Hrišćanstvo u Crnoj Gori

Hrišćanstvo u Crnoj Gori je religijsko-geopolitički pojam kojim se označava istorijsko i savremeno prisustvo hrišćanskih vjeroispovijesti na prostorima koji ulaze u okvire državnih granica današnje Crne Gore. U istorijskom i demografskom kontekstu, hrišćanstvo predstavlja dominantnu religiju u Crnoj Gori. Od ukupnog broja stanovnika, 74,24% su pravoslavni hrišćani, dok su 3,54% rimokatolici, a postoji i manji broj pripadnika nekih drugih, mahom protestantskih hrišćanskih zajednica.

Demografija

Hrišćanstvo u Crnoj Gori (2011)

  Pravoslavlje (72,07%)

  Katolicizam (3,44%)

  Ostali (24,49%)

Glavni članak: Demografija Crne Gore

Podaci iz svih popisa koji su sprovođeni na području Crne Gore svjedoče da pripadnost hrišćanstvu predstavlja demografsku konstantu. Kako na ranijim tako i na novijim popisima, neuporediovo najveći dio stanovništva iskazivao je svoju religijsku pripadnost putem identifikacije sa hrišćanskim vjeroispovijestima. Prema popisu stanovništva iz 2011. godine, pravoslavnih hrišćana je bilo 446.858 (72,07%), dok je rimokatolika bilo 21.299 (3,44%). Među manjim hrišćanskim zajednicama su adventisti (894) i ostali protestanti (143), dok se dodatnih 1460 graćana izjasnilo kao hrišćani u opštem smislu.

• 
  Pravoslavci u Crnoj Gori, po popisu iz 2011. godine
• 
  Katolici u Crnoj Gori, po popisu iz 2011. godine

Pravoslavlje

Bazilika "B" u antičkoj Duklji

Glavni članak: Pravoslavlje u Crnoj Gori

Hrišćansko pravoslavlje, koje se zasniva na dosljednom ispovijedanju izvornog Nikejsko-carigradskog simbola vjere, predstavlja najbrojniju i nastariju hrišćansku vjeroispovijest na prostorima današnje Crne Gore. Iako se pojava ranog hrišćanstva na istočnoj obali Jadranskog mora vezuje za prve vijekove hrišćanske istorije, najranija pouzdana svjedočanstva o uspostavljanju postojanog crkvenog poretka na području današnje Crne Gore potiču iz poznijeg antičkog perioda.

Tokom poznog rimskog i ranog vizanstijskog razdoblja, na području tadašnje provincije Prevalitane postojala je drevna Skadarska mitropolija, kojoj je pripadala i episkopija u antičkoj Duklji. Kada je 535. godine stvorena nova Arhiepiskopija Justinijana Prima, sa sjedištem u istoimenom gradu (lokalitet Caričin grad, kod današnjeg Lebana u Srbiji), toj autokefalnoj arhiepiskopiji je dodjeljena crkvena nadležnost nad nekoliko pokrajina, među kojima je bila i Prevalitana, tako da je skadarski miropolit sa svojim dukljanskim episkopom od tada bio pod jurisdikcijom arhepiskopa Prve Justinijane.

Početkom 7. vijeka, provincija Prevalitana je opustošena od strane Avara i Slovena, a tada su postradale i drevne episkopije u gradovima širom te pokrajine. Potom je nastupio period poduže zapustjelosti, a u međuvremenu je došlo do pokrštavanja Srba, koji su na tom području nakon doseljavanja stvorili svoju kneževinu Duklju.

Uporedo sa teritorijalnim širenjem vizantijske Dračke teme, postepeno se širila i nadležnost pravoslavne Dračke mitropolije, koja je krajem 10. i početkom 11. vijeka imala čak 15 eparhija, uključujući i pojedine episkopije u okolnom arbanaškom i srpskom zaleđu (Krojanska, Lješka, Pilotska, Drivastanska, Skadarska, Barska, Dukljanska). Iako su se te episkopije vremenom ugasile, pravoslavlje na tim prostorima nije zamrlo.

Prvi srpski arhiepiskop sveti Sava, osnivač starih episkopija, Zetske i Budimljanske (1219)

Srpski veliki župan Stefan Nemanja je oko 1185. godine protjerao vizantijsku vlast iz Duklje, odnosno Zete, koja će ostati pod vlašću dinastije Nemanjića do sredine 14. vijeka. U vrijeme osnivanja autokefalne Žičke arhiepiskopije, prvi srpski arhiepiskop sveti Sava je 1219. godine zasnovao Zetsku episkopiju sa sjedištem na Prevlaci kod Tivta i Budimljansku episkopiju sa sjedištem u Đurđevim stupovima u župi Budimlji kod Berana. Pored njih, nad manjim dijelovima današnje Crne Gore jurisdikciju su imale još dvije svetosavske epsikopije: Humska i Dabarska.

Srpski pravoslavni manastir Morača, iz 13. vijeka

Danas kao kanonske naslednice pomenutih episkopija djeluju: Mitropolija crnogorsko-primorska, Eparhija budimljansko-nikšićka, Eparhija mileševska i Eparhija zahumsko-hercegovačka i primorska. Eparhija mileševska i Eparhija zahumsko-hercegovačka i primorska samo svojim malim dijelom pripadaju Crnoj Gori, dok su u većem dijelu u Srbiji, odnosno Republici Srpskoj.

Prilikom proglašenja Srpske patrijaršije sa sjedištem u Peći (1346), a zetski i budimljanski episkopi su dobili pravo da nose počasni naslov mitropolita, te su tako i njihove episkopije od tada nazivane mitropolijama. Krajem 14. i početkom 15. vijeka, usljed čestih političkih promjena, sjedište Zetske mitropolije se počinje seliti sa Prevlake u unutrašnjost, po raznim mjestima, među kojima su: manastir Prečista Krajinska na obali Skadarskog jezera i Manastir Vranjina.

Cetinjski manastir, osnovan oko 1484. godine, a obnovljen nakon razaranja 1692. godine

Nakon osnivanja Cetinjskog manastira, koji je podigao Ivan Crnojević, zetski mitropolit se oko 1484. godine preselio na Cetinje. Po novom sjedištu, eparhija se tokom vremena počela nazivati i Cetinjskom mitropolijom.

Nakon konačnog pada Zete pod tursku vlast (1496) i stvaranja Crnogorskog sandžaka (1513), Cetinjska mitropolija je vremenom počela da dobija sve veći značaj u narodnom životu. Kada je 1557. godine obnovljena Pećka patrijaršija, u njenom sastavu se ponovo našle i lokalne eparhije (Cetinjska, Budimljanska, Hercegovačka). Njihove jerarhe su hirotonisali pećki patrijarsi, sve do propasti patrijaršije (1766). U međuvremenu, sredinom 17. vijeka, Budimljanska eparhija je bila ukinutita i vraćena u sastav Raške eparhije.

Najpoznatiji vladika iz tog perioda bio je znameniti cetinjski mitropolit Danilo Petrović-Njegoš (1697-1735), koji je bio ne samo crkveni, već i narodni starješina, sa elementima političke vlasti, čime je bio postavljen temelj za stvaranje vladičanske države na prostorima Stare Crne Gore.

Nakon ukidanja Pećke patrijaršije (1766), cetinjski mitropoliti Sava i Vasilije su zajedno sa izbjeglim srpskim patrijarhom Vasilijem Jovanovićem-Brkićem pokušali da se odupru takvom razvoju događaja, ali u tome nijesu uspjeli. Radi očuvanja kanonskih veza sa preostalim djelovima srpske jerarhije, novoizabrani vladika Petar I Petrović-Njegoš je 1784. godine primio hirotoniju pod okriljem srpske pravoslavne Karlovačke mitropolije.

Crnogorsko-brdski vladika i znameniti pjesnik Petar II Petrović Njegoš (1833-1851)

Njegov naslednik, znameniti vladika i pjesnik Petar II Petrović Njegoš primio je 1833. godine hirotoniju pod okriljem Ruske pravoslavne crkve, a taj primjer su potom sljedili i njegovi naslednici. Nakon stvaranja Knjaževine Crne Gore (1852) došlo je do razdvajanja državne i crkvene vlasti, a nedugo nakon sticanja državne nezavisnosti (1878) na oslobođenim područjima je stvorena nova Zahumsko-raška eparhija.

Bokokotorski episkop Gerasim Petranović (1874-1906)

U međuvremenu, na susjednom području Boke kotorske, koja je bila pod austrougarskom vlašću, stvorena je 1870. godine nova Bokokotorska eparhija, čiji je prvi vladika bio znameniti episkop Gerasim Petranović.

Tokom 1904. i 1905. godine donijet je niz akata koji su regulisali crkveno uređenje u Crnoj Gori. Na prijedlog mitropolita Mitrofana Bana, knjaz Nikola I Petrović je 1. januara 1904. godine, nakon savjetovanja u Državnom savjetu Knjaževine Crne Gore, izdao Zakon o uređenju Duhovnog savjeta, a potom je sredinom iste godine obnarodovan i Ustav pravoslavnih konsistorija u Knjaževini Crnoj Gori.

U međuvremenu, prvobitni Duhovni savjet je preimenovan u Sveti sinod, koji je pod tim imenom dobio i svoj Ustav Svetoga sinoda u Knjaževini Crnoj Gori, na čijoj se izradi prethodno angažovao kanonista Nikodim Milaš. Iako su u Crnoj Gori u to vrijeme postojale samo dvije eparhije, u sinodski ustav je uveden i pojam autokefalnosti, što je u kasnijim vremenima dovelo do brojnih crkveno-istorijskih i političkih rasprava.

Nakon državnog proširenja (1912) stvorena je i nova Pećka eparhija, a neposredno po proglašenju državnog ujedinjenja, Sveti sinod je 29. decembra 1918. godine odlučio da se eparhije u dotadašnjoj Kraljevini Crnoj Gori priključe ujedinjenoj Srpskoj pravoslavnoj crkvi, zajedno sa ostalim srpskim mitropolijama i episkopijama. Proces crkvenog ujedinjenja okončan je 1920. godine i od tada su se sve četiri tadašnje eparhije sa područja Crne Gore i Boke kotorske nalazile u sastavu u Srpske pravoslavne crkve. Po novoj podjeli iz 1929. godine, eparhije Zahumsko-raška i Bokokotorska su ukinute i priključene Cetinjskoj eparhiji, koja je dobila naziv Mitropolija crnogorsko-primorska. Kasnije je stvorena Budimljansko-polimska eparhija (1947), koja je 2001. godine obnovljena kao Eparhija budimljansko-nikšićka.

Tokom 2006. godine, u vrijeme proglašenja državne nezavisnosti Crne Gore, Srpska pravoslavna crkva je ustanovila poseban Episkopski savjet, koji je bio sastavljen od arhijereja SPC čije su eparhije pokrivale prostor Crne Gore, ali to tijelo je ukinuto 2021. godine.

Odnosi između Srpske pravoslavne crkve i državnih vlasti Crne Gore regulisani su sklapanjem Temeljnog ugovora, koji je potpisan 3. avgusta 2022. godine.

Nekanonsko pravoslavlje

Na području Crne Gore djeluju i pojedine vjerske zajednice koje pripadaju nekanonskom pravoslavlju. Prva je osnovana 1993. godine, pod nazivom Crnogorska pravoslavna crkva, a druga slična zajednica je osnovana 2018. godine.

Rimokatolicizam

Katolička crkva u današnjoj Crnoj Gori: Barska nadbiskupija i Kotorska biskupija

Glavni članak: Katolička crkva u Crnoj Gori

Rimokatolička crkva je druga po brojnosti među hrišćanskim zajednicama u Crnoj Gori. Prema popisu stanovništva iz 2003. godine, u Crnoj Gori je bilo 21.972 katolika odnosno 3,54% od ukupnog broja stanovnika. Prema popisu stanovništva iz 2011. godine, u Crnoj Gori je bilo 21.299 katolika odnosno 3,44% od ukupnog broja stanovnika. Na području Crne Gore postoje dve rimokatoličke dijeceze: Barska nadbiskupija (koja je neposredno potčinjena Vatikanu) i Kotorska biskupija (koja se nalazi u sastavu Splitsko-makarske nadbiskupije). Počevši od 2016. godine na položaju barskog nadbiskupa nalazi se Rok Đonlešaj (r. 1961), dok se na položaju kotorskog biskupa počevši od 1996. godine nalazi Ilija Janjić (r. 1944). Položaj Rimokatoličke crkve u Crnoj Gori uređen je posebnim konkordatom koji je potpisan 2011. godine.

Protestantizam

Na području Crne Gore djeluje nekoliko protestantskih hrišćanskih zajednica, koje su novijeg porekla i okupljaju manji broj vjernika. Prema popisu iz 2011, godine, među njima su najbrojniji adventisti (894), dok pripadnika ostalih protestanstkih zajednica ima svega 143.

Vidi još

• Religija u Crnoj Gori
• Pravoslavlje u Crnoj Gori
• Mitropolija crnogorsko-primorska
• Eparhija budimljansko-nikšićka
• Katolička crkva u Crnoj Gori
• Grkokatolička crkva u Crnoj Gori
• Crnogorska pravoslavna crkva (pojam)
• Skadarska mitropolija
• Dračka mitropolija

Literatura

• Aleksić, Budimir (2006). „Pravoslavlje na prostoru današnje Crne Gore od 1219. do 2006.”. Pravoslavlje u Crnoj Gori. Cetinje: Svetigora. str. 13—38. 
• Bogdanović, Dimitrije (1981). „Preobražaj srpske crkve”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 315—327. 
• Vukić, Predrag (2006). „Pravoslavne eparhije, crkve i manastiri u Crnoj Gori”. Pravoslavlje u Crnoj Gori. Cetinje: Svetigora. str. 87—128. 
• Grupković, Dragutin, ur. (1988). Uporedni pregled rezultata popisa od 1921-1981. godine. Beograd: Savezni zavod za statistiku. 
• Durković-Jakšić, Ljubomir (1991). Mitropolija crnogorska nikada nije bila autokefalna. Beograd-Cetinje: Sveti arhijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve, Mitropolija crnogorsko-primorska. 
• Ivanović, Filip (2006). Problematika autokefalije Mitropolije crnogorsko-primorske. Podgorica-Cetinje: Unireks; Svetigora. 
• Janković, Marija (1984). „Saborne crkve Zetske episkopije i mitropolije u srednjem veku”. Istorijski časopis (31): 199—204. 
• Janković, Marija (1985). Episkopije i mitropolije Srpske crkve u srednjem veku. Beograd: Istorijski institut SANU. 
• Kalezić, Dimitrije M. (1996). „Autokefalistički pokret u Crnoj Gori: Studija iz sociologije religije”. Religija-crkva-nacija: Vreme posle rata. Niš: Jugoslovensko udruženje za naučno istraživanje religije. str. 108—122. 
• Kovačević, Jovan I. (1967a). „Provincija Prevalis” (PDF). Istorija Crne Gore. 1. Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 241—277. 
• Kovačević, Jovan I. (1967b). „Od dolaska Slovena do kraja XII vijeka” (PDF). Istorija Crne Gore. 1. Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 279—444. 
• Komatina, Ivana (2016). Crkva i država u srpskim zemljama od XI do XIII veka. Beograd: Istorijski institut. 
• Komatina, Predrag (2014). „Identitet Dukljana prema De administrando imperio”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 51: 33—46. 
• Markuš, Jovan (2006). „Katalog-diptih episkopa i mitropolita zetskih, crnogorskih i primorskih od 1219. do 2006.”. Pravoslavlje u Crnoj Gori. Cetinje: Svetigora. str. 39—86. 
• Mikavica, Dejan; Vasin, Goran; Ninković, Nenad (2013). Istorija Srba u Crnoj Gori 1496-1918. Novi Sad: Prometej. 
• Mikavica, Dejan; Vasin, Goran; Ninković, Nenad (2017). Srbi u Crnoj Gori 1496-1918. Nikšić: Institut za srpsku kulturu. 
• Milović, Jevto M. (1984). Petar II Petrović Njegoš u svom vremenu. Titograd: Crnogorska akademija nauka i umjetnosti. 
• Petrović, Rastislav V. (1997). Vladika Danilo i vladika Sava (1697-1781). Beograd: Stručna knjiga. 
• Popović, Svetlana (2002). „The Serbian Episcopal sees in the thirteenth century”. Starinar. 51 (2001): 171—184. 
• Slijepčević, Đoko M. (1962). Istorija Srpske pravoslavne crkve. 1. Minhen: Iskra. 
• Slijepčević, Đoko M. (1966). Istorija Srpske pravoslavne crkve. 2. Minhen: Iskra. 
• Slijepčević, Đoko M. (1986). Istorija Srpske pravoslavne crkve. 3. Keln: Iskra. 
• Stanojević, Gligor (1955). Crna Gora u doba vladike Danila. Cetinje: Istoriski institut. 
• Stanojević, Gligor (1975a). „Crna Gora u XVI vijeku”. Istorija Crne Gore. 3 (1). Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 1—88. 
• Stanojević, Gligor (1975b). „Crna Gora u XVII vijeku”. Istorija Crne Gore. 3 (1). Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 89—227. 
• Stanojević, Gligor (1975v). „Crna Gora u XVIII vijeku”. Istorija Crne Gore. 3 (1). Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 229—499. 
• Stanojević, Gligor (1979). Mitropolit Vasilije Petrović i njegovo doba (1740-1766). Beograd: Istorijski institut. 
• Stamatović, Aleksandar (2006). „Hrišćanska crkva na tlu današnje Crne Gore prije doseljavanja slovenskih plemena”. Pravoslavlje u Crnoj Gori. Cetinje: Svetigora. str. 5—12. 
• Todorović, Vladica S. (2016). „Problematika zahteva za autokefalnom crkvom u Crnoj Gori” (PDF). Teološki pogledi. 49 (2): 321—338. Arhivirano iz originala (PDF) 23. 06. 2019. g. Pristupljeno 24. 05. 2019. 
• Džomić, Velibor (2006). „Kanonsko-pravni i državno-pravni status Mitropolije crnogorsko-primorske”. Pravoslavlje u Crnoj Gori. Cetinje: Svetigora. str. 129—157. 

Spoljašnje veze

• Vlada Republike Crne Gore (2020): Spisak vjerskih zajednica