Opština Despotovac
| Opština Despotovac | |||
|---|---|---|---|
 Biblioteka u Despotovcu
| |||
| |||
| Osnovni podaci | |||
| Država |  Srbija
| ||
| Upravni okrug | Pomoravski | ||
| Sedište | Despotovac | ||
| Stanovništvo | |||
| Stanovništvo |  18.278 (2022)[1]
| ||
| Geografske karakteristike | |||
| Površina | 623 km2 | ||
|
| |||
| Ostali podaci | |||
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) | ||
| Veb-sajt | www.despotovac.rs | ||
Opština Despotovac se nalazi u Pomoravskom okrugu u Srbiji, oko 130 km jugoistočno od Beograda. Prema podacima sa poslednjeg popisa 2022. godine u opštini je živelo 18.278 stanovnika[1] (prema popisu iz 2011. bilo je 23.191 stanovnik).[2] Na teritoriji opštine se nalazi Manastir Manasija.
Reka Resava protiče kroz ovaj kraj pa se i čitav ovaj kraj zove Resava. Gornji tok Resave je živopisan sa kanjonima i klisurama, a od sela Dvorište teče naredna 24 kilometra ka ušću u Veliku Moravu mirnijim tokom kroz plodnu ravnicu.
Naselja[uredi | uredi izvor]
Opština Despotovac se sastoji od 33 naselja od kojih su Despotovac i Resavica gradska naselja i 31 sela.
| Naselje | Broj stanovnika | Promena (%) | |
|---|---|---|---|
| Popis 2011.[2] | Popis 2022.[3] | ||
| Balajnac | 360 | 310 | -13,89% |
| Bare | 19 | 6 | -68,42% |
| Beljajka | 251 | 180 | -28,29% |
| Bogava | 533 | 345 | -35,27% |
| Brestovo | 334 | 225 | -32,63% |
| Bukovac | 490 | 305 | -37,76% |
| Veliki Popović | 1.254 | 1.123 | -10,45% |
| Vitance | 689 | 552 | -19,88% |
| Vojnik | 880 | 692 | -21,36% |
| Grabovica | 670 | 547 | -18,36% |
| Dvorište | 458 | 437 | -4,59% |
| Despotovac | 4.197 | 3.595 | -14,34% |
| Židilje | 83 | 39 | -53,01% |
| Zlatovo | 461 | 509 | +10,41% |
| Jasenovo | 959 | 586 | -38,89% |
| Jezero | 366 | 275 | -24,86% |
| Jelovac | 278 | 255 | -8,27% |
| Lipovica | 502 | 381 | -24,10% |
| Lomnica | 997 | 739 | -25,88% |
| Makvište | 30 | 57 | +90,00% |
| Medveđa | 838 | 632 | -24,58% |
| Miliva | 1.073 | 793 | -26,10% |
| Panjevac | 518 | 356 | -31,27% |
| Plažane | 1.369 | 1.036 | -24,32% |
| Popovnjak | 305 | 216 | -29,18% |
| Ravna Reka | 276 | 180 | -34,78% |
| Resavica | 2.035 | 1.568 | -22,95% |
| Resavica (selo) | 132 | 105 | -20,45% |
| Senjski Rudnik | 438 | 291 | -33,56% |
| Sladaja | 691 | 576 | -16,64% |
| Stenjevac | 608 | 458 | -24,67% |
| Strmosten | 783 | 642 | -18,01% |
| Trućevac | 314 | 267 | -14,97% |
| Opština Despotovac | 23.191 | 18.278 | -21,18% |
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
|
| ||||||||||||||||||||||||||||
Geografija[uredi | uredi izvor]
Opština Despotovac se prostire na površini od 623 kilometra kvadratna. Objedinjuje 3 geomorfološke sredine: Beljanicu, Kučaj i Moravsku dolinu. Graniči se sa 8 opština: na severu sa Petrovcem na Mlavi i Žagubicom, na istoku sa Borom i Boljevcem, na jugu sa Paraćinom i Ćuprijom, i na zapadu sa Svilajncem i Jagodinom. Istočni deo je brdovito-planinski, dok je zapadni pretežno ravničarski. Najnižu nadmorsku visinu ima selo Jasenovo (143 m), dok je vrh Beljanice (1.339 m) najviša kota opštine Despotovac.
Istorijat[uredi | uredi izvor]
Despotovac se prvi put pominje 1381. godine kao selo Voinci (Vojnik) u povelji darovnici kneza Lazara, kojom osniva manastir i vlastelinstvo Svetog Uspenja Gospodnjeg u Ravanici. U vreme turske vladavine Despotovac je obično selo pod imenom Vojnik. Po predanju ime je dobio po velikom broju vojnika koji su iz tog mesta otišli u Kosovski boj. Neki istoričari vezuju ime Vojnik za prebivalište vojske despota Stefana Lazarevića. U austrijskim spisima iz 1783. godine Vojnik (Despotovac) ima 30, 1819. 45 hrišćanskih kuća. Kralj Milan 16. juna 1882. godine donosi odluku da se selo Vojnik ubuduće zove Despotovac, u znak sećanja na despota Stefana Lazarevića, koji je tu od 1407. do 1418. podigao Manastir Manasiju. Istovremeno, Despotovac je proglašen za varošicu i sedište novog, Despotovačkog sreza.
Obrazovanje[uredi | uredi izvor]
Osnovnim obrazovanjem oko 1.600 dece u opštini Despotovac bavi se 5 osnovnih škola:
- Osnovna škola „Despot Stefan Visoki” u Despotovcu
- Osnovna škola „Vuk Karadžić” u Resavici
- Osnovna škola „Stefan Nemanja” u Stenjevcu
- Osnovna škola „Stevan Sinđelić” u Velikom Popoviću
- Osnovna škola „Đura Jakšić” u Plažanu.
Tehnička škola Despotovac je jedina ustanova za srednje obrazovanje u Despotovcu. Ima obrazovne profile: elektrotehničar računara, turistički tehničar, konobar i kuvar.
Kultura[uredi | uredi izvor]
Centar za kulturu „Sveti Stefan, despot srpski” osnovan je 1994. godine s ciljem da svojim aktivnostima zadovoljava interese građana Despotovca u oblasti kulture. Pri Centru radi Teatar „Resava” sa scenom za decu i odrasle, a 2004. je formirana i folklorna sekcija. U galeriji Centra za kulturu i Manastirskoj vodenici tokom godine se organizuju brojne izložbe. Od 1986. godine aktivno radi Udruženje likovnih umetnika „Manasija”,a čiji su članovi bili i Miroljub Obradović Mob, Vojislav Jakić i Dragutin Aleksić. Kulturno-umetničko društvo „Branislav Nušić” osnovano je 1945. u Resavici. Okuplja oko 150 članova folklorne, muzičke i dramske sekcije. Osim redovnih nastupa širom Srbije, KUD je imao veliki broj zapaženih gostovanja u mnogim evropskim zemljama.
Resavska škola[uredi | uredi izvor]
Resavska škola bila je najveća i najbolje organizovana skriptorija srpskog srednjeg veka i jedna od istaknutih u Evropi. Osnovao ju je despot Stefan Lazarević u svojoj zadužbini Manasiji,a rukovođenje poverio Konstantinu Filozofu, svom biografu. Škola je osnovana s ciljem da se izvrši ispravka pogrešno prepisanih i prevođenih tekstova crkvene književnosti i da se učini izmena tadašnjeg pravopisa. Iako je postojala svega desetak godina (1427. prestaje da postoji) bila je i ostala ugledan spomenik srpske kulture.
Biblioteka[uredi | uredi izvor]
Narodna biblioteka Resavska škola Despotovac osnovana je 1966. Biblioteka je smeštena u najstarijoj i najlepšoj zgradi u gradu koja je građena od 1901. do 1905. za potrebe sreskog načelstva, a tokom svoje istorije bila je i dom zdravlja, sud i banka. Biblioteka danas ima 60.000 knjiga, bogatu zavičajnu zbirku i više od stotinu knjiga u sopstvenom izdanju.
Manifestacije[uredi | uredi izvor]
- april - Resavska džipijada
- maj - Majske amaterske pozorišne svečanosti (Plažane)
- jun - Likovna kolonija „Resava”
- jul - Resavska motorijada
- 21. jul - Gradski vašar (Sveti Prokopije)
- jul - Resava eko fest
- 6. avgust - Dan rudara (Resavica)
- 19-28. avgust - Dani srpskoga duhovnog preobraženja
- avgust - Viteški festival „Just out”
Privreda[uredi | uredi izvor]
Poljoprivreda i šumarstvo[uredi | uredi izvor]
Poljoprivredna delatnost se obavlja na oko 25.000 hektara obradivog zemljišta. U poljoprivrednoj proizvodnji dominantno mesto zauzima stočarstvo. Poslednjih godina razvija se i voćarska i povrtarska proizvodnja. Skoro polovina opštine Despotovac nalazi se pod šumom. Najprostranije i najkvalitetnije su bukove šume, potom hrastove, četinarske i dr.
Rudarstvo[uredi | uredi izvor]
Rudarstvo je najstarija grana privrede ovog kraja. Pokrenuto je odlukom srpskog Praviteljstva 1853. godine, kako bi se topolivnica u Kragujevcu, inače jedina industrija tadašnje Srbije snabdevala „gorećim materijalom”. Danas se, pod nazivom Rudnik mrkog uglja „Rembas ” sa 1.200 zaposlenih, nalazi u sastavu Javnog preduzeća za eksploataciju uglja sa sedištem u Resavici. Aktivne su jame „Senjski rudnik”, „Jelovac” i „Strmosten”, koje godišnje daju od 150.000 tona uglja, najviše za potrebe Termoelektrane „Morava” u Svilajncu.
Znamenitosti[uredi | uredi izvor]
- Spomenik despotu Stefanu Lazarevići u Despotovcu
- Manastir Manasija
- Manastirska vodenica
- Narodna biblioteka „Resavska škola”
- Bela crkva (Beljajka)
- Crkva Ognjena Marija (Milivska klisura)
- Crkva Svete Barbare (Ravna reka)
- Muzej ugljarstva (Senjski rudnik)
- Park maketa
Prirodne lepote[uredi | uredi izvor]
- Hidrokompleks Lisine
- Vodopad Veliki Buk
- Vodopad Prskalo
- Resavska pećina
- Prašuma Vinatovača
- Milivska klisura
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b „Konačni rezultati popisa stanovništva, domaćinstava i stanova 2022. (knjiga 1, nacionalna pripadnost opštine i gradovi)”. popis2022.stat.gov.rs. Pristupljeno 9. 7. 2023.
- ^ a b „Uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002. i 2011.” (PDF). Beograd: Republički zavod za statistiku. 2014.
- ^ „Starost i pol, podaci po naseljima - Popis stanovništva, domaćinstava i stanova 2022. godine” (PDF). Beograd: Republički zavod za statistiku. 25. 5. 2023. Pristupljeno 12. 02. 2024.
- ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
- ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
