Zaječar

Zaječar
Zaječar;
	Kolaž slika Zaječara (Narodni muzej Zaječar, Zgrada u Ul. M. Tita 5a, Zgrada Okružnog načelstva Zaječar, Gamzigrad, Zgrada Istorijskog arhiva u Zaječaru, Hram Presvete Bogorodice, Zgrada Gradske Skupštine Zaječara, Hotel Tis)
	Zastava Zaječara Grb Zaječara
Administrativni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Zaječarski okrug
Region	Južna i istočna Srbija
Grad	Zaječar
Stanovništvo
Stanovništvo	‍
— 2022.	32.448
— gustina	334,52 st./km2
Aglomeracija (2022.)	48.621
Geografske karakteristike
Koordinate	43° 54′ 11″ S; 22° 16′ 33″ I / 43.903139° S; 22.275824° I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	137 m
Površina	97 km2
	Zaječar Zaječar na karti Srbije
Ostali podaci
Gradonačelnik	Boško Ničić (SNS)
Poštanski broj	19000
Registarska oznaka	ZA
Veb-sajt
	www.zajecar.info

Zaječar je gradsko naselje i sedište grada Zaječara i Zaječarskog upravnog okruga u istočnoj Srbiji. Prema popisu iz 2022. u naselju je živelo 32.448 stanovnika (prema popisu iz 2011. bilo je 38.165 stanovnika) što ga čini najvećim naseljem u Timočkoj Krajini po broju stanovnika.^[1]^[2]

Sedište je više osnovnih i srednjih škola kao i Više škole za menadžment i prvog osnovanog privatnog fakultetu u Srbiji Fakulteta za menadžment Megatrend univerziteta. Zaječarska Gimnazija, jedna je od najstarijih škola te vrste u Srbiji, osnovana 1836. godine, i u vreme tadašnje Srbije, posle Kragujevačke, bila je najstarija. Zaječar je poznat po muzičkom rok festivalu Zaječarska gitarijada, koji traje više od 50 godina, kao i po festivalu "Zalet" posvećenom savremenoj umetnosti.

U gradu se nalaze Istorijski arhiv „Timočka krajina” Zaječar, Zaječarska pivara i Zaječarsko čitalište.

Etimologija[uredi | uredi izvor]

Legende o nastanku imena Zaječara i danas su deo usmene tradicije u istočnoj Srbiji.^[3] Prisutne su u svakodnevnom životu naroda ovog kraja i predstavlja vid običajne i društvene prakse kao i komunikacije.

Postoje više legendi o nastanku imena Zaječara:

Prvi put grad Zaječar se pominje u popisu stanovništva 1446.^[4] kao selo vidinskog sandžaka koje broji osam porodica. Po jednoj legendi, nekada na teritoriji Zaječara je bilo puno zečeva u okolini pa su Zaječaru dali naziv po njima. Što se tiče porekla imena grada pretpostavlja se da je nastalo od reči „zajec” („zec“ u timočkom dijalektu), a kako je pripadao vidinskom sandžaku na bugarskom naziv „zajčar“ označavao je čuvar zečeva. Ukrstivši ta dva imena dobio je naziv Zaječar.^[5]

Drugo predanje govori da je mesto ponelo ime prema Said Ašar paši, turskom komandantu iz vidinskog sandžaka kome je Zaječar pripadao u vreme osmanske vlasti. Navodno, Said Ašar paša je na ušću Crnog i Belog Timoka sagradio sebi imanje i podigao naselje, naselivši ga stanovništvom iz Bugarske i Vlasima. U vreme Prvog srpskog ustanka svoju vojsku postavio u dolini Timoka u godinama kriznim po srpsku despotovinu. Veruje se da je vremenom od imena Said Ašar nastao naziv Zaječar.

Grad je prvobitno ležao na desnoj obali Crnog Timoka prostirući se do brda na kome se danas nalazi park šuma Kraljevica. Kasnije se život preneo i na levu obalu reke šireći se ka zapadu i doseljavanjem sve više srpskih porodica postaje srpski grad. Značaj predanja o nastanku imena Zaječara sastoji se u potrebi da zajednica objasni nastanak svog naselja i imena i time doprinesu uobličavanju sopstvenog identiteta. Drevne priče i legende vekovima se u istočnoj Srbiji prenose sa kolena na koleno, i svojevrstan su „zaštitni su znak“ ovog dela Srbije.^[6] Veoma stara usmena predanja sačuvana u ovim krajevima Srbije predstavljaju vredan deo nematerijalnog kulturnog nasleđa.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Najstariji poznati stanovnici ovih krajeva bili su Tribali, posle njih na ovom području se spominju Mezi, u dolini Timoka pominju se još i Timahi, ali se o njima sem njihovog imena ništa ne zna. Naseljeni Sloveni u ove krajeve nazvali su se Timočani, a prve direktne vesti o Timočanima odnose se na 818. godine, kada se oni već smatraju formiranom slovenskom grupom, te iste godine oni su se odmetnuli od Bugara. Zaječar se prvi put spominje 1466. godine u turskom tefteru vezanom za stanovništvo vidinskoga pašaluka, a od XVI—XVIII veka ima malo podataka o naselju. 1806. godine stvoreni su povoljni uslovi za dizanje ustanka u ovim krajevima Karađorđe je odobrio hajduk Veljku Petroviću, knezu Milisavu i popu Radosavu da sa Timočanima i Crnorečanima dižu ustanak i posle niza uspešnih bojeva najveći deo Krajine i Zaječara je oslobođen. Kriza i propast Prvog srpskog ustanka imali su teške posledice i u ovim krajevima. 1833. godine ovaj kraj je konačno oslobođen i pripojen Srbiji. Naziv je najverovatnije turskoga porekla. Po nekim pretpostavkama potiče od izvesnog Said-Asir paše koji je svoju vojsku postavio u dolini Timoka u godinama kriznim po srpsku despotovinu. U blizini grada se nalaze ostaci rimske carske palate iz IV veka pre nove ere, Felix Romuliana (Gamzigrad), koja je priznata kao svetska kulturna baština pod zaštitom UNESKO-a.

Geografija[uredi | uredi izvor]

Grad se danas nalazi u zaječarskoj kotlini gde se kod mesta zvanog Sastavak Crni Timok i Beli Timok slivaju u reku Veliki Timok. Sama kotlina se nalazi između dva planinska luka karpatskog i balkanskog. Grad je izgrađen na raskrsnici magistralnih puteva:

Paraćin — Zaječar — Kula prema Bugarskoj granici i Vidinu,
Paraćin — Zaječar — Negotin — Kladovo ka rumunskoj granici
Paraćin — Zaječar — Knjaževac — Niš
Negotin — Zaječar — Knjaževac — Niš.

Gradske četvrti i prigradska naselja[uredi | uredi izvor]

Kotlujevac je jedna od gradskih opština Zaječara i ima oko 20.000 stanovnika. Čine je nekoliko urbanih gradskih četvrti, kao što su: Ključ 1, 2, 3 i 4, zatim Živinarnik, Beli Breg, Zvezdanska krivina.
Gradske četvrti: Centar (Stari grad), Kursulina i Pana Đukića skr. KPĐ (obuhvata Autobusku stanicu, Zelenu pijacu i Trg Nikole Pašića), Kraljevica (naselje obuhvata i Obilićev venac; stari nazivi: Pešadijska kasarna, i za vreme SFRJ, AVNOJ), Vlaška mala (zajedno sa Šipkama, Ostrvom, Poljančetom i delom Starog groblja), Vlačić, Naselje Sunce, Popova plaža (obuhvata i policijske zgrade na Novom naselju, na Popovoj plaži; naselje „Popova plaža” je delom i u GO Kotlujevac i povezano je sa pešačkim mostom zvanom „Plavi most” i „Drvenim mostom” koji je takođe, samo za pešake), Selište (Deo Kotlujevca, najstarije naselje u gradu), Višnjar (obuhvata i Novo groblje), Timok (obuhvata i Bolnicu), Vlaško brdo, Gojkova jaruga, Vanjin jaz, Izvorski put, Kosančićev venac (Brestak), Karađorđev venac (Dva brata), Muljak, Gradež, Podliv, Pišura (i deo Starog groblja), Gnjilak, Pazarište, Cerak, Pikovo imanje, Oskoruša, Lubničko brdo, Industrijska zona, Kasarna (Stara artiljerijska kasarna „Nikola Pašić”), Šljivarsko brdo i Zapadna Kraljevica.
Prigradska naselja: Grljan, Veliki Izvor, Zvezdan.

Turizam[uredi | uredi izvor]

Festivali i manifestacije[uredi | uredi izvor]

Zalet je festival savremene umetnosti koji se svake godine, počevši od 2005. godine. održava tokom leta. Zalet je nastao iz potrebe da se iniciraju, organizuju i održavaju kulturna događanja, afirmišu stvaraoci i da se posreduje u prenošenju raznorodnih umetničkih izraza i tendencija.

Gitarijada je letnji muzički festival, orijentisan prvenstveno na rok muziku, koji se održava jednom godišnje. Program festivala se sastoji iz takmičenja demo bendova i revijalnih nastupa poznatijih grupa. Organizatori Gitarijade tvrde da je ona najveći festival mladih i neafirmisanih bendova u jugoistočnoj Evropi.

Glumački festival Dani Zorana Radmilovića organizuje se svake jeseni od 1993. godine u organizaciji Fondacije Zorana Radmilovića i pozorišta „Zoran Radmilović” iz Zaječara.

Hajduk Veljkovi dani održavaju se u drugoj polovini jula, u Lenovcu (15 km od Zaječara, rodno mesto Hajduk Veljka Petrovića), i traju dva dana. Ovo je svojevrsna kulturno-sportska i turistička manifestacija, koja ima za cilj da održi sećanje na legendarnog srpskog junaka - Hajduk Veljka Petrovića

Partnerski gradovi[uredi | uredi izvor]

Religija[uredi | uredi izvor]

Zaječar je sedište Eparhije Timočke Srpske pravoslavne crkve, koja se prostire na celokupnoj teritoriji Zaječarskog i Borskog okruga, na čelu Eparhije je Njegovo Preosveštenstvo Episkop Timočki G. G. Ilarion. Grad ima saborni hram posvećen Roždestvu Presvete Bogorodice, ceneći značaj i ulogu Crkve u ovim krajevima knez Miloš Obrenović je odlučio da se osnuje nova timočka episkopija i da se u Zaječaru podigne nova crkva, gradnja je počela u proleće 1834. godine a završena oktobra meseca iste godine. Danas je u izgradnji novi hram u naselju Kotlujevac. U ataru naselja Selačka postoji Manastir Suvodol, kao i Manastir Svetog Petra i Pavla u Grlištu.

Demografija[uredi | uredi izvor]

Prema podacima sa popisa iz 2022. u naselju Zaječar živelo je 32.448 stanovnika što je za 5.717 manje (-14,98%) u odnosu na 2011. kada je na popisu bilo 38.165 stanovnika.^[2] U naselju živi 27.487 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 46,27 godina (44,65 kod muškaraca i 47,75 kod žena).^[1]

Prema popisu iz 2002. u naselju ima 13.733 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,78. Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine).

Demografija^[7]
Godina	Stanovnika
1948.	11.861
1953.	14.489
1961.	18.690
1971.	27.599
1981.	36.958
1991.	39.219	39.625
2002.	39.491	40.700
2011.	38.165
2022.	32.448

Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍^[8]

Srbi	37.500	94,95%
Romi	233	0,59%
Jugosloveni	219	0,55%
Vlasi	159	0,40%
Crnogorci	131	0,33%
Makedonci	111	0,28%
Bugari	84	0,21%
Hrvati	80	0,20%
Albanci	34	0,08%
Rumuni	19	0,04%
Slovenci	18	0,04%
Mađari	17	0,04%
Muslimani	16	0,04%
Goranci	10	0,02%
Bošnjaci	8	0,02%
Slovaci	5	0,01%
Nemci	4	0,01%
Česi	3	0,00%
Ukrajinci	3	0,00%
Rusi	2	0,00%
nepoznato	267	0,67%

Stanovništvo prema polu i starosti^[9]


	m	ž
?	154	135
80+	290	432
75—79	460	723
70—74	723	953
65—69	936	1.086
60—64	1.042	1.121
55—59	1.163	1.150
50—54	1.804	1.917
45—49	1.697	1.808
40—44	1.437	1.604
35—39	1.234	1.293
30—34	1.280	1.328
25—29	1.320	1.404
20—24	1.414	1.318
15—19	1.296	1.287
10—14	1.075	1.076
5—9	976	956
0—4	832	767
Prosek :	39,3	41,1

Domaćinstva

**Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.**
Godina popisa	1948.	1953.	1961.	1971.	1981.	1991.	2002.
Broj domaćinstava	4.261	4.913	6.118	9.119	11.955	12.666	13.733

**Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.**
Broj članova	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10 i više	Prosek
Broj domaćinstava	2.512	3.569	3.157	2.938	921	498	100	27	7	4	2,88

Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu

Pol	Ukupno	Neoženjen/Neudata	Oženjen/Udata	Udovac/Udovica	Razveden/Razvedena	Nepoznato
Muški	16.250	4.437	10.416	669	685	43
Ženski	17.559	3.452	10.485	2.388	1.193	41
UKUPNO	33.809	7.889	20.901	3.057	1.878	84

Stanovništvo po delatnostima koje obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija
Muški	7.919	231	1	249	2.176
Ženski	6.360	129	1	61	1.526
UKUPNO	14.279	360	2	310	3.702
Pol	Proizvodnja i snabdevanje	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	232	595	842	186	867
Ženski	96	159	1.049	224	206
UKUPNO	328	754	1.891	410	1.073
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad
Muški	111	156	654	186	444
Ženski	197	155	374	514	1.117
UKUPNO	308	311	1.028	700	1.561
Pol	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	289	0	0	700
Ženski	202	0	1	349
UKUPNO	491	0	1	1.049

Saobraćaj[uredi | uredi izvor]

Zaječar je dobro povezan saobraćajnicama, a u njemu se nalazi i čvorište železničkog saobraćaja u Istočnoj Srbiji. Gradski i prigradski prevoz funkcionišu kroz više od 10 linija javnog prevoza, organizovanog autobusima.

Znamenite ličnosti[uredi | uredi izvor]

Galerije, car iz doba poznog Rimskog carstva, umro i sahranjen u blizini Zaječara (Gamzigrad).
Veljko Petrović, poznatiji kao hajduk Veljko, ustanički vođa, jedan od najslavnijih vojvoda iz Prvog srpskog ustanka.
Adam Bogosavljević, borac za socijalnu pravdu, demokratiju i seljačka prava jedan od osnivača narodnjačkog radikalizma u Srbiji.
Ljubomir Nešić, učesnik Narodnooslobodilačka borba naroda Jugoslavije i narodni heroj Jugoslavije.
Vera Radosavljević Nada, učesnica Narodnooslobodilačka borba naroda Jugoslavije i narodni heroj Jugoslavije.
Svetozar Marković, radikalni socijalista istaknuti agent — korespondent prve Internacionale za Srbiju, osnivač radikalnog socijalističkog pokreta u Srbiji.
Nikola Pašić, najznačajniji srpski novovekovni političar, državnik, predsednik vlade, osnivač i vođa Narodne radikalne stranke Srbije.
Đorđe Genčić, industrijalac, ministar unutrašnjih dela u vreme Aleksandra Obrenovića.
General Nikola Colović, proslavljeni komandant Konjičke divizije u Prvom svetskom ratu.
Marinko Stanojević, naučni radnik, bavio se etnološkim i antropogeografskim ispitivanjima Timočke Krajine.
Zoran Radmilović, bard srpske glumačke scene.
Ilarion (svetovno Bojan Golubović), episkop Eparhije timočke
Lena Stamenković, srpska pevačica.
Mirko Cvetković, ekonomista, bivši Predsednik Vlade Republike Srbije.
Petar Paunović, lekar, novinar, vinar.
Dragan Stanković srpski odbojkaš.
Marija Veljković Milovanović, srpska glumica i TV voditeljka.
Željko Vasić, srpski pop pevač.
Petar Petković, političar.

Galerija[uredi | uredi izvor]

Gradska kuća
Arheološko nalazište Gamzigrad
Saborna crkva u Zaječaru
Katolička crkva u Zaječaru
Spomenik učesnicima Timočke bune
Trg oslobođenja
Zaječarki park
Česma na Trgu oslobođenja
Železnička stanica u Zaječaru
Radul-begov konak
Železnička stanica Zaječar
Crkva Vaznesenja Gospodnjeg
Fontana Majka i dete
Poplave u Zaječaru 2010
Poplave u Zaječaru 2010
Poplave u Zaječaru 2010

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Opšta bolnica Zaječar

Reference[uredi | uredi izvor]

^ ^a ^b ^v „Starost i pol, podaci po naseljima - Popis stanovništva, domaćinstava i stanova 2022. godine” (PDF). Beograd: Republički zavod za statistiku. 25. 5. 2023. Pristupljeno 2. 6. 2023. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
^ ^a ^b „Uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002. i 2011.” (PDF). Beograd: Republički zavod za statistiku. 2014.
^ https://digitalich-bgrs.info/ser/index.php/zajecar
^ Bojanić, Dušanka (1973). Fragmenti popisa vidinskog sandžaka iz 1466. godine. Beograd: Beograd. str. 38—39.
^ Colović, Nikola (2016). Sa bojnih polja 1912-1918. Zaječar. str. 494—495.
^ Bojanić, Dušanka (1978). Zaječar i crna reka od XV do XVIII veka, Glasn. Etnografskog muzeja, knj 42. Beograd: Beograd. str. 40—41.
^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

[Старост_и_пол_2022-1] v „Starost i pol, podaci po naseljima - Popis stanovništva, domaćinstava i stanova 2022. godine” (PDF). Beograd: Republički zavod za statistiku. 25. 5. 2023. Pristupljeno 2. 6. 2023. CS1 održavanje: Format datuma (veza)

[Упоредни_преглед-2] „Uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002. i 2011.” (PDF). Beograd: Republički zavod za statistiku. 2014.

[3] ttps://digitalich-bgrs.info/ser/index.php/zajecar

[4] Bojanić, Dušanka (1973). Fragmenti popisa vidinskog sandžaka iz 1466. godine. Beograd: Beograd. str. 38—39.

[5] Colović, Nikola (2016). Sa bojnih polja 1912-1918. Zaječar. str. 494—495.

[6] Bojanić, Dušanka (1978). Zaječar i crna reka od XV do XVIII veka, Glasn. Etnografskog muzeja, knj 42. Beograd: Beograd. str. 40—41.

[7] „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.

[8] „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.

[9] „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

p r u Gradska naselja u Srbiji
Više od milion stanovnika	Beograd (1.197.714) ⁺⁺
Između 100.000 i milion stanovnika	Novi Sad (260.438) ⁺⁺ Niš (182.797) ⁺⁺ Kragujevac (146.315) ⁺⁺ Priština (145.149) ⁺⁺
Između 50.000 i 100.000 stanovnika	Subotica (88.752) ⁺ Prizren (85.119) ⁺ Pančevo (73.401) ⁺ Novi Pazar (71.462) Čačak (69.598) ⁺ Zrenjanin (67.129) ⁺ Smederevo (59.261) ⁺ Kraljevo (57.432) ⁺ Valjevo (56.059) ⁺ Gnjilane (54.239) ⁺ Leskovac (54.091) ⁺ Kruševac (53.746) ⁺ Šabac (51.163) ⁺ Vranje (50.954) ⁺
Između 20.000 i 50.000 stanovnika	Peć (48.962) ⁺ Užice (48.539) ⁺ Uroševac (42.628) Požarevac (42.530) ⁺ Sombor (41.814) ⁺ Đakovica (40.827) Sremska Mitrovica (36.764) ⁺ Pirot (34.942) ⁺ Jagodina (34.892) ⁺ Kosovska Mitrovica (33.904) ⁺ Zaječar (32.448) ⁺ Kikinda (32.084) ⁺ Vršac (31.946) Bor (28.822) ⁺ Ruma (27.747) Lazarevac (27.635) Vučitrn (27.272) Bačka Palanka (25.746) Obrenovac (25.380) Prokuplje (24.627) ⁺ Inđija (24.450) Podujevo (23.453) Gornji Milanovac (23.109) Aranđelovac (22.881) Paraćin (22.349) Mladenovac (22.346) Vrbas (20.892) Surčin (20.602) Smederevska Palanka (20.345)
Glavni grad države dat velikim slovima ++ sedište NSTJ2 regije + sedište okruga Izvor: Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u Republici Srbiji 2022. — Starost i pol Napomena: Popis iz 2011. na Kosovu i Metohiji su sproveli organi samoproglašene Republike Kosovo. Ovaj popis je bio bojkotovan od strane velikog broja Srba.