Pređi na sadržaj

Velika Hrvatska

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Mapa koncepta Velike Hrvatske, sa njenim maksimalističkim teritorijalnim pretenzijama.

Velika Hrvatska je nacionalistički politički koncept koji teži ka proširenju granica Hrvatske i obuhvatanju svih Hrvata, kao i srodnih naroda koje hrvatski nacionalisti žele da asimiluju, u okvir jedne države, a takođe i pripajanju Hrvatskoj teritorija, koje su, prema viđenju hrvatskih nacionalista, „istorijski hrvatske“ po konceptu „istorijskog prava Hrvata“, odnosno „hrvatskog državnog i prirodnog prava“.[traži se izvor] Prema konceptu Velike Hrvatske, u sastav ovakve države bi, pored teritorije današnje Hrvatske, ušla i cela Bosna i Hercegovina, kao i dijelovi Srbije i Crne Gore, odnosno područja u kojima su etnički Hrvati manjina u odnosu na Srbe, Bošnjake i Crnogorce.

Istorijski uzori[uredi | uredi izvor]

Srednjovekovno Hrvatsko kraljevstvo[uredi | uredi izvor]

Habzburška Kraljevina Hrvatska 1572. godine; obuhvatala je samo teritorije današnje centralne Hrvatske. Nazivana je „ostatkom ostataka Hrvatske“.

Prvobitna srednjovekovna Hrvatska kneževina je obuhvatala primorske krajeve od srednje Dalmacije do Istre, a uključivala je i Liku, kao i deo zapadne Bosne.[1]

U vrijeme kralja Tomislava (oko 910-930), Hrvatska država je obuhvatala veći deo područja današnje Hrvatske (bez zapadne i srednje Istre, Međimurja, istočne Slavonije, Baranje, južne Dalmacije, kao i nekih ostrva), a uključivala je i područje zapadne Bosne do linije ulivanja rijeke Bosne u Savu - ostrvo Brač.[2]

Godine 1097. dolazi do bitke na Gvozdu (Petrova gora), u kojoj ugarski kralj Koloman pobjeđuje hrvatskog kralja Petra Svačića. Hrvatsko plemstvo zatim Kolomana kruniše 1102. za kralja Hrvatske i Slavonije. U zamjenu, on obećava oslobađanje od poreza, plemićke povlastice i održavanje rada hrvatskog sabora. Hrvatska time prestaje postojati kao nezavisna država, ali zadržava neka obilježja državnosti u okviru Ugarske.[3]

Nakon osmanske pobede nad Ugarskom u 16. veku, Hrvatska ulazi u sastav Habzburške monarhije, a daljim osmanskim napredovanjem, teritorija Hrvatske do kraja 16. veka biva svedena na deo područja današnje centralne Hrvatske.[4]

Jedina hrvatska etnička teritorija koja je postala dio Osmanskog carstva nosi istorijsko ime Turska Hrvatska.

Razvoj velikohrvatske ideje[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Katolička propaganda u srpskim zemljama

Širenje Habzburške monarhije[uredi | uredi izvor]

Mapa Hrvatske i Slavonije sredinom 19. veka. Vojna krajina je činila posebnu habzburšku teritoriju, dok je civilni deo Srema bio u sastavu Vojvodine.

Krajem 17. i u prvoj polovini 18. veka, Habzburška monarhija je uspostavila kontrolu nad Slavonijom i Sremom, kojima je pre toga upravljalo Osmansko carstvo. Na tom području je formirana habzburška teritorija pod nazivom Kraljevina Slavonija, u kojoj je zavedena civilno-vojna uprava. Sredinom 18. veka, u severnim delovima Slavonije i Srema se uvodi civilna uprava i organizuju se županije, a sama Kraljevina Slavonija biva politički uključena u sastav habzburške Hrvatske i habzburške Ugarske. Južni delovi Slavonije i južni i istočni delovi Srema ostaju pod vojnom upravom u sastavu reorganizovane Vojne krajine, koja je činila posebnu habzburšku teritoriju, odvojenu od Hrvatske. U sastavu Vojne krajine su bili i delovi današnje centralne Hrvatske - Lika, Kordun, Banija, itd.

Nakon pretvaranja Habzburške monarhije u Austrougarsku 1867. godine, Kraljevina Hrvatska-Slavonija je definisana kao autonomna kraljevina u ugarskom delu monarhije. Ukidanjem Vojne krajine (zaključno sa 1882. godinom), zapadni delovi ove teritorije takođe ulaze u sastav Kraljevine Hrvatske-Slavonije, koja je tada obuhvatala najveći deo današnje centralne Hrvatske, celu Slavoniju i ceo Srem. U sastav Kraljevine Hrvatske-Slavonije nije uključen grad Rijeka, koji je imao poseban status u okviru Ugarske. Pored toga, nakon uspostavljanja kontrole nad Dalmacijom i Bosnom i Hercegovinom, Habzburška monarhija je ova područja organizovala kao posebne teritorije, Kraljevinu Dalmaciju i Kondominijum Bosnu i Hercegovinu, koje nisu bile politički povezane sa Hrvatskom-Slavonijom. Teritorijalno pretendujući na Dalmaciju, Hrvati su upotrebljavali termin "Trojednica" odnosno "Trojedna kraljevina Hrvatska, Slavonija i Dalmacija", želeći time da impliciraju da je i Dalmacija „deo Hrvatske“ iako to ona, prema političko-teritorijalnom ustrojstvu Habzburške monarhije, nije bila.

Ideja Velike Hrvatske u okviru Austrougarske[uredi | uredi izvor]

Politička Karta Austrougarske - Kraljevina Hrvatska-Slavonija sa granicama nakon pripajanja teritorije Vojne krajine 1882. godine. Dalmacija i Bosna i Hercegovina su činile posebne habzburške teritorije.

Još 1862. godine u Zagrebu je štampana karta sa nazivom „Historički zemljovid stare cjelokupne Kraljevine Hrvatske sa označenjem granicah sada obstojećih pokrajinah“. Na toj karti su „staroj cjelokupnoj Kraljevini Hrvatskoj“ pridružene na samo Vojna krajina i Kraljevina Dalmacija (tada posebne habzburške teritorije), već i cela Bosna i Hercegovina (tada deo Osmanskog carstva), a takođe i Crna Gora i deo Novopazarskog sandžaka.

Dok su srpski političari, gotovo bez izuzetaka, smatrali da se Velika Srbija može stvoriti samo po cenu raspada Austrougarske, hrvatski su uglavnom smatrali da se Velika Hrvatska može ostvariti samo u okviru Austrougarske.[5] Iz tog razloga dolazi do sukoba između Srba i Hrvata povodom austrijske Aneksije Bosne i Hercegovine. Srbi su aneksiju shvatili kao poraz svoje nacionalne ideje i kao udar na srpstvo, dok su Hrvati ovo smatrali velikim uspehom hrvatske nacionalne ideje i korakom ka ostvarenju Velike Hrvatske.[5] Hrvati su preuzimanje Bosne iz ruku Osmanskog carstva i njeno uključenje u Austrougarsku smatrali veoma korisnim ne samo sa hrvatskog, već i sa opšteslovenskog gledišta. Stoga je tadašnji hrvatski nacionalni ideolog Stjepan Radić otputovao u Rusiju, gde je pokušao da utiče na rusko javno mnjenje, koje je bilo odlučno protiv aneksije.[5]

Hrvati su, međutim, u okviru Austrougarske jedino uspeli da izdejstvuju priključenje Vojne krajine Kraljevini Hrvatskoj-Slavoniji, dok su Dalmacija i Bosna i Hercegovina zadržale status posebnih teritorija sve do raspada Austrougarske 1918. godine. U demografskom smislu, hrvatsko stanovništvo je bilo većinsko u većem delu Dalmacije, ali su u drugim delovima Dalmacije (Severna Dalmacija, Boka kotorska) većinu stanovništva činili pravoslavni Srbi, a u regiji je bilo i Srba katolika. U Bosni i Hercegovini su po popisu iz 1910. godine najveći deo stanovništva činili pravoslavni Srbi (43,49%), potom je po brojnosti dolazilo muslimansko stanovništvo (32,25%), dok je katolika bilo 22,87%. Pored toga, ne može se reći koliko je tada kod bosansko-hercegovačkih katolika bila raširena hrvatska svest, s obzirom da su određeni autori ove katolike smatrali Srbima, dok su u samoj Bosni i Hercegovini ovi katolici nazivani kršćanima (hrišćanima), Šokcima i Madžarima.

Period Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (Jugoslavije)[uredi | uredi izvor]

Poslije kolapsa Austrougarske i formiranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, kod frankovaca dolazi do razvoja ideja o obnovi Austrougarske, katoličkoj federaciji država, dunavskoj federaciji i sličnih, koje je trebalo da im pomognu u ostvarenju njihovih planova Velike Hrvatske. Od 1920. većina frankovaca djeluje iz Italije, koja ih zbog pretenzija na Dalmaciju novčano podržava i dopušta osnivanje njihovih logora. Frankovci u Kraljevini SHS imaju mali uticaj pa djeluju zajedno sa takozvanim „Hrvatskim blokom“ stranaka na izborima.[6]

Godine 1932. dr Ante Pavelić objavljuje kartu na kojoj su prikazane granice "buduće nezavisne hrvatske države", u čiji sastav je, prema karti, pored područja Hrvatske, Slavonije i Dalmacije, trebalo da uđu i cela Bosna i Hercegovina, ceo Srem i Boka kotorska. Na letku iz 1940. godine, na kome je takođe potpisan dr Ante Pavelić "ustaški poglavnik“ i „vođa hrvatskog oslobodilačkog pokreta“, granice „buduće nezavisne države Hrvatske“ su još više proširene, tako da su, pored već pomenutih teritorija, u sastav Hrvatske uključene i Slovenija, Crna Gora, Sandžak, Bačka i Baranja.

Formiranje Banovine Hrvatske 1939. godine je bio pokušaj postizanja srpsko-hrvatskog kompromisa u teritorijalnom razgraničenju. Iako je Banovina Hrvatska uglavnom obuhvatila srezove u kojima su dominirali Hrvati, u nju je uključen i jedan broj srezova u kojima su dominantni bili Srbi. Ovi srezovi sa pretežno srpskim stanovništvom su bili locirani ne samo u centralnim delovima Banovine Hrvatske (severna Dalmacija, Lika, Kordun, Banija, zapadna Slavonija), već i na njenoj istočnoj periferiji (srezovi Šid, Ilok, Vukovar).

Nezavisna Država Hrvatska[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Nezavisna Država Hrvatska
Mapa Nezavisne Države Hrvatske.

U Drugom svjetskom ratu, hrvatske ustaše preuzimaju vlast u Zagrebu sa njemačkim odobrenjem već 10. aprila 1941. godine, osnivaju Nezavisnu Državu Hrvatsku i ubrzo počinju sa masakrima i progonima Srba, Jevreja i Roma (za detalje vidjeti članke: Genocid nad Srbima u Drugom svjetskom ratu, Jasenovac i druge vezane članke). Ustaše se prikazuju svom narodu kao oslobodioci od „velikosrpske tiranije“ i osnivači nove hrvatske države poslije 900 godina od gubitka samostalnosti („vjekovna težnja za hrvatskom samostalnošću“).[7]

U teritorijalnom smislu, Nezavisna Država Hrvatska je predstavljala ostvarenje predratnih ustaških velikohrvatskih projekata, ali ne u potpunosti. Pojedine teritorije nastanjene Hrvatima su 1941. godine anektirale Musolinijeva Fašistička Italija i Hortijeva Mađarska. Nasuprot tome, u okviru Nezavisne Države Hrvatske našle su se teritorije većinski nastanjene srpskim i muslimanskim stanovništvom. Hrvati su u okviru NDH činili oko polovine (50,78%) stanovništva, dok je Srba bilo 30,65%, a muslimana 11,86%. Muslimani su proglašeni Hrvatima ("cvijećem hrvatskog naroda"), dok su Srbi bili potpuno obespravljeni i izloženi genocidu.

Porazom Sila Osovine u Drugom svetskom ratu, Nezavisna Država Hrvatska prestaje da postoji, a formira se nova socijalistička Hrvatska, kao jedna od republika obnovljene Jugoslavije. Za razliku od Nezavisne Države Hrvatske, u sastav socijalističke Hrvatske nisu ušle Bosna i Hercegovina, a ni istočni i centralni Srem. Međutim, priključeni su joj Baranja i Međimurje, kao i bivše italijanske teritorije u Istri i jadranskom primorju.

Sporazum Pavelić-Stojadinović (1954)[uredi | uredi izvor]

Sporazum Pavelić-Stojadinović je bio sporazum sklopljen nakon Drugog svetskog rata u emigraciji između ustaškog vođe i bivšeg poglavnika Nezavisne Države Hrvatske Ante Pavelića i srpskog radikalskog vođe i bivšeg predsednika kraljevske vlade Milana Stojadinovića. Potpisan je krajem 1954. godine u Buenos Ajresu, Argentina. Sporazum je predviđao razbijanje Federativne Narodne Republike Jugoslavije (FNRJ) na tri nezavisne države: Sloveniju, Hrvatsku i Srbiju. Ovaj novi srpsko-hrvatski sporazum je trebalo da zameni zastareli Sporazum Cvetković-Maček iz 1939. godine, kojim je uspostavljena Banovina Hrvatska.


Granice prema sporazumu Pavelić-Stojadinović.

Prema ovom sporazumu, granica između Hrvatske i Srbije (od severa ka jugu) je trebalo da prati već postojeću granicu (kao kompromisnu) između SR Hrvatske i SR Srbije (SAP Vojvodine) do reke Save i granice sa SR BiH, a zatim je trebalo da prati reku Savu do ušća reke Bosne u Savu, potom da ide rekom Bosnom, pa zatim u produžetku linije njenog donjeg toka planinskim vrhovima do početka donjeg toka reke Neretve i potom donjim tokom reke Neretve do Jadranskog mora. Na ovaj način Bosanska Krajina (pretežno nastanjena srpskim stanovništvom) je trebalo da pripadne Hrvatskoj, dok bi najveći deo centralne i istočne Bosne, istočna Hercegovina i južna Dalmacija pripali Srbiji (uključujući Sarajevo i Dubrovnik). Dubrovnik je bio jedina sporna tačka sporazuma. Dok je Stojadinović govorio o Dubrovniku kao srpskom, Pavelić je najavljivao mogućnost plebiscita, ili samostalni Dubrovnik.[8] Sporazum je predviđao i mirno preseljenje (uz razmenu imovine) svih Srba koji bi se zatekli u granicama Hrvatske, kao i svih Hrvata i Muslimana koji bi se zatekli u okviru Srbije.

Sporazum Pavelić-Stojadinović je proizveo žestoke negativne reakcije od strane hrvatske emigracije, srpske emigracije i Titovog komunističkog režima u Jugoslaviji. Pavelić i Stojadinović su proglašeni za nacionalne izdajnike od strane ustaških i četničkih političkih krugova u iseljenju, dok je Titov jugoslovenski režim odbacivao značaj sporazuma, ističući da Pavelić i Stojadinović nisu više predstavljali nikoga.[9]

Ovaj sporazum neki smatraju za „temelj o kojem će se razgovarati u Karađorđevu 35 godina kasnije“.[8]

Jugoslovenski ratovi[uredi | uredi izvor]

U martu 1991. godine održan je tajni sastanak u Karađorđevu (Vojvodina, SR Srbija), između predsednika SR Hrvatske Franje Tuđmana i predsednika SR Srbije Slobodana Miloševića o tadašnjoj situaciji u SFRJ. Prema više izvora, na tom sastanku dvojice predsednika je usmeno dogovorena podela Bosne i Hercegovine između Srbije i Hrvatske. Tuđman i njegovo vođstvo su tražili prvenstveno zapadnu Hercegovinu gde su Hrvati imali većinu.

Umesto priključenja Hrvatskoj, Hrvati u Bosni i Hercegovini su tokom Bosanskog rata proglasili Hrvatsku Republiku Herceg-Bosnu, koja je uglavnom kontrolisala zapadni deo Hercegovine i deo zapadne Bosne, kao i nekoliko enklava i eksklava u centralnoj Bosni i Posavini. Ova hrvatska republika je zvanično ukinuta stvaranjem muslimansko-hrvatske Federacije Bosne i Hercegovine 1994. godine.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „LEKCIJA 25: HRVATSKA U RANOM SREDNJEM VIJEKU[[Kategorija:Botovski naslovi]]”. Arhivirano iz originala 04. 02. 2014. g. Pristupljeno 03. 03. 2014.  Sukob URL—vikiveza (pomoć)
  2. ^ Vojna enciklopedija, Beograd, 1972, knjiga treća. str. 505.
  3. ^ Vojna enciklopedija, Beograd, 1972, knjiga treća. str. 505-506
  4. ^ 1594.png (739x600 pixels)
  5. ^ a b v „Krsto Cicvarić, Velika Srbija”. Arhivirano iz originala 09. 10. 2008. g. Pristupljeno 14. 4. 2013. 
  6. ^ Vojna enciklopedija, Beograd, 1975, knjiga deseta. str. 265.
  7. ^ Vojna enciklopedija, Beograd, 1972, knjiga treća. str. 516.
  8. ^ a b v „Podela Jugoslavije počela u Argentini“ Arhivirano na sajtu Wayback Machine (16. mart 2009), Veljko Lalić, Pres magazin, 15.03.2009.
  9. ^ Tomasevich 2002.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Velika Hrvatska na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Велика_Хрватска&oldid=27716046”