je bio tužilac i na Solunskom procesu. Pošto je „krunski svedok“ vlasti bio Alfred Dijamantštajn, ovaj slučaj je dobio naziv „Afera Dijamantštajn“. Zbog nedostataka dokaza, ali i formiranja nove Vlade, pod predsedništvom Ljube Davidovića, sredinom avgusta iste godine, svi optuženi su oslobođeni optužbe i pušteni na slobodu.[13]
21. jul[uredi | uredi izvor]
- Organizovan je generalni štrajk „proleterske solidarnosti“ sa sovjetskim republikama u Rusiji i Mađarskoj. Štrajk je organizovan na predlog Narodnog komeserijata inostranih poslova Sovjetske Rusije i održan je u mnogim državama sveta. Vlasti Kraljevine SHS pokušale su na sve načine da spreče održavanje štrajka. Uprkos zabrani u svim većim mestima Jugoslavije održani su protestni zborovi i usvojene rezolucije protiv strane inervencije u Sovjetskoj Rusiji i Sovjetskoj Mađarskoj. Ovaj štrajk, Vlada Kraljevine SHS, predvođena radikalom Stojanom Protićem je iskoristila kao izgovor da svoje trupe nešalje na intervenciju u Mađarsku.[14]
Avgust[uredi | uredi izvor]
2. avgust[uredi | uredi izvor]
- U Bosni i Hercegovini, 2. i 3. avgusta, održane prve javne radničke skupštine, posle prvomajskih protesta — 2. avgusta pred oko 500 rudara Kaknja i Zgošće o stanju u radničkom pokretu govoio je Stjepan Dušek, a 3. avgusta u Zenici je odžana radnička skupština, kojoj je prisustvovalo oko 1.500 radnika, kojima je o političkoj situaciji u zemlji govorio Miloš Trebinjac.[15]
16. avgust[uredi | uredi izvor]
- Formirana nova Vlada Kraljevine SHS na čijem je čelu bio Ljubomir Davidović, predsednik Jugoslovenske demokratske stranke (ova Vlada postojala je do 19. februara 1920. kada je zamenila Vlada radikala Stojana Protića). Za vreme mandata ove Vlade uvedeno je osmočasovno radno vreme i osiguranje radnika.
24. avgust[uredi | uredi izvor]
- U Sarajevu, na osnovu rešenja komandanta Bosanske divizijske oblasti, iz istražnog zatvora pušteni na slobodu partijski i sindikalni funkcioneri radničkog pokreta Bosne i Hercegovine, koji su bili uhapšeni tokom prvomajskih protesta. Među uhapšenima, koji su tada pušteni, bili su: Savo Kapor, Sreten i Jovo Jakšić, Franjo Raušter, Bogdan Krekić, Bogoljub Ćurić, Đuro Močević, Đuro Đaković, Milan Jokić i Petar Vagner.[15]
25. avgust[uredi | uredi izvor]
- U Splitu osnovan Pokrajinski sekretarijat žena-komunista Dalmacije. Do tada se organizacija, u kojoj su dejstvovale socijalistkinje u Splitu, nazivala Udruga socijalističkih žena i brojila je oko 250 aktivnih članica.[15]
Septembar[uredi | uredi izvor]
8. septembar[uredi | uredi izvor]
- Ilija Milkić postao predsednik Jugoslovenske komunističke grupe koja je delovala pri Ruskoj komunističkoj partiji (boljševika).[16]
12. septembar[uredi | uredi izvor]
- Demokratsko-socijalistička vlada, pod predsedništvom Ljube Davidovića, formirana sredinom avgusta, pridržavajući se odluka Međunarodne konferencije u Vašingtonu, donela „Uredbu o radnom vremenu u industrijskim, zanatskim, rudarskim, trgovačkim i saobraćajnim preduzećima“, kojom je uvedeno osmočasovno radno vreme. Iako ova Uredba nije dosledno sprovođena, pa je u pojedinim slučajevima radno vreme trajalo i po 11 časova, ipak su ove mere ograničile eksploataciju radnika.[15]
14. septembar[uredi | uredi izvor]
- U Banjaluci održana javna skupština, kojoj je prisustvovalo oko 1.000 radnika i građana. O unutrašnjoj politici i položaju radnika govorio je Dušan Glumac.[16]
19. septembar[uredi | uredi izvor]
- Otpočeo štrajk bankovnih činovnika i podornika u Zagrebu. Oni su tražili povećanje plate, a štrajk je trajao do 5. novembra. Štrajk je završen sporazumom, kojim su prihvaćeni samo minimalni zahtevi, a veliki broj činovnika je ostao bez posla.[16]
28. septembar[uredi | uredi izvor]
- U Zagrebu, od 28. do 30. septembra, održan Kongres na kom su se organizaciono ujedinile sindikalne pokrajinske organizacije saobraćajnih i transportnih radnika i službenika i stvoren Savez saobraćajnih i transportnih radnika i službenika Jugoslavije (SSTRiSJ) sa sedištem u Zagrebu. Savez je imao ukupno 31.191 člana, raspoređenih po pokrajinama: Srbija 4.800, Hrvatska i Slavonija — 10.726, Bosna i Hercegovina — 7.240, Slovenija — 5.300, Vojvodina — 2.700 i Dalmacija — 425 članova. U okviru saveza postojale su sekcije: železničara, brodaraca, tramvajaca, PTT osoblja i dr.[16]
Oktobar[uredi | uredi izvor]
10. oktobar[uredi | uredi izvor]
- U Zagrebu održana Osnivačka konferencija Saveza komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ). Pripreme za osnovanje omladinske organizacije SRPJ(k) počele su kada i za Kongres ujedinjenja, a 18. aprila je u Beogradu stvoren Privremeni centralni odbor SKOJ-a. Studenti-komunisi i komunistički orijentisani omladinci najpre su delovali u okviru organizacije „Jugoslovenska ujedinjena omladina“, a kada njen sastanak nisu uspeli da pretvore u svoj, odlučili su se za osnivanje sopstvene organizacije.[17][18]
16. oktobar[uredi | uredi izvor]
- U Prištini održan zbor radnika i građana na kom je osnovana mesna organizacija SRPJ(k) i izabrana uprava od 9 članova.[17]
25. oktobar[uredi | uredi izvor]
- U Trbovlju održan zbor rudara na kome su nameravali da osnuju komunističku organizaciju. Pošto su žandarmi nameravali da rasture zbor i uhapse organizatora — rudarskog sekretara Nina Furlana, više od hiljadu radnika je opkolilo žandare. Idućih dana je zbog hapšenja komunističkih vođa došlo do novog štrajka u Trbovlju, kom su se ubrzo pridružili i radnici i rudari iz Hrastnika i Zagorja. Štrajkači su zahtevali povećanje nadnica, proglašenje republike i socijalizaciju rudnika. Štrajk je okončan 6. novembra, delimičnim ispunjenjem zahteva.[17]
Novembar[uredi | uredi izvor]
7. novembar[uredi | uredi izvor]
- U mnogim mestima širom Jugoslavije održane su spomen večeri u čast dvogodišnjice Oktobarske revolucije i u spomen na petogodišnjicu smrti Dimitrija Tucovića (1881—1914).[19]
- U Radničkom domu u Sarajevu, u prisustvu oko 1.000 radnika i građana, o godišnjici Oktobarske revolucije govorio je Jovo Jakšić, član CPV SRPJ(k), a o petogodišnjici smrti Dimitrija Tucovića Mirko Obradović.[19]
16. novembar[uredi | uredi izvor]
- Mesna organizacija SRPJ(k) u Srajajevu organizovala javnu skupštinu, na kojoj se diskutovalo o skupoći, političkim progonima i dr. Skupštini je prisustvovalo oko 5.000 ljudi, zbog čega je održana na dva mesta — u sali Radničkog doma i u bašti Radničkog doma. Na obe skupštine govorili su članovi Pokrajinskog partijskog i sindikalnog vođstva.[19]
20. novembar[uredi | uredi izvor]
- U Berlinu (Nemački rajh), od 20. do 26. novembra, održan Osnivački kongres Komunističke omladinske internacionale (KOI). Ova organizacija delovala je u okviru Kominterne i postojala je do 1943. godine, kada je raspuštena zajedno sa Kominternom. Okupljala je podmladke komunističkih partija. Na Osnivačkom kongresu KOI učestvovao je i delegat Saveza komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ), ali nije imao pravo glasa.[19]
30. novembar[uredi | uredi izvor]
- U Sarajevu održana protestna šetnja žena protiv skupoće. Pred oko 2.000 prisutnih o uzrocima skupoće i politici govorili su Mitar Trifunović i Anka Tamel.[19]
Decembar[uredi | uredi izvor]
1. decembar[uredi | uredi izvor]
- U Zagrebu izašao prvi broj lista „Crvena zastava“ organa Saveza komunističke omladine Jugoslavije. Posle izlaska trećeg broja, redakcija lista je prešla iz Zagreba u Beograd, gde se 15. januara 1920. godine pojavio četvrti broj. Izlazio je do 15. decembra 1920. godine. U njemu su sarađivali: Dragutin Barišec, Časlav Gavrilović, Filip Jovanović i dr.[19]
4. decembar[uredi | uredi izvor]
- U Sarajevu formirana mesna organizacija SKOJ-a i privremeni Pokrajinski odbror SKOJ-a za Bosnu i Hercegovinu. U mesno sarajevsko rukovodstvo SKOJ-a izabrani su: Anton Šmit, Josip Čižinski, Franjo Parte, Makso Svarc i dr.[20]
5. decembar[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu, od 5. do 7. decembra, održana sednica Centralnog partijskog veća SRPJ(k) na kojoj se raspravljalo o međunarodnoj i unutrašnjoj situaciji, o pitanju učešća Partije na opštinskim izborima i o predlogu Glavnog odbora Socijaldemokratske stranke za Sloveniju za pregovore o ujedinjenju.[20]
7. decembar[uredi | uredi izvor]
- Mesna organizacija SRPJ(k) u Zenici organizovala je javnu skupšinu na kojoj je pred oko 2.000 radnika i građana o položaju radničke klase govorio Mitar Trifunović Učo.[20]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v Hronologija SKJ 1980, str. 64.
- ^ a b v Hronologija SKJ 1980, str. 65.
- ^ a b v Hronologija SKJ 1980, str. 66.
- ^ a b v g d Hronologija SKJ 1980, str. 67.
- ^ a b v g Hronologija SKJ 1980, str. 68.
- ^ a b v g d đ e Hronologija SKJ 1980, str. 69.
- ^ a b v g d đ Hronologija SKJ 1980, str. 71.
- ^ a b Hronologija SKJ 1980, str. 70.
- ^ Deset kongresa 1974, str. 15—23.
- ^ Deset kongresa 1974, str. 23—24.
- ^ a b v Hronologija SKJ 1980, str. 73.
- ^ a b v g Hronologija SKJ 1980, str. 74.
- ^ a b v Hronologija SKJ 1980, str. 75.
- ^ Hronologija SKJ 1980, str. 76.
- ^ a b v g Hronologija SKJ 1980, str. 78.
- ^ a b v g Hronologija SKJ 1980, str. 79.
- ^ a b v Hronologija SKJ 1980, str. 80.
- ^ Deset kongresa 1974, str. 24—25.
- ^ a b v g d đ Hronologija SKJ 1980, str. 81.
- ^ a b v Hronologija SKJ 1980, str. 82.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Pregled Istorije Saveza komunista Jugoslavije. Beograd: Institut za izučavanje radničkog pokreta. 1963. ISBN.
- 50 godina Saveza komunista Jugoslavije. Beograd: NIP „Borba”. 1969. ISBN.
- Deset kongresa — od Prvog do Desetog kongresa SKJ 1919—1974. Beograd: „Privredni pregled”. 1974. ISBN.
- Hronologija Radničkog pokreta i SKJ 1919—1979 tom I. Beograd: „Institut za savremenu istoriju“. 1980. ISBN.
- Istorija Saveza komunista Jugoslavije. Beograd: Izdavački centar „Komunist”. 1985. ISBN.
Hronologija radničkog pokreta, Saveza komunista i Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije | ||
|---|---|---|
Hronologija je podeljena na tri oblasti — Hronologija radničkog pokreta i KPJ (1919—1941), Hronologija Narodnooslobodilačke borbe (1941—1945) i Hronologija SFRJ i SKJ (1945—1992) | ||
| do 1899. | .svg) .svg) | |
| 1900—1919. | ||
| 1920—1929. | ||
| 1930—1939. | ||
| 1941—1949. | ||
| 1950—1959. | ||
| 1960—1969. | ||
| 1970—1979. | ||
| 1980—1983. | ||
| 1990—1992. | ||
